O lekovitim biljkama je napisano u svetu, a i u našoj zemlji, dosta knjiga – studija, monografija, priručnika. Većina tih knjiga govori o gajenju, sadržaju aktivnih lekovitih supstancija i njihovom delovanju, kao i korišćenju lekovitih biljaka. Naše ambicije i težnje bile su da u jednom delu Jugoslavije – Vojvodini, proučimo i prikažemo lekovite biljke koje se nalaze u prirodnim ekosistemima, u prirodnim biljnim zajednicama, koje predstavljaju prirodne biljne resurse za jednu značajnu sferu interesovanja od strane čoveka, kao što je zdravlje.

Rukovođeni tim idejama, korišćenjem savremenih metodskih postupaka, učinili smo pionirski pokušaj da lekovite biljke Vojvodine proučimo i prikažemo sa gledišta njihove vezanosti za mnogobrojne biljne zajednice vojvođanskog područja. U tom smislu, dati su horologija i kvantitativna zastupljenost lekovitih biljaka Vojvodine, što je u ovoj studiji potkrepljeno i preglednim kartama njihovog rasprostranjenja.

Posebna karakteristika ovog štiva je analiza biodiverziteta lekovitih biljaka panonskog područja naše zemlje, odnosno prikaz njihove infraspecijske diferencijacije, što može imati značaja za bliže sagledavanje specifičnosti njihovog biohemijskog sastava i vrednosti kao lekovite sirovine.

Najzad, najvažnije vrste lekovitih biljaka Vojvodine su opisane, pre svega, sa ekološkog aspekta (uz korišćenje ekoloških indeksa, koliko nam je poznato, prvi put, kad su u pitanju lekovite biljke), što je sve propraćeno ilustracijama u boji.

Ovakav način tretiranja lekovitih biljaka, što je novina kod nas, nadamo se da će biti od koristi za sve one koji se interesuju za ovaj naš prirodni resurs, jer će na ovaj način, kroz podatke iznete u ovoj knjizi, imati na raspolaganju mnoge elemente o lekovitim biljkama, koji do sada, uglavnom, nisu bili poznati.

Predajući ovu knjigu našoj stručnoj i naučnoj javnosti, naša je želja da ona bude podsticaj za organizovanje i znatno šire korišćenje prirodnih lekovitih biljaka, kako za neposredno iskorišćavanje, tako i za privođenje kulturi. Ako se, makar i jednim delom, to ostvari, može se smatrati da naš trud nije bio uzaludan.

Autori
Momčilo Kojić
Milena Mihajlov
Jan Kišgeci
Marina Cvetković

Sadržaj

Uvod

OPŠTI DEO

OSNOVNE KARAKTERISTIKE PODRUČJA VOJVODINE
Geomorfološke karakteristike
Pedološke karakteristike
Klimatske karakteristike

PARAMETRII METODSKI POSTUPCI PRI PROUČAVANJU LEKOVITIH BILJAKA VOJVODINE

DIVERZITET LEKOVITIH BILJAKA VOJVODINE
(Specijska i infraspecijska raznovrsnost medicinske flore Vojvodine)
Pregled vrsta i infraspecijskih taksona lekovitih biljaka Vojvodine

FITOCENOLOŠKA PRIPADNOST LEKOVITIH BILJAKA VOJVODINE
(Zastupljenost lekovitih biljaka u šumskim, livadskim, pašnjačkim, stepskim, ruderalnim, korovskim, halofitskim, močvamim i akvatičnim biljnim zajednicama)

PREGLED UČEŠĆA LEKOVITIH BILJAKA U BILJNIM ZAJEDNICAMA VOJVODINE
I. Šumska vegetacija
II. Livadska, pašnjačka i stepska vegetacija
III. Ruderalna vegetacija
IV. Korovska (segetalna) vegetacija
V. Halofitska vegetacija
VI. Močvarna i akvatična vegetacija

OSNOVNE EKOLOŠKE I FITOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE LEKOVITIH BILJAKA VOJVODINE
1. Osnovne ekološke karakteristike medicinske flore Vojvodine
2. Osnovne fitogeografske karakteristike medicinske flore Vojvodine

POSEBNI DEO

OPIS LEKOVITIH BILJAKA, RASPROSTRANJENOST I UPOTREBA

HOROLOŠKE SPECIFIČNOSTI LEKOVITIH BILJAKA VOJVODINE
(Karte rasprostranjenja nekih važnijih lekovitih biljaka)

REGISTAR NARODNIH IMENA BILJAKA

REGISTAR LATINSKIH IMENA BILJNIH VRSTA I FAMILIJA

MEDICINAL PLANTS OF VOJVODINA — Summary

LITERATURA

Uvod

Prirodni biljni i životinjski resursi predstavljaju nepresušni izvor materijala, vrlo različitog karaktera, različite uloge u prirodi, ali. u isti mah, od veoma raznovrsne i višestruke koristi za čoveka. Otuda je potpuno razumljivo što od davnina postoji u velikoj meri izražen interes za upoznavanje, održavanje i iskorišćavanje genetičkih biljnih i životinjskih resursa.

