Gordana Mijatov, dipl.ing.
Republički poljoprivredni inspektor odelenja za kvalitet prehrambenih proizvoda – Novi Beograd
.

.
Briga za ljude i briga o Zemlji su dve međuzavisne dimenzije istog zadatka. Ne možemo uspešno brinuti o ljudima, u svetu u kojem propadaju ekosistemi i ne možemo uspešno brinuti o Zemlji, u svetu u kojem vladaju siromaštvo, nepravda, ekonomska nejednakost i ratni sukobi“ (Povelja o Zemlji)
.

Hrana organskog porekla je visoke nutritivne vrednosti i kvaliteta i sada je najtraženija i najatraktivnija roba u svetu
sa tendencijom porasta.

Metodama organske poljoprivrede omogućeno je poboljšanje uslova životne sredine, odnosno poboljšanje ekosistema, poboljšanje i očuvanje kvaliteta vode, poboljšanje i očuvanje zemljišta, njegove polodnosti. Primenom metoda organske proizvodnje, primenom prirodnih procesa kod proizvodnje biljaka i životinja, izolovanjem zemljišnih parcela, stočarkih farmi, objekata za preradu, kontrolom vode za navodnjavanje, obezbeđivanjem stručnjaka koji primenjuju svoje znanje i prate aktuelnosti i naučna saznanja, osim dobijanja organskih proizvoda, proizvođači mogu ostvariti i visoki profit.

Zbog velike zagađenosti određenih regiona na našoj planeti, postoje delovi, naročito u razvijenijem delu sveta, gde je nemoguće zasnovati organsku proizvodnju zbog višedecenijske upotrebe štetnih hemijskih sredstava, odnosno nagomilanih otrova u samom zemljištu.

Naša zemlja, uvažavajući sopstvene prirodne karakteristike i resurse, treba da što brže i obuhvatnije zakonski reguliše ovakav način proizvodnje hrane, naročito zbog otklanjanja prepreka u prometu na strana tržišta.
Prehrambeni proizvodi iz organske proizvodnje i po nekoliko puta su skuplji nego isti proizvodi iz konvencionalne proizvodnje. Kako je naša zemlja puna regiona koji su praktično „netaknuta priroda“, postoji šansa da se isti odmah uključe u organsku proizvodnju bez protoka vremena za konverziju (što je velika prednost, ušteda i dobitak).

Zbog razlika u tehničko-tehnološkom stepenu razvoja zapadnih zemalja, siromašnije zemlje ne mogu biti konkurentne u mnogim oblastima, međutim organska poljoprivreda je velika mogućnost koju bi trebalo iskoristiti (to sada čini Kina).

Svetska prodaja proizvoda organske proizvodnje godišnje se povećava za 15 %. Najznačajnija tržišta organske hrane su SAD, Kanada, Evropa i Japan. U Evropi najveći potrošači organske hrane su: Nemačka, V. Britanija, Italija i Francuska.

Prema podacima SOEL-Survey (FiBL Survey: Statistics on Organic Farming in Europe) pod organskom proizvodnjom u celom svetu je 31 miliona hektara , u Srbiji prema različitim izvorima, organska proizvodnja obavlja se na oko 18 000 ha, što je 0,3 % od ukupne površine poljoprivrednog zemljišta, odnosno 4,2 miliona hektara (podaci su za 2007.godinu).

Organizovanje organskih površina i uključivanje što većeg broja proizvođača moguće je ostvariti samo uz intenzivnu podršku države, jer je potrebno mnogo vremena da se pokažu njeni pozitivni efekti, odnosno za to je potreban duži niz godina. Informisanjem prizvođača i potrošača o organskoj hrani podigla bi se svest o potrebi za proširenjem i investiranjem ovakve proizvodnje.

U Srbiji ne postoji jedinstvena statistička baza o proizvodnji organske hrane. Prema procenama Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj, ljudi kupuju organsku hranu uglavnom:

• shvataju njenu ulogu u smanjenju rizika po zdravlje,
• zbog toga što je ista boljeg ukusa,
• smatra se prirodnijom od strane potrošača i zbog težnje da se izbegne genetski modifikovana hrana,
• pomaže u zaštiti životne sredine.

.

Razvoj legislative organske poljorprivrede

U početnim fazama razvoja organske poljoprivrede nije postojala opšte prihvaćena regulativa na nacionalnom ili internacionalnom nivou. Uspostavljanje sistema inspekcije i certifikacije od strane velikog broja individualnih i nezavisnih organizacija omogućilo je kreiranje trgovačnih marki koje informišu potrošača da je dati proizvod proizveden po standardima organske poljoprivrede koji su definisani od strane određenog certifikacionog tela.

Pojava velikog broja standarda uzrokovala je konfuziju kod potrošača i smanjila poverenje potrošača. Kako sertifikovan proizvod olakšava plasman proizvoda na domaće i strano tržište obratila se posebna pažnja problemu sertifikacije hrane.

Na nivou EU prvo je prihvaćena Regulativa 2092/91 koja sadrži osnovna pravila organske proizvodnje vezana za prodručje upotrebe i označavanja, osnovna pravila organske poljoprivrede za biljnu proizvodnju (konverzija, obrada zemljišta, setva, sadnja, đubriva, zaštitna sredstva..), zatim etiketiranje, prerada, pakovanje, transport, distribucija, marketing, lista dozvoljenih sredstava, sistem nadzora, promet, organizacija inspekcija i sertifikacija, pravila prilikom uvoza iz trećih zemalja i podaci o prijavama za sertifikaciju.

