OPTIMISATION OF THE CONCENTRATION AND DURATION OF THE COLCHICINE TREATMENT OF THE MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF AGERATUM
(Ageratum houstonianum P. Mill)

Originalan naučni rad – Original scientific paper

Rezime

Osnovni zadaci pejsažne arhitekture su rješavanje pitanja organizacije ili rekonstrukcije parkova, vrtova, stambenih kompleksa, drugih zelenih površina, kao i formiranje slike grada pravilnim korištenjem i komponovanjem prirodnih i stvorenih komponenti predjela.

Za cvjetno oblikovanje u pejsažnoj arhitekturi koriste se jednogodišnje, dvogodišnje i višegodišnje cvjetne vrste, koje odgovaraju ekološkim uslovima područja uzgoja. Pri izboru vrsta treba uzeti u obzir vrijeme i dužinu cvjetanja, kombinaciju boja i druge odlike koje imaju za cilj obezbjeđenje dinamičnosti kompozicije i stabilnost koloritnog rješenja.

Obzirom na značaj jednogodišnjih cvjetnih vrsta u hortikulturnoj praksi i zahvaljujući bitno izraženim odlikama koje producira genomska izazvana mutaciona promjenljivost i kod ovih kultura, estetskim projektnim rješenjima daje dadatne kombinacione mogućnosti njihove upotrebe.

Ključne riječi: sezonsko cvijeće, kolhicin ,mutacije, poliploidija, morfološke karakteristike.

Summary

The foremost tasks of the panoramic arhitecture are solving of the issue of organisation and reconstruction of parks and gardens, residential areas, other green surfaces, as well as forming the town panorama with regular use and combining the natural and man-made components of the region.

For the purpose of the floral shaping in panoramic arhitecture, annual, biennial and perennial flowering varietes compatible to the ecological conditions of the growing site are used. While making the selection, it is critical to take into accout the time and duration of the blooming period, colour combination and other characteristics aimed at providing a dinamic composition and consistent colour solution.

With regard to the significance of the annual flowering varieties in horticultural practice and thanks to the very prominent characteristics produced by the genome induced mutation variability in these varietes as well, the project solutions which stress the estetic aspects are rendered some additional combining options in their usage.

Key words: season flowers, colhicin, mutation, poliploidia, morphological characteristics.

Uvod

Jednogodišnje cvjetne kulture se primjenjuju za sadnju na reprezentativnim mjestima i zahvaljujući bogatstvu vrsta ove hortikulturne grupe, odnosno kultivara i hibrida, sadnjom sezonskog cvijeća, zelenim površinama svake godine, daje se novi izgled. Najvažnije dekorativne karakteristike jednogodišnjeg cvijeća su: bogatstvo boja cvjetova i njihovo trajanje od proljeća do jeseni, ujednačenost porasta i intenzitet boja. Jednogodišnje cvijeće, dakle čini jednu od najvažnijih komponenti pri uređenju vanjskih prostora.

Istraživanja u predloženom projektu doktorske disertacije, dakle trebala bi obezbijediti doprinos u sagledavanju načina korištenja jednogodišnjih cvjetnih kultura sa poboljšanim estetskim osobinama, koje će odgovoriti na zahtjeve savremene pejsažne arhitekture.

Ageratum (Ageratum houstonianum P. Mill), po sjetvenim površinama i obimu proizvodnje, predstavlja jednu od najznačajnijih vrsta jednogodišnjih cvjetnih kultura. Njena aplikacija u pejsažnoj arhitekturi čini značaju hortikulturnu praksu u Bosni i Hercegovini. Iz tog razloga, od posebne je važnosti povećanje fenotipske varijabilnosti ove vrste koje bi dalo i dodatne mogućnosti aplikativnom karakteru pejsažne arhitekture.

Mutacije i rekombinacije predstavljaju osnovne izvore genetičke promjenljivost. Poliploidija je tip mutacija čija je indukcija u praksi najčešće posljedica dejstva kolhicina, i to na genomskoj osnovi tretirane jedinke.

Zadaci istraživanja

Praksa i rezultati mnogih istraživanja ukazuju da se: broj cvjetova, krupnoća cvijeta, dužina trajanja cvijeta i visina biljke smatraju ključnim pri izboru cvjetnih kultura za njihovu masovnu proizvodnju i primjenu u pejsažnoj arhitekturi.
Polazeći od datog cilja rada osnovni zadaci ovih istraživanja u oglednom periodu 2003., 2004. i 2005. godine mogu se podijeliti na:

– preliminarna analiza fundamentalnih parametara na pojedinim organima koji će biti podvrgnuti genomskoj mutacionoj promjenjivosti;
– optimizacija metoda indukcije poliploidije primjenom kolhicina;
– sagledavanje svih relevantnih estetskih fenotipskih odlika tretiranih cvjetnih kultura (prosječna visina biljke, prosječan broj listova biljke, prosječan broj cvjetova na biljci, mjereno u tri vremenska razmaka).

Objekat, materijal i metode rada

1. Objekat

Istraživački program koji je izveden prilikom izrade ove doktorske teze proveden je u stakleniku i otvorenim proizvodnim površinama JPK „Park“ – Sokolović Kolonija, te laboratorijama Poljoprivrednog fakulteta i Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju – Sarajevo.

2. Materijal i metode rada

2.1. Materijal
Ageratum houstonianum P. Mill – ageratum
Familija: Compositae

Ageratum je jednogodišnja cvjetna kultura plavih, ljubičastih ili bijelih cvjetova. Stablo je pokriveno gustim dlačicama. To je kompaktna biljka koja ima gusto razgranato stablo visoko 15 do 20 cm, a široko od 20 do 30 cm. List je pokriven sitnim maljicama, skoro okrugao pri osnovi biljke, pri njezinom vrhu ima oblik romba. Cvjetovi su sitni, usko trubičasti, skupljeni u cvast. Cvjeta od juna do oktobra.