Među tim raznovrsnim prirodnim resursima posebno mesto pripada lekovitim biljkama, koje su od davnina u žiži interesovanja čoveka. Korišćenje biljaka iz slobodne prirode za lečenje vodi poreklo od drevne prošlosti. Arheološke iskopine su pokazale da su lekovite biljke bile poznate prastarim narodima – Vaviloncima, koji su živeli u periodu oko 6.000 godina pre naše ere. Nešto kasnije Asirci su primenjivali lekovite biljke, među njima i one koje se i danas koriste u medicinske svrhe (npr. velebilje, tatula, lan i dr.). Iz Asirije mnoga saznanja o lekovitim biljkama doprla su u Egipat, gde je, skoro 4.000 godina pre naše ere, sačinjen opis nekoliko stotina lekovitih biljaka. Pojavilo se nešto što podseća na današnju farmakopeju. To je dato na najvećem staroegipatskom papirusu, koji je nazvan EBERSOV PAPIRUS, u čast Ebersa, autora ove prve, neke vrste farmakopeje. Još tada Egipćani su široko primenjivali mnoge lekovite biljke, koje su, manje ili više, i danas u upotrebi (na primer: aloja, nana, bokvica, mak, bunika, anis, lan i mnoge druge).

Prvi pisani podaci o korišćenju lekovitih biljaka u narodnoj medicini potiču iz Kine, oko 3.000 godina pre naše ere. Oko 2.600-te godine pre naše ere u Kini se pojavila knjiga pod nazivom „Nej -Czin“, u kojoj se nalaze opisi čak oko 900 vrsta lekovitih biljaka. Lečenje biljkama prisutno je kod svih naroda od davnina i ta tradicija se održala, negde više negde manje, sve do današnjih dana. Mnoge biljke koje su se vekovima uspešno koristile u tradicionalnoj narodnoj terapiji, prihvaćene su i u oficinalnoj medicini.

Utemeljivačem nauke o lekovitim biljkama smatra se antički lekar Hipokrat (460-377 god. pre naše ere), a takođe i Dioskorid (I vek nove ere). I Teofrast (372-289), učenik Aristotela i Dioskorida, dosta je doprineo upoznavanju i opisu lekovitih biljaka, napisao je knjigu „Istorija bilja“ i u njoj se nalazi sve što se u to doba znalo o lekovitim biljkama. Njega mnogi smatraju ocem botanike. Međutim, Dioskorid se s pravom smatra ocem farmakognozije. U njegovom klasičnom delu „LEKOVITE MATERIJE“ objedinjeni su dotadašnji rezultati pre svega egipatske medicine, kao i iskustva njihovih prethodnika – Asiraca i Vavilonaca. Opisano je više od 600 lekovitih biljaka, uz mnogobrojne ilustracije i uputstva za primenu. Dioskoridove „LEKOVITE MATERIJE“ prevedene su na latinski jezik pod nazivom „DE MATERIA MEDICA“. Ovo delo služilo je kao priručnik za lekare i farmaceute tokom petnaest vekova,

Iskustva sa upotrebom lekovitih biljaka iz drevne Grčke dobrim delom preneta su u Rim, gde su medicina i farmacija počele burno da se razvijaju. Tako je Plinije Stariji (I vek naše ere) posvetio veštini lečenja 12 tomova svoga dela „HISTORIA NATURALIS“, opisavši oko 1000 vrsta lekovitih biljaka. Ugledni predstavnik rimske medicine i farmacije bio je čuveni Galen (131-201. god. naše ere). Nasuprot Hipokratu, koji je smatrao da su u lekovitim biljkama korisne materije date u optimalnom stanju i da se kao takve mogu upotrebljavati, Galen je izneo mišljenje da se u biljkama pored korisnih, nalaze i štetne materije, koje je neophodno odstranjivati. On je prvi uveo u praksu primenu ekstrakcije lekovitih biljaka, a ti proizvodi, odnosno ekstrakti, dobili su naziv „galenski preparati“, što se održalo i do danas.

