Krzno odavno nije privilegija pojedinaca. Povećani lični standard naših građana doprineo je velikoj potražnji odevnih predmeta od krzna, poznatih po svojoj praktičnosti i trajnosti. Otuda i sve više uzgajivača krznašica u mnogim našim krajevima.
Na srpskohrvatskom jeziku do sada nije postojala knjiga iz koje bi čitalac mogao steći šira saznanja o krznašicama koje se mogu uzgajati u našim klimatskim uslovima. Takođe nije postojala knjiga koja bi širi krug zainteresovanih čitalaca upoznala sa svojstvima poznatijih krzna. Ova knjiga ima za cilj da popuni obe ove praznine.
Nastojali smo da na što jednostavniji način, sažeto, saopštimo osnovna znanja o životinjama koje se uzgajaju radi krzna, da na popularan način pružimo čitaocima što više praktičnog stručnog znanja o gajenju krznašica, neophodnog za uspešno bavljenje ovim poslom. Uz to, bilo je neophodno predočiti i osnovna znanja o raznim vrstama krzna, njihovim svojstvima i čuvanju.
Inž. Arpad Dudaš, Dr Marko Teofanović, Mr Mirko Majdak
Sadržaj
Predgovor
Uvod
Krzno kroz vekove
Jugoslovenska krznarska industrija
Krznašice u službi čoveka
Gajenje najvažnijih krznašica
Nutrija
Vidrica
Polarna lisica
Gajenje ostalih krznašica
Činčila
Ondatra
Kuna
Ocelot
Karakul ovca
Krzna
Građa krzna
Dlačni pokrivač nekih krznašica
Dlačni pokrivač nutrije
Dlačni pokrivač vidrice
Dlačni pokrivač polame lisice
Dlačni pokrivač činčile
Dlačni pokrivač ondatre
.Dlačni pokrivač kune
Dlačni pokrivač ocelota
Dlačni pokrivač jaganjaca karakul ovce
Iskorišćavanje krznašica
Nutrijino meso
Prerada, izbor i čuvanje krzna
Literatura
Uvod
Vrednost jugoslovenskog uvoza sirove kože za krzno iznosila je 1980. godine 715 miliona deviznih dinara. Potrebe i privredne okolnosti nalažu da se bez odlaganja pristupi smanjenju uvoza, odnosno povećanju domaće proizvodnje sirovina.
Domaća jagnjeća i ovčija koža posebno odgovaraju za preradu u krzneni velur. Slične sirovine ima u svetu relativno malo i zato je vrlo tražena. Bilo bi veoma korisno ako bi se stada ovaca povećala. Međutim, na znatnije povećanje broja ovaca na našim pašnjacima u dogledno vreme krznarska industrija ne može računati.
U našoj zemlji dobije se izvesna količina krzna i lovom divljači. Uglavnom su to krzna lisica, kuna, tvorova i bizama. S obzirom na količinu, kao i na neorganizovanost skupljanja te sirovine, kože domaće divljači nemaju veći značaj za naše krznarstvo.
Osim toga što našim fabrikama nedostaje 50 odsto sirovine, potražnja plemenitog krzna stalno raste. To se naročito odnosi na domaće tržište, ali je i inostrano tržište veoma zainteresovano za proizvode od koža krznašica.
Naše fabrike krzna u budućnosti trebalo bi dakle, da se orijentišu na domaću proizvodnju sirovina. Rešenje je u otvaranju uzgajališta krznašica u kooperaciji s individualnim proizvođačima ali i s društvenim sektorom. To je jedini put da u budućnosti naše fabrike rade punim kapacitetom i da zadovolje sve veću potražnju krzna.
Planovima naših radnih organizacija koje se bave preradom i konfekcioniranjem krzna, predviđeno je da će se sredinom ove decenije prerađivati godišnje oko 1,7 miliona koža krznašica i divljači. Sadašnja domaća proizvodnja sirovih koža krznašica i divljači jedva je sedamnaesti deo planirane proizvodnje.
Jugoslovenska krznarska industrija velikim koracima osvaja domaće i svetsko tržište. Što se mogućnosti plasmana tiče navedena planirana količina je realna. Mogućnosti za gajenje krznašica su takođe velike. Ostaje, dakle, da potencijalni organizatori proizvodnje i budući uzgajivači krznašica nađu obostrani interes u ovom poslu.
Krzno kroz vekove
Krznarstvo pripada najstarijim zanatima kojima se čovek bavi. Pračovek je napravio samo oružje od kamena, potrebno za lov životinja, pre nego odeću od kože. Upotreba krzna počela je u dalekoj prošlosti, pre sedamdeset pet hiljada godina.
Čovekova najvažnija potreba je hrana, a odmah posle nje odevanje. U zadovoljenju ove druge potrebe krzno je zauzimalo uvek značajno mesto. Uloga krzna u odevanju tokom istorije zavisila je, pre svega, od klimatskih uslova u kojima je čovek živeo, a mnogo kasnije od mode.