Razmnožava se sjetvom sjemena u sanduke od januara do marta i drži u stakleniku. Niče za 10-14 dana pri temperaturi od 15 do 16ºC. Kad sijanci narastu toliko da se njima može rukovati, vrši se pikiranje. Temperatura daljnjeg uzgoja je od 10 do 16ºC. Na otvoreno se sadi kada prođe opasnost od kasnih proljetnih mrazeva. Nema posebnih zahtjeva prema tlu, a najbolje uspijeva na suncu ili djelimičnoj sjeni. Sadi se na rastojanju od 20 cm.

Vrlo je cijenjeno jednogodišnje cvijeće, a ovakvu popularnost može zahvaliti obilnoj i dugoj cvatnji. Cvijet traje sve do mrazeva ako se redovno uklanjaju ocvali cvjetovi, te obilno zalijeva za suha vremena. Sadi se u kombinaciji sa niskim cvijećem na cvjetnim rondelama, na balkonima i terasama ili kao bordura na gredicama sa višim cvijećem.

3. Plan eksperimenta

Ispunjenje prvopostavljenog zadatka rada podrazumijevalo je tretiranje sjemena, i to sa tri različite koncentracije kolhicina (0,1%, 0,05% i 0,08%) i u četiri vremenska razmaka (jedan, tri, pet i sedam dana).

4. Metod rada

2004. godine u laboratoriju Poljoprivrednog fakulteta Sarajevo, 01.03., sjeme navedenih cvjetnih kultura, čiji je kvalitet ispitan u prethodnoj godini, stavljeno je na naklijavanje u petrijeve posude. U petrijevke je stavljen filter-papir, na njega sjeme koje je pokriveno još jednim slojem filter-papira. Sjeme cvjetnih kultura tretirano je rastvorom kolhicina različitih koncentracija (0,1%, 0,05%, 0,08%) u četiri vremenska razmaka (jedan, tri, pet i sedam dana). Sjeme je klijalo u termostatu na temperaturi od 22 °C. Klijanje je trajalo 7 do 15 dana, nakon čega su klijanci preneseni u staklenik JKP „Park“ Sokolović Kolonija i posađeni u sterilisani supstrat u drvene sanduke promjera 30×40 cm. Početkom aprila biljke su pikirane u „yiffy“ posude promjera 4 cm, a prije iznošenja u trapove biljke su presađene u plastične saksije promjera 12×12 cm.

Očvršćivanje mladih biljaka provođeno je u hladnom dijelu staklenika. Deset dana prije presađivanja na otvoreno sadnice su premještene u hladniji dio staklenika, gdje se postupno povećavala ventilacija zraka, a zadnjih nekoliko dana su otvarani bočni prozori na stakleniku, radi privikavanja biljaka na vanjske uslove.
Nakon prestanka opasnosti od kasnih proljetnih mrazeva 05.05.2004. godine biljke tretirane putem sjemena presađene su u trapove na otvoreno.

U toku vegetacije na oglednim parcelama provedene su standardne agrotehničke mjere.

Količina vode kao i učestalost zalijevanja u toku vegetacione periode u zavisnosti je od starosti biljke, pa prvih nekoliko sedmica nakon sadnje biljke su zalijevane svaki dan, a kad su se odomaćile zalijevanje je vršeno svako drugi dan, do kraja vegetacije. Količina vode koja je davana biljci povećavala se sa njenim rastom i dostigla je maksimum kod stvaranja cvjetnih pupoljaka.

Prihranjivanje biljaka, kao mjera njege, ima za cilj brži i pravilan rast, kao i obilno cvjetanje. Nedovoljno hranljiva podloga, sa ostalim faktorima sredine fiziološki slabi biljku zbog čega ona postaje predisponirana raznim štetnicima i biljka se loše razvija. Prihranjivanje biljaka u ovom eksperimentu vršeno je folijarno sa kompleksnim tekućim mineralnim gnojivom Flortis 7-8-7. Biljke su prihranjivane jednom u martu i aprilu, a dva puta u maju, junu, julu, avgustu i septembru.

Kao redovna agrotehnička mjera u toku uzgoja ovih jednogodišnjih cvjetnih kultura vršeno je okopavanje i plijevljenje. Redovnim okopavanjem i plijevljenjem uništavan je korov koji je konkurent cvijeću za prostor, hranu, vodu i sunce.

Na kraju vegetacione sezone 2004. godine sjeme tretiranih biljaka je prikupljeno i lagerovano, a naredne godine sredinom marta posijano je standardnom metodom u stakleniku JKP „Park“. Nakon dva pikiranja biljke su 05.05.2005. presađene u trapove na otvoreno, u JKP „Park“ – Sokolović Kolonija, po istom principu kao i u prethodnoj eksperimentalnoj godini. U toku vegetacije primjenjivane su standardne agrotehničke mjere (zalijevanje, prihranjivanje, okopavanje i plijevljenje), kao i u prethodnoj vegetaciji.

Relevantne estetske fenotipske odlike tretiranih cvjetnih vrsta podrazumijevala je osnovna fenološka opažanja i morfometrijska mjerenja, uz adekvatnu matematsko-statističku obradu. Od morfometrijskih mjerenja kod navedenih cvjetnih kultura u oglednom periodu 2004. i 2005. godine analizirana je:

– prosječna visina biljke,
– prosječan broj listova,
– prosječan broj cvjetova na biljci.

