Prof. Dr Midhat Jašić
Tehnološki fakultet, Tuzla
Tel.: +387 61 721060; +387 35 320745
E-mail: jasic_midhat@yahoo.com
E-mail: midhat.jasic@untz.ba
.

.
Glikozidi ili heterozidi su konjugirana organska jedinjenja sastavljena od šećera-glikona i nešećerne komponente-aglikona (genin).

Najčešći glikozidni šećeri su: glukoza, galaktoza, ksiloza, arabinoza i raminoza. Zbog toga neki znanstvenici koriste izraz heterozidi umjesto glikozi¬di, jer osim glukoze mogu biti zastupljeni i drugi šećeri. Prema vrsti sećera glikozidi se mogu nazivati glukozidi, ramnozidi, arabinozidi itd. Ako glikozid sadržzi više molekula sećera, oni su međusobno vezani u molekulu oligosaharida. Prema broju molekula šećera, razlikuju se monoglikozidi, diglikozidi, triglikozidi itd. Aglikoni ili genini su prema hemijskom sastavu vrlo heterogeni spojevi. Oni mogu biti: alkoholi (koniferilni), kiseline (benzojeva), aldehidi (salicilni aldehid), kumarini, ksantoni, flavonoidi, antocijanski derivati, antrakinonski derivati te ciklopentanoperhidrofenantrenski derivati. Šećer je najčešće vezan preko O, ali može biti vezan i preko S (tioglikozidi), preko N (azotni glikozidi) itd.

Glikozidi su veoma rasprostranjeni u biljkama. Mnogi biljni pigmenti, su glikozidi. Pojedine biljne porodice osobito su bogate glikozidima.

Glikozidi su značajni u farmaciji, kao farmakološki aktivne tvari, dok se u hrani nalaze samo u tragovima. Glikozidi se nalaze u manjim količinama u mesu plodova voća i povrća. U sjemenkama su prisutni kao amigdalin, limetin, kao i u pokožici (auranciamarin). Antocijanidini, flavoni i flavonoli dolaze u prirodi u vezanom obliku kao glikozidi. Glikozidi antocijanidina zovu se antocijani i crvene su do plave boje, koja je karakteristika brojnih vrsta voća. Flavoni i flavonolglikozidi nalaze se u biljnkama i imaju slabo žutu boju.

Aglikon ili nešećerna komponenta glikozida može imati različitu strukturu pa se hemijski glikozidi mogu podijeliti i prema strukturi aglikona.Tako su u hrani poznati su cijanogeni glikozidi koji sadrže cijanovodoničnu kiselinu, a u hrani su najčešći amigdalin, linamarin i durin . Neke vrste začinskih biljaka sadrže tioglikozide kao što je sjeme gorušice koje sadrži alil-gorušičino ulje, ili luk koji sadrži alicin. Poznatiji glikozid u kojem je aglikon iz grupe fenolnih spojeva je salicin. Postoje takodje i kumarinski glikozidi koji su nekad nalazili primjenu u prehrambenoj industriji, ali se pokazalo da su hepatotoksični. Falvonoidni glikozidi kao aglukon imaju derivat benzopirana (flavan). Tu spadaju kalkoni, flavanoni, flavananoli, flavoni, flavanoli itd.

Danas se korsite u farmaciji takozvani srčani glikozidi za lečenje bolesti srca i drugih organa. Takav je poznati lijek digitalis. Takođe su i saponini vrste glikozida koji sadrže steroidna ili triterpenska jedinjenja kao aglikone. Saponine sadrže šamponi, losioni i slična kozmetička sredstva. Antraglikozidi sadrže jedinjenja antracena konjugirana sa šećerima. Postoje i drugi gorki glikozidi koji podražuju osjet okusa, pa refleksnim putem stimuliraju sekreciju želucanog soka i poboljšavaju lučenje žuci što dovodi do boljeg probavljanja hrane.

U biljkama su glikozidi otopljeni u staničnom souku. Nalaze se u u nadzemnim dijelovima (lišće, cvijet, plod, sjeme) i podzemnim dijelovima (korijen, podanak, lukovica, gomolj). U jednoj biljci moze biti nekoliko hemijski razlicitih glikozida.
.

Ključni pojmovi

• Glikozidi se sastoje od dvije osnovne komponent šećera i aglikona-genina.
• Vrlo su rasprostranjeni u biljnom svijetu, a mogu se naći u voću, povrću i začinskim biljkama.
• Poznatiji glikozidi koji se mogu naći u hrani su amigdalin, linamarin, durin, alicin itd.
• Vrlo je rasprostranjena primjena glikozida u farmaciji kao što su kardiotonični glikozidi (digitalis).

.

Literatura

Spisak korišćene literature možete naći u Literatura – Hemija hrane.