Lov je bio glavno zanimanje ljudi dugog predistorijskog razdoblja. Kožu sa ubijene životinje pračovek je skidao na sličan način kako se to čini i danas. Najpre je kožu na ulovljenoj životinji parao oštrim kamenom, a zatim je trzajima odvajao s tela pomažući se kamenim batom ili nožem od kosti.
U početku se naš predak samo zaogrtao sirovom kožom. Dlake su ga štitile od hladnoće, a čvrsta, žilava koža branila ga je od kiše, oštrog trnja i primitivnog oružja neprijatelja.
Čovek je brzo primetio nedostatke sirove kože. Ako se koža osušila, postala je tvrda, a vlažna brzo je istrulela. Usled toga bio je prinuđen da kožu učini boljom za upotrebu tako što će ukloniti njene nedostatke.
Najstariji postupak štavljenja bio je da su sirove kože trljane mastima. Masti teško ulaze u svežu kožu i takvo štavljenje iziskivalo je mnogo gaženja, udaranja, presavijanja i žvakanja.
Mukotrpnost štavljenja kože masnoćama upućivala je čoveka da pronađe drugi način štavljenja. On je davno otkrio da sokom od kora nekih drveća može da bojadiše, pa je pokušao obojiti i kožu. Pošto kore nekih drveća koje mogu da bojadišu sadrže i štavne materije, pronađeno je štavljenje biljnim sastojcima. Nešto kasnije otkrjveno je i štavljenje aluminijumovom stipsom, verovatno na osnovu njenog svojstva da zaustavlja krv.
Arheoloških ostataka koža iz kamenog doba nema ali o upotrebi kože svedoče brojni crteži u pećinama i rezbarije u kostima iz tadašnjeg doba.
O načinu izrade kožne odeće li kameno doba malo je poznato. Isprva se krzna nisu krojila, već se pračovek njima zaogrtao. Postepeno se razvija izrada odeće od kože krojenjem i šivanjem.
Za krojenje krzna pračovek je upotrebljavao noževe od naoštrenog kamenja i kosti. Šila i igle od kosti nađena su u mnogim arheološkim nalazištima kamenog doba. Kao niti za šivenje služile su životinjske žile i tanko rascepana creva.
Arheološki nalazi kože iz bronzanog doba su mnogobrojni. Između ostalog u Kraljevskoj grobnici u Mesopotamiji nađeni su ostaci hermelina, oznake kraljevske časti. Krznarska radionica u starom Egiptu .
U gvozdeno doba usavršena je izrada oruđa, što je podstaklo brži razvoj zanata. Iz ovog doba nađene su dve pljosnate kape od krzna i jedna duboka od kozje kože, podešena tako da može pokriti uši. Krznarska radionica u Evropi krajem 16. veka
Oko pet hiljada godina pre naše ere, dok je u Evropi još trajalo kameno doba, u Mesopotamiji su već postojale organizovane države. Plodna zemlja između Eufrata i Tigra privukla je Sumere, koji su tu stvorili najstariju poznatu kulturu. Pored ostalog pronašli su i pismo. Mnogobrojne glinene pločice ispisane njihovim klinastim pismom sačuvane su u ruševinama sumerskih gradova. Na njima se nalaze i oskudne beleške o preradi i korišćenju kože.
U IV veku pre naše ere Egipat se razvio u snažno carstvo. Egipatski vladari nosili su kao znak svoje časti lavlje krzno, najviši sveštenici nosili su krzno leoparda, a viši službenici krzno lisice.
I u Grčkoj, kako to Homer opisuje u Ilijadi, odeća od krzna divljih zveri bila je znak junaka i kraljeva. Od najstarijih vremena Grčka je bila oskudna sirovim kožama. Stoga se ova dragocena sirovina uvozila iz drugih zemalja, trgovinom ili kao ratni plen. Zanimljivo je da grčki hroničari pri opisivanju dobara osvojenih krajeva navode i bogatstvo u sirovim kožama.
Grci, kao i Rimljani, trgovali su s varvarskim plemenima azijskih prostranstava i u naturalnoj razmeni dolazili do koža. I Svileni put od Vizantijskog carstva do Kine služio je trgovini kožom. Krzna pantera, tigrova, lisica, jarića i druga, dolazila su ovim putem preko Bliskog istoka u Grčku, kao i u Rimsko i Vizantijsko carstvo.
O stanju krznarstva u ranom srednjem veku zna se malo. U vrtlogu seobe naroda izgubili su se podaci o stanju ondašnje privrede, a iz kasnijeg doba potiču samo oskudna obaveštenja. Uopšte uzevši, u srednjem veku nije učinjen neki znatniji napredak u krznarstvu.
Krzno kao materijal za masovno ukrašavanje odevnih predmeta počinje da se koristi krajem srednjeg veka. To je vreme kada krzna prestaju da se koriste samo za ukrašavanje ratnika i članova kraljevskih kuća, odnosno da budu isključivo materijal za pravljenje odevnih predmeta koji štite od hladnoće. Tada se iz kožuharstva (ćurčijskog zanata) izdvaja krznarstvo (u smislu upotrebe krzna u modne svrhe).
