.

.

Hemijska struktura

Holesterol je najrasprostranjeniji sterol u organizmu. Što se tiče hemijske strukture, holesterol kao i svi steroli, sadrži ugljenični skelet ciklo-pentano-perhidro-fenantrena, sa -OH grupom na trećem C-atomu,  orijentisanom u odnosu –CH3 grupu na C10-atomu (iznad ravni prstena), bočni niz od 8 C-atoma i 5 dvostruku vezu (dakle, = veza je između 5 i 6 C-atoma).

.

Metabolizam holesterola

Porijeklo holesterola u organizmu je dvojako (endogeno i egzogeno). Većina ćelija raspolaže mogućnošću da ga sama sintetiše, a drugi njegov izvor je hrana kojom se unosi.
Ustanovljeno je da oko 2/3 holesterola nastaje sintezom u organizmu (u odrasle osobe oko 800-900 mg na dan), a svega 1/3 se unosi hranom. S obzirom na sposobnost organizma da ga stvara u velikim količinama, dovoljno je da se hranom unese oko 150-300 mg na dan. Djeci je potrebna proporcionalno veća količina, što je jasno kada se ima u vidu njegova značajna uloga kao strukturnog elemanta svih ćelijskih i unutar ćelijskih mambrana.

Najveći dio holesterola nastaje u jetri, a do njegove sinteze može doći i u sluzokoži crijeva i nadbubrežnim žlijezdama. Odatle se putem krvotoka transportuje do ćelija organizma. Pošto je kao i ostali lipidi nerastvoran u vodi, u krvi se holesterol transportuje tako što se veže za proteine gradeći lipoproteine. Postoji više vrsta ovih lipoporoteina. Podjeljeni su prema gustini na:
– VLDL, lipoproteini vrlo male gustoće
– LDL, lipoproteini male gustoće
– HDL, lipoproteini velike gustoće
Lipoproteini sa mnogo lipida imaju i nižu gustoću.

U krvi je holesterol prisutan u slobodnom i estrerifikovanom obliku vezan sa jednim molekulom masne kiseline. Esterifikacja holesterola odigrava se u plazmi pod dejstvom enzima lecitin-holesterol-acetiltransferaze (LCAT) koji se nalazi u krvnoj plazni. U plazmi je priblizno 75% ukuponog holesterola esterifikovano najčešće polinezasićenom masnom kiselinom, linolnom kiselinom (55%). Kod nekih ljudi se LCAT enzim nalazi u vrlo maloj količini što se naziva LCAT-manjak. Kod takvih bolesnika povišena je koncentracija holesterola u krvi.

Mnoge ćelije imaju specificne receptore za lipoproteine i ubacuju ih unutar ćelije gdje ih razgrađuju lizozomi i pri tome se oslobađa holesterol, pa se tako ćelije snabdjevaju holesterolom. Najveći dio slobodnog holesterola se nalazi u tikivima.

Eliminacija holesterola iz organizma se vrši preko zuči (konverzijom u zučne kiseline), perutanjem kože, mala količina se gubi sa urinom, dok žene koje doje gube nešto holesterola preko mlijeka.
.

Uloga u organizmu

Holesterol je neophodan sastavni dio organizma. Neophodan je organizmu za normalno funkcionisanje svake ćelije. Strukturni je element svih ćelijskih i intraćelijskih membrana, a u određenim organima ima i posebne, specificne uloge kao što su:
– sinteza zučnih kiselina u hepatocitima
– sinteza steroidnih hormona u kori nadbubrežnih i polnih žlijezda
– transport liposolubilnih vitamina (A, D, E i K).
.

Posljedice povećanog prisustva u organizmu

Štetno djelovanje se ispoljava tek kada je u krvi prisutan u znatno većim koncentracijama od normalnih.
Povećan unos holesterola hranom utiče na vrijednost njegovog nivoa u krvi. Dokazano je da sa svakih 100 mg povećanog unosa holesterola sa hranom, vrijednost holesterola u krvi odraslih raste za 0.25 mmol/l.

1. Arterioskleroza. Povećanje LDL lipoproteina, a time i koncentracije holesterola u krvnoj plazmi, dovodi do povišenog ulaska estara holesterola u ćelije krvnih sudova, gdje dolazi do taloženja estara holesterola što može da dovede do začepljenja krvnih sudova, što uzrokuje pojavu infarkta.

