U Republici Srbiji organsku proizvodnju kontrolišu Zakon o organskoj proizvodnji i Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje. Za zakon koji je usvojen 2010. godine može se reći da ima tri osnovna cilja: zaštitu potrošača, zaštitu poljoprivrednih proizvođača od nelojalne konkurencije i jačanje sektora organske poljoprivredne proizvodnje kao održivog oblika poljoprivredne proizvodnje.
Najčešće shvatanje organske poljoprivrede je gajenje biljaka bez korišćenja veštačkih đubriva i pesticida. Međutim organska poljoprivreda je mnogo širi pojam, koja podrazumeva takozvani krug (slika ispod), odnosno ciklus hranljivih materija u okviru jedne farme (korišćenje sopstvene stočne hrane i organskih đubriva, kao i pravilna rotacija useva), kao i „održavanje ravnoteže“ u prirodi, što podrazumeva da se prilikom poljoprivredne proizvodnje ne zagadi voda, zemljište i vazduh, i da se očuva raznolikost biljnog i životinjskog sveta.
Često se postavlja pitanje: „Kako ću biti siguran da će mi usev uspeti ako ga ne tretiram pesticidima i ne rasturam veštačko đubrivo po zemljištu?“ Postoje osnovni principi organske proizvodnje koji, ako se poštuju, mogu u potpunosti da odmene konvencionalne načine uzgajanja i tretiranja useva.
Pod tim principima se podrazumeva: očuvanje i unapređenje plodnosti tla korišćenjem mahunarki, korišćenjem stajnjaka i ostalih tipova đubrenja (pepeo, kreč), tretiranjem useva sertifikovanim preparatima, suzbijanje štetočina preventivnim merama i drugo.
Dijagram ciklusa proizvodnje organske hrane
Kako do sertifikata u organskoj proizvodnji?
Na odluku o bavljenju organskom proizvodnjom se uglavnom odlučuju proizvođači sa velikim motivom i željom za učenjem. Prva stvar je imati registrovano poljoprivredno gazdinstvo. Preporučljivo je na početku pohađati određenu vrstu obuke vezanu za organsku proizvodnju i neophodne procedure koje se tiču procesa sertifikacije.
Zatim je neophodno uspostaviti kontakt sa organizacijama koje se bave sertifikacijom organske proizvodnje. Kasnije dolazi na red podnošenje prijave kontrolnoj organizaciji (uz neophodnu dokumentaciju), što sve na kraju rezultira potpisivanjem ugovora sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom.
Od dana potpisivanja ugovora, počinje da teče period konverzije, koji u zavisnosti od biljne vrste može trajati 1-3 godine. Zahtev za izdavanje sertifikata koji dokazuje da je proizvod proizveden na „organski“ način se podnosi po isticanju perioda konverzije.
U periodu konverzije, kao i u kasnijoj proizvodnji, preporučuje se upotreba „knjige polja“. U njoj se vodi evidencija o površinama, izvršenom đubrenju, borbi protiv štetočina, semenu i sadnom materijalu, o domaćim životinjama i njihovoj ishrani. Ukratko, o svemu onome što učestvuje u „krugu“ organske proizvodnje (videti tabelu ispod).
Takođe, neophodno je imati i precizno nacrtane karte polja, sa granicama i označenim susednim parcelama (vrsta kulture i metoda proizvodnje). Ukoliko se polje na kome se sprovodi organska proizvodnja graniči sa poljem na kojem se sprovodi konvencionalna proizvodnja, neophodno je uvesti „granični pojas“. Proizvodi iz graničnog pojasa se tretiraju kao konvencionalni.
Tabela 1. Neophodni koraci koje treba preduzeti do dobijanja sertifikovanog organskog proizvoda
| 1. | Registracija poljoprivrednog gazdinstva (ako već niste) |
| 2. | Kontakt sa ovlašćenim kontrolnim (sertifikacionim kućama) |
| 3. | Podnošenje zahteva za početak procesa sertifikacije |
| 4. | Po razmatranju zahteva sledi potpis ugovora i dobijanje evidencionog broja |
| 5. | Ulazak u period konverzije (proizvodnja po propisima vezanim za organik) |
| 6. | Dobijanje organik sertifikovanog proizvoda |
Period konverzije
Pri prelasku sa konvencionalne na organsku proizvodnju, poštuje se period konverzije, u različitom trajanju, zavisno od biljne vrste. Posle isteka ovog perioda, proizvod se može nazvati organskim. Tokom perioda konverzije se primenjuju propisi iz Zakona o organskoj proizvodnji.
Kontrolori iz ovlašćene kontrolne kuće izlaze na teren minimum jednom godišnje, od datuma potpisivanja ugovora radi provere primene standarda propisanih za organsku proizvodnju. Periodi konverzije su različiti. Tako, za jednogodišnje ili dvogodišnje useve, kao i za pašnjake i višegodišnje krmno bilje je 24 meseca (pre sejanja), a za višegodišnje biljke je 36 meseci.
Važno je napomenuti da se po isteku dvanaest meseci od početka perioda konverzije proizvodi mogu plasirati na tržište uz naznaku da su iz perioda konverzije.
Organska proizvodnja u Srbiji
Počeci biljne organske proizvodnje u Srbiji datiraju iz poslednje decenije dvadesetog veka. Danas možemo konstatovati da broj domaćinstava koji se bave organskom poljoprivredom raste iz godine u godinu. Na osnovu podataka MPZŽS za 2015. godinu, organska proizvodnja se odvijala na 15.289 ha, što je 0,44% ukupne površine zemljišta koja se obrađivala te godine na teritoriji RS.
U odnosu na prethodnu godinu (2014. godina) zabeležen je porast od 60%. U ove površine računate su i površine sa statusom organskih, kao i one u periodu konverzije. Prema podacima iz istog izvora, u 2015. godini bilo je 334 individualnih proizvođača (ili nosilaca grupnih setifikata), i oko 2.000 kooperanata uključenih u te projekte, za nekih 7% više nego 2014. godine.
Autor: Dušan Čolovejić