Nekoliko godina kasnije prihvaćena je i Regulativa 1804/99, koja sadrži pravila vezana za proizvodnju, označavanje i inspekciju najznačajnijih životinjskih vrsta. Ovaj dokument sadrži kako svaka članica EU treba da uspostavi vlastitu sertifikacijsku šemu, inspekcijski sistem i akreditacioni sistem da izda akreditaciju za svako sertifikacijsko telo. Na nivou EU doneta je odluka da se sve kuće, organizacije ili tela koja se bave sertifikacijom i inspekcijom moraju akreditovati prema ISO 65 i ISO 39.

Regulativa 2078/02 je naknadno usvojena i definiše šemu podrške farmerima koji se bave organskom poljoprivredom kao i programe koji se bave promocijom organske poljoprivrede i to: od ukupnog budžeta za poljoprivredu organske hrane, za edukaciju poljoprivrednih proizvođača, naučna istraživanja iz oblasti proizvodnje po konceptima organske poljoprivrede i transfer znanja do krajnjih korisnika, poljoprivrednika.

IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movement), međunarodno udruženje koje okuplja preko 600 članica iz 130 zemalja, ima veoma značajnu ulogu u kreiranju jednog prepoznatljivog sistema sertifikovanja organske poljoprivrede.

IFOAM standardi prepoznati kao internacionalni i oni su osnovni standardi za organsku proizvodnju i preradu (uzgoj, proizvodnja, prerada i skladištenje). Ovi standardi se revidiraju svake dve godine i okvir su i osnova za sva svetska tela za sertifikaciju koja na osnovu njih razvijaju svoje standarde. Nacionalni standardi treba da budu detaljni i da uzmu u obzir specifičnosti i lokalne uslove za proizvodnju.

Odbor za standarde zajedno sa 1ROAM članicama i drugim zainteresovanim razvijaju IFOAM osnovne standarde IFOAM (1V8).

Republika Srbija ima naconalni Zakon o organskoj poljoprivredi („Sl. Glasnik RS „br. 62/06).
.

Propisi u republici Srbiji

Propisi su u skladu sa Council Regulation (EEC) No 2092/91of June 1991 on organicproduction of agricultural products and indications referring thereto on agricultural products and foodstuff (OJ L 198, 22.7.1991(Consolidated version) Codex Alimentarius /Guidelines for the production, processing, lebeling and marketing of organically produced foods i uputstvom za primenu standarda EN 45011,Zakon o organskoj proizvodnji i organskim proizvodima, i podzakonska akta,

Zakon o organskoj proizvodnji i organskim proizvodima („Sl. gl. RS“ br. 62/2006), usvojen jula 2006. godine, u primeni je od 26.07.2006. godine. Ovim Zakonom i podzakonskim aktima detaljno su propisana pravila proizvodnje, prerade, skladištenja, transporta, prometa, obeležavanja organskih proizvoda i druga pitanja iz ove oblasti, i izabran je nacionalni znak kojim se obeležavaju sertifikovani proizvodi.

Spisak ovlašćenih organizacija za izdavanje sertifikata odnosno resertifikata u 2009. godini

EVROCERT doo Beograd	ul. Desanke Maksimović br. 4
BIOAERICERT doo Beograd	ul. Đorđa Milovanovića br. 5
OCS Subotica	Trg Cara Jovana Nenada br. 15
SES doo Beograd	Bože Jankovića br. 39

.

Pravilnici doneti na osnovu zakona

• Pravilnik o izgledu oznake i nacionalnog znaka organskih proizvoda
• Pravilnik o uslovima i načinu prometa organskih proizvoda
• Pravilnik o načinu vođenja evidencije i sadržini izveštaja na osnovu kojih se vodi evidencija u ogranskoj proizvodnji
• Pravilnik o pakovanju, skladištenju i prevozu organskih proizvoda
• Pravilnik o uslovima koje treba da ispunjava pravno lice
• koje izdaje sertifikat, odnosno resertifikat za organske proizvode i o načinu njihovog izdavanja
• Pravilnik o obrascu službene legitimacije inspektora za organsku proizvodnju
• Pravilnik o metodama organske biljne proizvodnje i o sakupljanju šumskih plodova i lekovitog bilja kao proizvoda organske poljoprivrede
• Pravilnik o metodama organske stočarske proizvodnje

Vlada je donela i Uredbu o uslovima i načinu korišćenja podsticajnih sredstava za podršku proizvodnji semena, rasada i sadnog materijala metodama organske proizvodnje u 2009. godini. Fizička lica, nosilac poljoprivrednog gazdinstva, pravno lice, preduzetnik pod propisanim uslovima imaju prava na podsticajna sredstva u iznosu od:

– 40.000 dinara po hektaru za ratarsku proizvodnju (žitarice, industrijsko, lekovito i aromatično bilje);
– 50.000 dinara po hektaru za voćarsku, vinogradarsku i povrtarsku proizvodnju.

Ukupan iznos podsticajnih sredstava po korisniku sredstava ne može biti veći od 500 000 dinara.

U toku je izrada Pravilnika o tehnološkimpostupcima u preradi, načinu i sredstvima za čišćenje tehnoloških linija, dozvoljenim sastojcima, pomoćnim sredstvima, aditivima i pomoćnim supstancama u organskoj proizvodnji.

Osnovana je Nacionalna asocijacija za razvoj organske proizvodnje „Serbija organika“. Asocijacija je formirana na inicijativu Ministarstva poljoprivrede i ova asocijacija će okupiti sve proizvođače i sva udruženja koja se bave organskom hranom.

Cilj je podrška razvoju organske proizvodnje i povećanje sertifikovanih organskih površina na 600.000 hektara.