Navedena morfometrijska mjerenja obavljena su u tri vremenska termina:

– 20.05., 17.07. i 25.09.2004. godine,
– 26.05., 29.07. i 10.10.2005. godine.

Takođe, ove analize za parametre čije se iskazivanje vrši jednačinom trenda biće ponovljene tokom vegetacione periode u tri vremenska termina.

Svi dobijeni parametri definisanih analiza obrađeni su standardnim matematsko-statističkim metodama, računanjem aritmetičke sredine, standardne devijacije, standardne greške sredine i koeficijenta varijacije. Utvrđene razlike aritmetičkih sredina testirane su Studentovim t-testom.

Analiza klimatskih uslova i meteoroloških podataka

Obzirom da su za problematiku koju tretira ovaj rad od velike važnosti i ekološki uslovi u kojima su provedena planirana istraživanja, na ovom mjestu bit će određeni osnovni parametri koji ukazuju na odlike ekoloških uslova Sokolović Kolonije – Sarajevo, lokaliteta na kojem je proveden istraživački program ovoga rada.

Za obradu klimatskih uslova lokaliteta istraživanja u godinama eksperimentalnog rada korišteni su podaci iz Federalnog Meteorološkog zavoda (Odsjek za klimatološka istraživanja i studije) u Sarajevu.

Obrađeni su sljedeći meteorološki podaci:

– Srednje mjesečne temperature zraka za 2004. i 2005. godinu.
– Prosjeci srednjih temperatura zraka za period 1995-2003. godine.
– Minimalne i maksimalne temperature za 2004. i 2005. godinu.
– Sume mjesečnih padavina za 2004. i 2005. godinu.
– Prosjek mjesečnih suma padavina (1/m2) za period 1995-2003. godine.
– Srednja relativna vlažnost vazduha za 2004. i 2005. godinu.
– Srednja relativna vlažnost vazduha za period 1995-2003. godina.

1. Klimatski uslovi

Prema nadmorskoj visini, teritorija BiH podijeljena je u šest rejona: ravničarski, brdski, brdsko-planinski, planinski, mediteransko-planinski i mediteranski. Područje Sarajeva, odnosno lokalitet u kojem su provedena istraživanja, pripada brdsko-planinskom rejonu, koji obzirom na veličinu ukupnog zemljišnog prostora naše zemlje zauzima treće mjesto, odnosno na koji otpada 10,2% ukupnih zemljišnih površina BiH.

Na području Sarajevskog kantona, u geografskom smislu, postoje velike razlike, gdje se izdvajaju dvije cjeline: brdsko područje ispresijecano kotlinama i Sarajevsko polje do 700 m n.v., te planinsko područje od 700-2067 m n.v.

Za područje Sarajevskog polja karakteristična je predplaninska ili subplaninska klima koja se odlikuje uticajem kontinentalne i planinske klime. Prema geografskoj širini ovi prostori bi trebali imati blažu klimu, ali zbog složenosti reljefa klima je oštrija. Predplaninska klima očituje se prije svega, jako izraženim inverzijama temperatura i pojavama magle. Ovo područje i ovu klimu karakterišu hladnije zime od -2 do -4 °C, koje pri tome traju i nešto duže. Ljeta ovog područja su umjereno topla, sa temperaturnim oscilacijama u granicama 18-20 °C. Godišnje kolebanje temperature zraka iznosi 20-24 °C, a prosječna godišnja temperatura iznosi 10 °C. Ovo područje karakteriše se i jakim vjetrovima. Jeseni su toplije nego proljeća.

Maksimalna godišnja temperatura ne prelazi 40 °C, a minimalna -30 °C. Ukupna godišnja suma padavina kreće se u intervalu 750-1.000 mm i iste su uglavnom ravnomjerno raspoređene (najveće padavine u mjesecima mart i oktobar, a najmanje u februaru, julu i avgustu). Prisustvo snježnog pokrivača može se registrovati u prosječnom trajanju 1-2 mjeseca. U ovom području česte su pojave mrazeva od septembra do aprila, što ima za posljedicu loš uticaj na cvjetne kulture.

1.1. Analiza klimatskih uslova u proizvodnom zasadu Sokolović Kolonija

1.1.1. Temperatura

Poljoprivredno dobro JKP „Park“ – Sokolović kolonija, pripada Sarajevskom polju, najnižem dijelu Kantona. U području izvođenja poljskih ogleda, u tabeli 1. i grafikonu 1. prikazane su srednje temperature u godinama ispitivanja i višegodišnji prosjeci srednjih temperatura.

Tabela 1.

Srednje mjesečna vrijednost temperature zraka, na lokalitetu Sokolović Kolonija, za 2004. i 2005. godinu i prosjeci za period 1995-2003. godine

Mjeseci	Srednje temperature zraka 2004. godina	Srednje temperature zraka 2005. godina	Prosjeci srednjih temperatura zraka za period 1995-2003. godine
Januar	-1.7	-2,1	-0,2
Februar	0.7	-3.8	1,5
Mart	4.9	1.7	5.8
April	10.5	10.0	9.8
Maj	12.1	14.5	15.5
Juni	17.7	16.8	19.0
Juli	19.9	19.4	20.2
Avgust	18.6	17.7	20.2
Septembar	15.0	15.4	14.7
Oktobar	12.8	10.4	11.0
Novembar	3.0	4.3	5,7
Decembar	2.0	0.3	0.1
Maksimalna	36.3	34.3	37.4
Srednja godišnja	9.6	8.7	10.3
Minimalna	-16,8	-20,3

Analizom podataka iz tabele 1. može se zaključiti da postoje određene temperaturne razlike između posmatranih perioda, odnosno temperature su uglavnom bile manje u 2004. i 2005. godini u odnosu na višegodišnji prosjek, u vegetacionom periodu. Najtopliji mjesec u 2004. godini bio je juli (19,9 ºC), a najhladniji januar sa srednjom temperaturom od -1,7 ºC. U 2005. godini najtopliji mjesec je također juli (19,4 ºC), a najhladniji februar (-3,8 ºC), što je za 5,3 °C hladnije u odnosu na višegodišnji prosjek za taj mjesec.