Značajna je ne samo ukupna koncentracija holesterola u krvi, već i odnos njegovih djelova u pojedinim lipoproteinskim frakcijama. Najveći njegov dio u krvi nalazi se u obliku LDL- holesterola (oko 70% ukupnog holesterola), a on ima štetno, aterogeno djelovanje. Manja frakcija, HLD- holesterol, ima zastitni efekat u odnosu na proces arterioskleroze.

2. Kamenac u zuči. Prilikom uklanjanja holesterola iz organizma slobodni holesterol dospjeva u zuč u kojoj je nerastvoran. On se u zuči inkorporira u micele koje čine lecitin i zučne soli. Ove micele se reastvaraju u vodi tako da se holesterol bez taloženja prenosi preko zuči u crijeva.

Opisane micele imaju ograničeni kapacitet rastvaranja holesterola. Kod ljudi sa kamencem u zuči dolazi do formiranja abnormalne zuči koja postaje prezasićena sa holesterolom. Pod djelovanjem raznih faktora, među kojima je infekcija, dolazi do taločenja viška holesterola u obliku kristala. Ako se ti kristali brzo ne izluče u crijevo putem zuči, narastaju i formiraju kamanje.

Na nivo holesterola u krvi utiču tri elementa u ishrani:
1. sadržaj aterogenih zasićenih masnih kiselina
2. sadržaj holesterola
3. prekomjerni energetski unos, što dovodi do gojaznosti, koja je vrlo često praćena povišenjem holesterola u krvi.

Esencijalne masne kiseline utiču na regulisanje količine holesterola u krvi. Masti sa većim sadržajem esencijalnih masnih kiselina mogu sniziti količinu holesterola u krvi, kao i hrana koja ga sadrži u mloj količini.

Od fakora koji snižavaju holesterol u krvi, najčešće je proučavana zamjena nekih zasićenih masnih kiselina u hrani sa polinezasićenim masnim kiselinama. Prirodna ulja koja naročito snižavaju nivo holesterola u plazmi su: ulje kukuruznih klica, suncokreta, soje i kikirikija. Kokosovo ulje i mliječne masti podižu nivo holesterola u krvi.
.

Nalaz u hrani

Holesterol je tipični produkt životinjskog organizma, pa se zato javlja u hrani životinjskog porijakla, dok ga u biljnoj hrani nema. Posebno bogat izvor holesterola je žumance (jedno kokošije jaje sadrži oko 300 mg), sve iznutrice, riblja ikra, punomasno mlijeko, meso i mesne prerađevine. Sadrčaj holesterola u mesu nije posebno velik, ali ako je svakodnevni dio ishrane, ipak, predstavlja bitan faktor povećanog unosa holesterola hranom.

Holesterol se u namirnicama određuje spekrofotometrijski, enzimski, gasnom i tečnom hromtografijom.
.

Vegetarijanstvo i potrebe za holesterolom

Posto se holesterol ne nalazi u biljnoj hrani zanimljivo je pogledati mišljenje vegetarijenaca po pitanju snabdjevanja organizma holesterolom. Koliko je holesterol bitan organizmu za ilustraciju iskoristiću knjigu Milice Stojanovic, ‘ABC zdravlja i zdrave ishrane’. Njeno mišljenje o hrani animalnog porijekla predstaviću citatiranjem par rečenica iz ove njene knjige:

‘Supa od mesa je kao kompozicija mokraće.’
‘Moglo bi se još mnogo toga reći, ali i ovo je dovoljno da bi ste razumjeli da sadašnje meso – nije dobro ni psima da se baci.’
‘Jaja zaražena salmonelom nedavno su izazvala trovanje dva miliona Engleza. To može svuda da se desi, zašto reskirati?’
Parafraziranje: kravlje mlijeko je apsolutno nespecifična hrana za ljude i kao i alkohol, duvan, bijeli šećer i brašno, štetno je za čovjeka; – zbog toga treba piti mlijeko od soje.

Ipak i pored ovakvog mišljenja o hrani animalnog porijekla ni ona ne može da prenebregne bitnost holesterola pa navodi kao dobar izvor holesterola neukuvano žumance (a bjelance može da se odvoji), iako na početku svoje knjige, kao što sam citirao navodi da jaje treba izbjegavati.