U doba feudalizma posebno mesto imala je arapska medicinska škola, čiji je vodeći predstavnik bio lekar i filozof Abu Ali Ibn – Sina, koji je bio Tadžikistanac po nacionalnosti, a u Evropi je bio poznatiji pod imenom Avicena. Njegovo petotomno delo „KANON LEKARSKE NAUKE“ sadržavao je opise i način upotrebe više od 800 lekovitih sredstava biljnog porekla i služilo je kao priručnik za lekare sve do XVIII veka.

U srednjem veku, prema Lukiću (1989), manastiri su imali značajnu ulogu u čuvanju tradicije gajenja i upotrebe lekovitih biljaka.

U XVIII veku snažan uticaj na razvoj istraživanja biljaka uopšte, pa i lekovitih, imao je švedski botaničar Karl Line (Carl von Linne, 1707-1778) koji je, kao što je poznato, uveo značajne reforme u sistematici biljaka, što je imalo velikog odjeka i na proučavanje lekovitih biljaka.

I u našoj zemlji od davnina je postojao interes za lekovite biljke. Prvi pisani podaci o lekovitim biljkama nalaze se u manastirskim kodeksima. To su HODOŠKI KODEKS iz XIV veka i HILANDARSKI MEDICINSKI KODEKS iz XV ili XVI veka (otkriven pre nekoliko decenija, 1951. godine). Razvoju naše fitoterapije dosta su doprineli istraživači koji se nisu prevashodno bavili lekovitim biljkama. Tako, Orfelin (1726-1785) je u VELIKOM SRPSKOM TRAVNIKU (1783) opisao više desetina lekovitih biljaka, a Vuk Karadžić (1787-1864.) je u svom poznatom delu SRPSKI RJEČNIK (1818) dao značajne podatke o upotrebi lekovitih biljaka u narodu. Naši poznati lekari i botaničari Josif Pančić (1814-1888) i Sava Petrović (1839-1889) pružili su dosta podataka o rasprostranjenju i upotrebi lekovitih biljaka, pored, inače kapitalnog doprinosa poznavanju celokupne flore Srbije, kao i susednih oblasti na Balkanskom poluostrvu.

U najnovije vreme, u dvadesetom veku, veliki broj istraživača bavio se lekovitim biljkama, ali je, u tom pogledu, nesumnjivo najveći doprinos kod nas dao Jovan Tucakov (1905-1978) sa svojim mnogobrojnim saradnicima i učenicima. On je osnivač farmakognozijske nauke u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji, uključujući i poljoprivredna istraživanja u oblasti lekovitog bilja, prvu introdukciju važnih medicinskih biljaka, koje do tada nisu bile gajene u organizovanoj proizvodnji u našoj zemlji. Bio je idejni osnivač naše dve ugledne naučne institucije, Instituta za farmakognoziju Farmaceutskog fakulteta Beogradskog univerziteta (1939.) i Instituta za proučavanje lekovitog bilja (1948), i njihov direktor u kontinuitetu od nekoliko decenija, sve do svog penzionisanja (1975.). Kao rezultat organizovanih i obavljenih uporednih terenskih i laboratorijskih proučavanja lekovitog bilja, po prvi put kod nas, objavio je nekoliko desetina naučnih i popularnih knjiga. Kapitalno delo LEČENJE BILJEM — FITOTERAPIJA (1971.) do 1996. godine imalo je šest izdanja. Od izuzetnog značaja su, pored ostalih knjiga, ova posebna izdanja: Lekovite sirovine Vojvodine (1950), Psihosugestivni elementi u narodnoj medicini Svrljiškog Timoka (1965), Introdukcija lekovitog bilja u Srbiji (1970), Lekovito bilje Fruške gore (1978).

Danas se veoma uspešno gaje mnoge, naročito značajnije lekovite biljke (zbog svog hemijskog sastava i mogućnosti korišćenja u zemlji, a i zbog izvoza). U tom smislu Kišgeci sa saradnicima (1997) navodi: „Proizvodnja lekovitog bilja je do sada praćena mnoštvom problema (slaba organizacija, rascepkanost programa, nedovoljna kadrovska i tehnička opremljenost, nepovezanost nauke i prakse, ograničen broj gajenih vrsta, neodgovarajuće sorte, varijabilni prinosi, nezadovljavajući kvalitet, nerazvijeno tržište). Danas se stanje postepeno menja. Mnogi su problemi prevaziđeni, struktura proizvodnje lekovitog bilja je znatno poboljšana.