Srednja godišnja temperatura u 2004-toj, bila je manja za 0,7 °C, a u 2005. godini za 1,6 °C u odnosu na višegodišnji prosjek. U 2004. godini ispitivanja zabilježena je apsolutna maksimalna temperatura od 36,3 °C, u 2005. 34,3 °C, a za višegodišnji prosjek iznosila je 37,4 °C.
Dvogodišnji prosjek srednje dnevne temperature zraka bio je 9,15 °C. Najtopliji mjesec dvogodišnjeg prosjeka bio je juli (19,65 °C), a najhladniji januar (-1,9 °C).

Graf. 1.

Analizom grafikona 1. se može konstatovati da je 2004. godina imala od maja do avgusta jedan period pada temperatura u odnosu na višegodišnji prosjek, a 2005. godina je pak u mjesecu junu pokazala znatan pad u odnosu na višegodišnji prosjek.

Tabela 2.

Minimalne i maksimalne temperature zraka, za 2004. i 2005. godinu, za lokalitet Sokolović Kolonija

Mjeseci	Minimalne temperature zraka		Maksimalne temperature zraka
	2004. godina	2005. godina	2004. godina	2005. godina
Januar	-16.8	-13,4	15,8	11.4
Februar	-14,3	-20,1	15,9	12,6
Mart	-8.8	-20,3	21.7	18.0
April	1.9	-3,2	22,9	23,7
Maj	-0,5	1,5	26.3	28,5
Juni	8,6	4.0	32,1	32,2
Juli	8.9	9,9	36,3	34,3
Avgust	7,7	4.8	34.4	31.4
Septembar	1.0	7,9	30,7	29,3
Oktobar	2,0	-2,3	25.3	24.8
Novembar	-13,4	-5,8	20.8	18.3
Decembar	-7,3	-14,4	14.6	14,2
Minimalna godišnja	-16.8	-20,3	_	_
Maks. godišnja	–	–	36.3	34,3

Pregledom podataka iz tabele 2. može se konstatovati da je najniža temperatura u 2004. godini bila u januaru (-16,8 °C), a najviša za istu godinu u julu (36,3 °C). Najniža temperatura u 2005. godini bila je u martu (-20,3 °C), a najviša u julu (34,3 °C).

1.1.2. Padavine

U tabeli 3. i grafikonu 2. prikazane su mjesečne sume padavina u 2004. i 2005. godini i višegodišnji prosjek u 1/m2 za ispitivani lokalitet.

Tabela 3.

Mjesečne sume padavina za period 2004., 2005. i višegodišnji prosjeci na lokalitetu Sokolović Kolonija

Mjesečne sume padavina (1/m2)
Mjeseci	2004. godina	2005. godina	penod 1995.-2003. godina
Januar	62.9	41.9	55,6
Februar	52.7	162.8	51,1
Mart	47.6	73,3	48.9
April	100.1	62.2	78.3
Maj	78.0	97.6	69.0
Juni	97.1	72.2	59.6
Juli	101.2	118.7	47.0
Avgust	30.5	125.8	61,7
Septembar	65.8	88.6	109.1
Oktobar	59.8	21.8	90.4
Novembar	116.6	60.3	92,2
Decembar	100,8	141.1	74.1
Godišnja suma padavina	913.1	1066.3	837.1

Ukupna suma padavina u 2004. godini bila je 913,1 1/m2, u 2005. godini 1066,3 1/m2, a višegodišnji prosjek 837 1/m2. Godišnja suma padavina u 2004. godini bila je manja za 153,2 1/m2 u odnosu na 2005., a u odnosu na višegodišnji prosjek viša za 76 l/m2. U 2005. godini godišnja suma padavina bila je za 229,2 1/m2 viša u odnosu na višegodišnji prosjek.

Najveća razlika u padavinama 2004. godine i višegodišnjeg prosjeka registrovana je u mjesecu julu (54,2 1/m2), a najniža u mjesecu februaru (1,6 1/m2). Najveća razlika u količini padavina 2005. godine, u odnosu na višegodišnji prosjek, konstatovana je u februaru (111,7 1/m2), a najniža u januaru (13,7 1/m2).

Graf. 2.

Iz grafikona 2. može se vidjeti da je u 2004. godini najviše padavina bilo u novembru (116,6 1/m2), a najmanje u avgustu (30,5 1/m2). U 2005. najkišniji mjeseci su bili februar i decembar (162,8; 141,1 1/m2), a sa najmanje padavina bio je mjesec oktobar (21,8 1/m2).

1.1.3. Relativna vlažnost zraka

Relativna vlažnost vazduha je bitan bioklimatski faktor, budući da zajedno s temperaturom zraka i vjetrom izaziva različite fiziološke reakcije. S bioklimatskog stajališta, smatra se da je zrak vrlo suh ako je relativna vlaga zraka manja od 55%. Ako se relativna vlaga zraka kreće od 55-74%, zrak je suh, odnosno kada se kreće u rasponu od 75-90%, zrak je umjereno vlažan.