Sa osvajanjem Amerike otkrivaju se novi izvori koža divljači s veoma kvalitetnim i lepim dlačnim pokrivačem. Trgovina krznima iz Amerike postaje sve unosniji posao. Sa razvitkom buržoazije naglo raste broj kupaca robe koja je do tada bila privilegija samo feudalnih slojeva. Već 1670. godine u Severnoj Americi krznata divljač lovi se organizovano. Kompanija „Hudson Bay“, koja rukovodi ovim poslom, brzo postaje jedna od najbogatijih firmi u svetu.
Na drugom kraju sveta, u Aziji, južno od Urala, krajem XVIII stoleća naglo su porasla stada karakul ovaca. Ove ovce sve manje služe za dobijanje vune, mesa i mleka, već postaju ,,proizvođači“ astragana, perzijanera i breitšvanca, tj. krzna dobijenih klanjem jednodnevnih i pobačenih jaganjaca.
U periodu koji neposredno prethodi Napoleonovoj eri krznari već masovno proizvode kape i rukavice, stavljaju krznene postave i ukrašavaju odevne predmete pravljene od raznih tkanina s krznenim opšivima. U Napoleonovo vreme krzneni detalji i krznene postave veoma su popularne u ženskoj i u muškoj modi.
Početkom XIX stoleća u modu ulaze predmeti sve bogatiji krznenim detaljima. U početku to se najviše odnosi na kostime za klizanje. Na ženskim predmetima za odevanje krznom su opšivene prednje ivice i ivice oko rukava, kao i donji porub, a od krzna se prave i male uzdignute kragne. U isto vreme i muška moda obiluje krznenim detaljima. To je doba muških dugačkih i prostranih kaputa postavljenih krznom, sa širokim i dugačkim kragnama od kože foke, prezijanera, dabra i vidre.
Što smo bliže početku našeg stoleća krzna je sve više na odevnim predmetima. S poruba i kragne proširuje se na ramena, slede kapuljače i napokon bunde.
Godine 1885. u Parizu je izrađena prva bunda od krzna karakul jaganjaca (perzijanera). Bila je to velika senzacija i prekretnica u krznarstvu. Na svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine posetioci su bili svedoci prve velike parade kratkih i dugih bundi od samurovine, krzna vidrica i činčila, kao i karakul jagnjećih koža. Od tada je plemenito krzno redovan pratilac mode.
Jugoslovenska krznarska industrija
Na teritoriji današnje Jugoslavije zanatska prerada koža sitnih životinja, naročito ovaca i jagnjadi, bila je rasprostranjena još u doba Rimske Imperije. U doba Vizantije trgovina kožom i kožuharski zanat bili su razvijeni u svakoj varošici.
Turska okupacija naših krajeva ugušila je u početku privrednu aktivnost, ali je vremenom privreda oživela. Ćurčije organizuju svoje esnafe i izrada kožuha ponovo je cvetala.
Posle oslobođenja od Turaka glavni proizvodi ćurčija i dalje su kožusi i šubare. Uticaj zapadnoevropskih država u ovom zanatu jedva da se oseća sve do prvog svetskog rata. Malobrojna buržoazija i inteligencija svoje krznom ukrašene odevne predmete najčešće nabavlja u Beču i Budimpešti. Prvi krznari koji prerađuju i ukrašavaju odevne predmete plemenitim krznom pojavljuju se u većem broju uoči prvog svetskog rata, i to uglavnom u Zagrebu, Ljubljani, Osijeku i Novom Sadu.
Prve fabrike krzna na teritoriji Jugoslavije pojavljuju se između dva svetska rata. Najznačajnija je bila fabrika ,,za činjenje i bojadisanje krzna“ u Inđiji, koja je već tada imala današnji naziv Jugoslovenska krznarska industrija. Iz cenovnika ove fabrike za sezonu 1937/38. saznajemo da je prerađivala sledeće kože: jagnjeću, zečiju, perzijaner, bizamovu, dabrovu, opozumovu, lisičju, mrmotovu, ždrebeću, vidrinu, nutrije, vidrice, foke, mačke, ocelota, veverice, jareću, hermelina, kune i kengura.
Krznarstvo u Jugoslaviji posle drugog svetskog rata razvijalo se veoma intenzivno. Ova privredna grana danas ima značajnu ulogu u ostvarivanju nacionalnog dohotka i jedna je od onih koje izvozom ostvaruju devize. Međutim, situaciju u krznarstvu otežava potreba za uvozom sirove kože, čak preko 50 odsto od ukupnih potreba.
U našoj zemlji danas ima 26 fabrika za preradu (štavljenje) sitne sirove kože u krzna i veliki broj radionica, pogona i fabrika za konfekcioniranje krzna. Godišnje prerađujemo i konfekcioniramo oko četiri miliona metara kvadratnih jagnjećeg i ovčijeg krzna i oko sto hiljada koža raznih divljači i krznašica. Zalihe nekurentne robe naše fabrike nemaju, sve što se proizvede odmah se i prodaje. Ipak, fabrike rade s oko 70 odsto kapaciteta jer zbog ograničenog uvoza nemaju dovoljno sirovine.