U tabeli 4. prikazane su prosječne vrijednosti srednje relativne vlage zraka u 2004., 2005. i višegodišnji prosjek (1995.-2003.) za ispitivani lokalitet.

Tabela 4.

Srednje relativna vlažnost vazduha u 2004., 2005. i period 1995.-2003. za lokalitet Sokolović Kolonija

Srednje relativna vlažnost zraka (%)
Mjesec	2004. godina	2005. godina	penod 1995.-2003.
Januar	81	85	83
Februar	83	81	77
Mart	73	78	70
April	75	63	69
Maj	72	76	70
Juni	72	74	70
Juli	70	78	69
Avgust	74	82	72
Septembar	75	86	80
Oktobar	80	85	81
Novembar	87	85	83
Decembar	85	87	85
Srednja godišnja	77	80	76

Pregledom podataka u tabeli 4. može se konstatovati da je najveća srednja relativna vlažnost vazduha u 2004. godini bila u novembru (87%), a najmanja u julu (70%). U 2005. najveća srednja relativna vlažnost vazduha bila je u mjesecu decembru (87%), a najmanja u aprilu (63%). Kod višegodišnjeg prosjeka najveća relativna vlažnost vazduha bila je u mjesecu decembru (85%), a najmanja u aprilu i julu (69%). Srednja godišnja relativna vlažnost vazduha u 2004. iznosila je 77%, u 2005. 80%, a za period 1995.-2003. je 76%.

Srednja relativna vlažnost vazduha u 2004. godini bila je manja za 3% u odnosu na 2005., a u odnosu na višegodišnji prosjek viša za 1%. U 2005. godini srednja relativna vlažnost vazduha bila je za 4% viša, u odnosu na višegodišnji prosjek.

Najveća razlika u relativnoj vlažnosti vazduha 2004. godine i višegodišnjeg prosjeka registrovana je u mjesecu februaru (6%), a najniža u mjesecu oktobru (1%). Najveća razlika u u relativnoj vlažnosti vazduha 2005. godine, u odnosu na višegodišnji prosjek konstatovana je u avgustu (10%), a najniža u januaru (2%).

Graf. 3.

Analizom grafikona 3. može se vidjeti da je srednja relativna vlažnost vazduha u 2004. godini imala veću vrijednost u odnosu na višegodišnji prosjek, osim u mjesecu Analiza eksperimentalno dobijenih rezultata provedenih u periodu istraživanja u saglasnosti su sa datim ciljevima istraživanja. Relevantne estetske fenotipske odlike tretirane cvjetne vrste podrazumijeva osnovna fenološka opažanja i morfometrijska mjerenja, uz adekvatnu matematsko-statističku obradu. Dobijeni podaci predstavljeni su tabelarno i grafički uz kratke komentare brojčanih pokazatelja.

Rezultati i diskusija

1. Morfološke odlike biljke ageratuma (Ageratum houstonianum P.Mill)

Morfološke odlike ispitivane jednogodišnje cvjetne kulture mjerene su u tri vremenska termina u toku vegetacije, u dvije eksperimentalne godine. Međutim, pošto su posljednja dva mjerenja, a posebno treće, obavljena u vrijeme koje se poklapa sa periodom u kojem ove cvjetne kulture ispoljavaju svoje estetske karakteristike bitne za pejzažno projektovanje, u narednim diskusijama akcenat je dat na ta dva mjerenja.

Optimizacija koncentracije i dužine trajanja kolhicina na morfološke odlike ageratuma (Ageratum houstonianum P. Mill)

1.1. Rezultati istraživanja morfoloških odlika biljke ageratum (Ageratum houstonianum P.Mill) u 2004. i 2005. godini na lokalitetu Sokolović Kolonija

1.1.1. Rezultati istraživanja prosječne visine ageratuma u 2004. i 2005. godini (tretirano sjemenom) prema broju dana i koncentracijama kolhicina

Rezultati ispitivanja prosječne visine biljke ageratum – (Ageratum houstonianum P.Mill), mjereni u tri vremenska termina, nakon tretiranja sjemena biljke kolhicinom određene koncentracije i dati broj dana, prikazani su u grafikonu 4. za 2004. i grafikonu 5. za 2005. godinu, na lokalitetu Sokolović Kolonija.

Graf. 4.

Pregledom podataka iz grafikona 4. može se zaključiti da je u toku drugog mjerenja najveća registrovana visina kod ageratuma koji je tretiran u fazi sjemena 0,1% kolhicinom tri dana (33,408 cm), a najmanja kod biljaka tretiranih 0,08% kolhicinom u trajanju sedam dana (17,267 cm). Kod trećeg mjerenje najviše vrijednosti pokazao je ageratum tretiran 0,1% kolhicinom u trajanju sedam dana (46,117 cm), a najmanju biljke tretirane 0,08% kolhicinom tri dana (31,442 cm). U sva tri mjerenja visina tretiranih biljaka bila je viša u odnosu na kontrolne biljke.

Sl. 1.

Graf.5.
Prosječna visina ageratuma (tretirano sjeme – po prvoj primjeni kolhicina), prema broju dana i koncentracijama kolhicina

Uvidom u grafikon 5. može se konstatovati da je u 2005. godini, kod drugog mjerenje najveću visinu imao ageratum, čije je sjeme u prethodnoj godini bilo tretirano 0,1% kolhicinom u trajanju od sedam dana (26,967 cm), a najmanju biljke tretirane 0,08% kolhicinom u fazi sjemena jedan dan (19,908 cm), što je bilo niže i od kontrole (21,925 cm). Prilikom trećeg mjerenja najvišu vrijednosti u pogledu visine dao je 0,1% kolhinciski tretman u trajanju od sedam dana (41,025 cm), a najmanju vrijednost imale su biljke tretirane 0,08% kolhicinom jedan dan.

Analizom prethodnih grafikona može se vidjeti da u obe eksperimentalne godine najveće vrijednosti u pogledu visine dao je tretman sjemena biljaka sa 0,1% kolhicinom u trajanju sedam dana, a najmanji uticaj na visinu ageratuma imao je tretman sa 0,08% kolhicinom u trajanju jedan dan. Svi kolhicinski tretmani dali su pozitivne rezultate u pogledu visine u obe eksperimentalne godine.

1.1.2. Rezultati istraživanja prosječnog broja listova na ageratumu u 2004. i 2005. godini (tretirano sjemenom) prema broju dana i koncentracijama kolhicina

Rezultati ispitivanja prosječnog broja listova na biljci ageratum – (Ageratum houstonianum P.Mill), mjereni u tri vremenska termina, nakon tretiranja sjemena kolhicinom određene koncentracije i dati broj dana, prikazani su u grafikonu 6. za 2004. i grafikonu 7. za 2005. godinu, na lokalitetu Sokolović Kolonija.

Graf.6.

Iz rezultata prezentovanih grafikonom 6. može se konstatovati da su najveće rezultate u pogledu prosječnog broja listova, kod drugog mjerenja, imale biljke tretirane 0,1% kolhicinom u trajanju jedan dan (44,167), a najmanji prosječan broj listova biljke tretirane 0,08% kolhicinom sedam dana (25,750), što je bilo manje i od kontrole (27,667). Kod trećeg mjerenja najveći broj listova imao je ageratum tretiran 0,1% kolhicinom sedam dana (262,583), a najmanju vrijednost imala je biljka čije je sjeme tretirano 0,08% kolhicinom jedan dan (135,500) što je niža vrijednost i od kontrole (165,917).

Graf. 7.

Uvidom u rezultate prezentovane grafikonom 7. može se zaključiti da je u 2005. godini, kod drugog mjerenja najveći prosječan broj listova imao ageratum tretiran 0,08% kolhicinom u trajanju tri dana (129,080), a najmanji broj biljke tretirane 0,1% kolhicinom tri dana (75,50). Kod trećeg mjerenja najbolje rezultate u pogledu prosječnog broja listova imao je ageratum tretiran 0,1% kolhicinom sedam dana (231,083), a najmanji biljke tretirane 0,08% kolhicinom jedan dan (116,50).
Pregledom rezultata prezentovanih grafikonima 6. i 7. može se vidjeti da prosječan broj listova ageratuma znatno viši u 2005. godini, kod drugog mjerenja, u odnosu na 2004. godinu. Pri analizi trećeg mjerenja za obe eksperimentalne godine može se zaključiti da su sve tri koncentracije kohicina u trajanju sedam dana dale bolje rezultate u odnosu na tretmane sa manjim brojem dana.

1.1.3. Rezultati istraživanja prosječnog broja cvjetova na ageratumu u 2004. i 2005. godini (tretirano sjemenom) prema broju dana i koncentracijama kolhicina

Rezultati ispitivanja prosječnog broja cvjetova na biljci ageratum – (Ageratum houstonianum P.Mill), mjereni u tri vremenska termina, nakon tretiranja sjemena kolhicinom određene koncentracije i dati broj dana, prikazani su u grafikonu 8. za 2004. i grafikonu 9. za 2005. godinu, na lokalitetu Sokolović Kolonija.

Graf.8.

Uvidom u grafikon 8. može se konstatovati da je najveći prosječan broj cvjetova u 2004. godini, kod trećeg mjerenja imao ageratum čije je sjeme tretirano 0,1% kolhicinom sedam dana (54,917), a najmanji prosječan broj biljke tretirane 0,08% kolhicinom jedan dan (37,833). Analizom prezentiranih rezultata može se zaključiti da su sve biljke nakon tretiranja sa kolhicinom u fazi sjemena, imale veći prosječan broj cvjetova u odnosu na kontrolu (32,667).

Graf.9.

Iz grafikona 9. može se vidjeti da je najveći prosječan broj cvjetova u 2005.-toj godini, imao ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju jedan dan (56,00), a najmanji prosječan broj ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,05% u trajanju od sedam dana (34,667). Sve tretirane biljke imale su veći prosječan broj cvjetova u odnosu na kontrolu (30,167).

Uvidom u rezultate prezentovane grafikonima 8. i 9. može se konstatovati da je prosječan broj cvjetova u obe ispitivane godine bio veći kod biljaka čije je sjeme tretirano kolhicinom i biljaka F1 generacije (po prvoj primjeni kolhicina) u odnosu na kontrolne biljke.

2.1.1. Rezultati istraživanja prosječne visine ageratuma u toku vegetacije u 2004. i 2005. godini (tretirano sjemenom)

Rezultati ispitivanja prosječne visine biljke ageratuma – (Ageratum houstonianum P.Mill), u toku vegetacije, nakon tretiranja sjemena kolhicinom određene koncentracije (0,1%; 0,05%; 0,08%) i dati broj dana, prikazani su grafikonu 10. za 2004. i grafikonu 11. za 2005. godinu, na lokalitetu Sokolović Kolonija.

Graf. 10.

Uvidom u grafikon 10. može se konstatovati da je u 2004. godini prosječna visina biljke ageratum bila viša nakon svih kolhincinskih tretmana u odnosu na kontrolu (15,227 cm). Najveća prosječna visina u toku vegetacije bila je kod ageratuma koji je tretirana kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju sedam dana (25,094 cm), a najmanja kod ageratuma koji je tretiran kolhicinom koncentracije 0,08% u trajanju od pet dana (18,094 cm).

Graf. 11.

Iz grafikona 11. vidi se da je u 2005. godini prosječna visina biljke ageratum bila viša nakon svih kolhincinskih tretmana u odnosu na kontrolu (19,019 cm), osim ageratuma koji je tretiran kolhicinom koncentracije 0,08% u trajanju 1 dan (18,994). Najveću prosječnu visinu u toku vegetacije u 2005. godini imao je ageratum koji je tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju sedam dana (23,833 cm), dok je najmanju visinu imao ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,08% u trajanju jedan dan.

Na osnovu analize grafikona 10. i 11. može se uočiti da je najbolji rezultat u pogledu visine ageratuma koji je tretiran putem sjemena postignut tretiranjem biljke kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana u obe eksperimentalne godine.

2.1.2. Rezultati istraživanja prosječnog broja listova na ageratumu u toku vegetacije u 2004. i 2005. godini (tretirano sjemenom)

Rezultati ispitivanja prosječnog broja listova na ageratumu – (Ageratum houstonianum P.Mill), u toku vegetacije, nakon tretiranja sjemena kolhicinom određene koncentracije (0,1%; 0,05%; 0,08%) i dati broj dana, prikazani su grafikonu 12. za 2004. i grafikonu 13. za 2005. godinu, na lokalitetu Sokolović Kolonija.

Graf. 12.

Iz grafikona 12. vidi se da je najveći broj listova u toku vegetacije u 2004. godini imao ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana (99,194), a najmanji broj imala je biljka tretirana kolhicinom 0,08% u trajanju jedan dan (60,166). Svi ostali kolhicinski tretmani dali su pozitivne rezultate u pogledu broj listova u odnosu na kontrolu koja je iznosila 66,528.

Graf. 13.

Uvidom u rezultate prezentovane grafikonom 13. može se konstatovati da je u 2005. godini najveći broj listova imao ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana (112,944), a najmanji broj listova dao je kolhicinski tretman od 0,08% u trajanju od jedan dan (68,361). U ovoj godini sve biljke tretirane kolhicinom imale su veći broj listova u odnosu na kontrolu (59,222).

Na osnovu analize grafikona 12. i 13. može se konstatovati da su najbolji rezultati u pogledu broja listova na ageratumu u obe ispitivane godine postignuti tretiranjem sjemena biljke kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana, a najmanji broj listova dao je kolhincinski tretman 0,08% u trajanju od jednog dana u obe eksperimentalne godine.

2.1.3. Rezultati istraživanja prosječnog broja cvjetova na ageratumu u toku vegetacije u 2004. i 2005. godini(tretirano sjemenom)

Rezultati ispitivanja prosječna broja cvjetova na ageratumu – (Ageratum houstonianum P.Mill) u toku vegetacije, nakon tretiranja sjemena kolhicinom određene koncentracije (0,1%; 0,05%; 0,08%) i dati broj dana, prikazani su grafikonu 14. za 2004. i grafikonu 15. za 2005. godinu, na lokalitetu Sokolović Kolonija.

Graf. 14.

Uvidom u grafikon 14. može se konstatovati da je najveći prosječan broj cvjetova u toku vegetacije u 2004. godini imao ageratum čije je sjeme tretirano kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana (32,125), a najmanji prosječan broj cvjetova imao je ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,08% u trajanju od pet dana (20,75). Analizom prezentiranih rezultata može se zaključiti da su sve biljke u toku vegetacije nakon tretiranja sa kolhicinom u fazi sjemena, imale veći prosječan broj cvjetova u odnosu na kontrolu (18,583).

Graf. 15.

Iz grafikona 15. vidi se da je najveći prosječan broj cvjetova u toku vegetacije u 2005.-toj godini, imao ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od jednog dana (29,708), a najmanji prosječan broj ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,05% u trajanju od sedam dana (20,042). U toku vegetacije sve tretirane biljke imale su veći prosječan broj cvjetova u odnosu na kontrolu (16,125).

Uvidom u rezultate prezentovane grafikonima 14. i 15. može se konstatovati da je prosječan broj cvjetova u toku vegetacije u obe ispitivane godine bio veći kod svih biljaka tretiranim kolhicinom u odnosu na kontrole. Izraženo procentualno u 2004. godini prosječan broj cvjetova kod biljke koja je dala najbolji rezultat u pogledu broja cvjetova u odnosu na kontrolu bio je za 72,87% veći, a u 2005. godini za 80,62%.

Zaključci

Poslije trogodišnjeg eksperimentalnog rada na optimizaciji indukcije poliploidije primjenom kolhicina i sagledavanja svih relevantnih estetskih fenotipskih odlika tretirane cvjetne kulture mogu se dati generalni zaključci o mogućnosti primjene kolhicina i primjene tretiranih biljaka u pejsažnoj arhitekturi. Nakon sagledavanja svih relevantnih estetskih fenotipskih odlika tretiranog ageratuma koje podrazumijevaju osnovna fenološka opažanja i morfometrijska mjerenja, na lokalitetu Sokolović Kolonija u periodu 2003-3005., može se zaključiti sljedeće:

− Najveća prosječna visina u oglednom periodu 2004/05. godini registrovana je kod biljka ageratuma čije je sjeme tretirano 0,1% kolhicinom u trajanju sedam dana, a najmanji uticaj na visinu ageratuma imao je tretman sa 0,08% kolhicinom u trajanju jedan dan. U obe eksperimentalne godine svi kolhicinski tretmani dali su pozitivne rezultate u pogledu visine u odnosu na kontrolne biljke.
− U oglednom periodu 2004/05. godini, najveći prosječan broj listova imao je ageratum čije je sjeme tretirano 0,1% kolhicinom sedam dana, a najmanji prosječan broj listova biljka čije je sjeme tretirano 0,08% kolhicinom jedan dan, što je niža vrijednost i od kontrole. Pri analizi podataka za treće mjerenje, za obe eksperimentalne godine može se zaključiti da su sve tri koncentracije kohicina u trajanju sedam dana dale bolje rezultate u odnosu na tretmane sa manjim brojem dana.
− Najveći prosječan broj cvjetova u 2004. godini, registrovan je kod ageratuma čije je sjeme tretirano 0,1% kolhicinom sedam dana, a najmanji kod biljke tretirane 0,08% kolhicinom jedan dan. Najveći prosječan broj cvjetova u 2005-toj godini, imao ageratum čije je sjeme u prethodnoj godini tretirano kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju jedan dan, a najmanji, ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,05% u trajanju od sedam dana. Prosječan broj cvjetova u obe ispitivane godine bio veći kod biljaka čije je sjeme tretirano kolhicinom i biljaka F1 generacije (po prvoj primjeni kolhicina) u odnosu na kontrolne biljke.
− U 2004. i 2005. godini biljke ageratuma su nakon svih kolhicinskih tretmana imale veću prosječnu visinu u odnosu na kontrolne biljke. Najveća prosječna visina u toku vegetacije u obe eksperimentalne godine bila je kod ageratuma koji je tretirana kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju sedam dana, a najmanja kod ageratuma koji je tretiran kolhicinom koncentracije 0,08% u trajanju od pet dana. Prosječna visina biljke ageratum u toku vegetacije u obe eksperimentalne godine bila viša nakon svih kolhincinskih tretmana u odnosu na prosječnu visinu kontrolnih biljaka.
− Najveći prosječan broj listova u toku vegetacije 2004/05. godini imao je ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana, a najmanji broj imala je biljka tretirana kolhicinom 0,08% u trajanju jedan dan. U obe eksperimentalne godine svi kolhicinski tretmani dali su pozitivne rezultate u pogledu broja listova u odnosu na kontrolu.
− Najveći prosječan broj cvjetova u toku vegetacije u 2004. godini imao ageratum čije je sjeme tretirano kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od sedam dana, a najmanji prosječan broj cvjetova imao je ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,08% u trajanju od pet dana.
− U 2005-toj najveći prosječan broj cvjetova u toku vegetacije godini, imao ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,1% u trajanju od jednog dana, a najmanji prosječan broj ageratum tretiran kolhicinom koncentracije 0,05% u trajanju od sedam dana.
− Izraženo procentualno u 2004. godini prosječan broj cvjetova kod biljke koja je dala najbolji rezultat u pogledu broja cvjetova u odnosu na kontrolu bio je za 72,87% veći, a u 2005. godini za 80,62%.

Literatura

Avdić, J., Bečić, B., Hrapović S. (2003.):Dinamika porasta i broj listova najvažnijih jednogodišnjih cvjetnih kultura u kontinentalnim uslovima. Radovi Poljoprivrednog fakulteta, Sarajevo. (87-95).
Berberović Lj., Hadžiselimović R. (1987): Rječnik genetike. IGKRO “Svjetlost” – OOUR Zavod za udžbenike Sarajevo.
Borojević K. (1986): Geni i populacija. NIŠRO “Forum” – Novi Sad.
Borojević, S. i Borojević, K (1976): Genetika, Univerzitet u Novom Sadu.
Borchardt W. i suradnici (1993): Gärten Anlegen. Neumann Verlag. München.
Boye O., Brossi, A. (1992.): The Alkaloids. Brossi, A., Cordell, G.A., (Eds.), Academic Press,New York, Vol. 41, str. 125-178.
Brickell, C. (1992.): Encyclopedia og Gardening. Dorling Kindersley, London.
Clark M.S., Wall W.J. (1996) Chromosomes, The Complex Code. Chapman and Hall, London.
Crane M. B., Lawrence W. J. C.: The Genetics of Garden plants. London, 1952.
Dumanović J., Marinković D., Denić M. (1985): Genetički rečnik. Naučna knjiga – Beograd.
Đokić A. (2000): Biljna genetika, Udžbenik, Naučna Knjiga , Beograd.
Furač T. (1971): Cvijeće u vrtu 1. Školska knjiga, Zagreb.
Furač T. (1971): Cvijeće u vrtu 2. Školska knjiga, Zagreb.
Gardner E. J., Simmons M. J.,Sunstad D. P. (1991): Principles of Genetics. John Wiley & Sons, Inc.
Jelska S. (1994): Kultura biljnih stanica i tkiva. Školska knjiga, Zagreb.
Kojić M.,Cincović T., Čanak M. (1983): Botanika. Naučna Knjiga, Beograd.
Mišić P. (1999): Genetika. Partenon, Beograd.
Raven P. H., Johnson G. B. (1992): Biology. Mosby Year Book.
Švob T. i suradnici (1991): Osnove opće i humane genetike. Školska knjiga, Zagreb.
Verne, G.N., Eaker, E.Y., Davis, R.H. Sninksy, C.A. (1997.): Colchicine is an effective treatment for patients with chronic constipation: an open-label trial. Dig. Dis. Sci., 42,1959-1963.