Uvode se nove vrste i nove sorte. Dalje, sa gledišta ovog našeg poduhvata i ove naše studije, značajni su sledeći navodi istog autora: „Neophodno je analizirati i mogućnosti sakupljanja divljih lekovitih biljnih vrsta… Pored lekovitog i aromatičnog bilja koje se od davnina gaji, velike su potrebe i za onim lekovitim biljkama koje se prvenstveno sakupljaju iz divljine… Zadatak nauke bi bio da od brojnih divljih biljnih vrsta odabere one za koje postoji interesovanje na domaćem i stranom tržištu i za koje postoje uslovi gajenja“. Sve u svemu, bez obzira na to što se veliki broj lekovitih biljaka uspešno gaji, a stvorene su i mnogobrojne sorte sa poboljšanim svojstvima (povoljniji hemijski sastav, veći prinos), samonikle lekovite biljke, one koje su cenobionti prirodnih biljnih zajednica, predstavljaju i danas veliki interes i veliki izazov. Razlozi za to su mnogobrojni, među kojima ističemo sledeće:

• velika raznovrsnost samoniklih lekovitih biljaka i veoma izražen infraspecijski diverzitet, što im pruža mogućnost ispoljavanja značajnih pozitivnih medicinskih i drugih karakteristika;
• njihova pojava i razvoj na prirodnim staništima, van agrarnih ekosistema, dakle, u nezagađenoj životnoj sredini, može biti značajna pretpostavka za njihov visok kvalitet;
• pored direktnog korišćenja za dobijanje visokovrednih lekovitih sirovina, samonikle lekovite biljke predstavljaju važan izvor fonda lekovitog bilja koje se mogu uključiti u organizovanu proizvodnju, ali i kao materijal za stvaranje novih ili poboljšanje postojećih sorti gajenih lekovitih biljaka.

Imajući sve ovo u vidu, po našem mišljenju, veliki naučni, a još više stručni i praktični značaj, ima detaljnije poznavanje florističkog sastava medicinskih biljaka u okviru prirodnih biljnih zajednica u našim osnovnim prirodnim ekosistemima. Stoga smo pristupili detaljnom istraživanju i analizi lekovitih biljaka sa gledišta njihovog učešća i kvantitativne zastupljenosti u livadskim, pašnjačkim, korovskim, šumskim, halofitskim i akvatičnim biljnim zajednicama u Vojvodini. Ovi rezultati prvi put će dati detaljne i precizne podatke o distribuciji samoniklih lekovitih biljaka na celoj teritoriji Vojvodine, a, osim toga, 89 najvažnijih i ređih lekovitih biljaka Vojvodine je opisano i kartirano. Ovo je prvi ovakav zahvat u cilju upoznavanja lekovitih biljaka na njihovim prirodnim staništima, u okviru prirodnih biljnih zajednica, što će imati višestruki, ne samo naučni značaj, već i prvorazrednu praktičnu vrednost za planiranje i izvođenje mera za njihovo racionalno iskorišćavanje.

U cilju jasnog definisanja osnovnih postavki od kojih se pošlo u shvatanju lekovitih biljaka u obradi medicinske flore Vojvodine, koje se donekle ne podudara sa nekim ranijim shvatanjima o poimanju lekovitih biljaka, važno je da već u preliminarnom tekstu naše studije ukažemo na bitne postulate koji su u tom pogledu primenjeni u ovoj knjizi. Naime, identifikacija lekovitih biljaka dosledno je sprovedena u skladu sa podacima koje pruža dosada najiscrpnija i najrelevantnija monografija „Lekovite biljke SR Srbije“, koju je izdala Srpska akademija nauka i umetnosti (1989). Pouzdanost i visoka vrednost ove obimne studije proizilazi kako iz ugleda izdavača tako i iz sastava ekipe koja je učestvovala u obradi. Pored istaknutih botaničara, pri pisanju pomenute knjige, veliki teret u definisanju i obradi lekovitih biljaka Srbije izneli su naši najistaknutiji savremeni farmaceuti — farmakognosti, profesori Farmaceutskog fakulteta i poznati naučni radnici iz Instituta koji se bave lekovitim biljem.

Osnovne karakteristike područja Vojvodine

Vojvodina predstavlja južni deo Panonske nizije, sa prosečnom nadmorskom visinom od 66 do 110 metara, dok u njenim planinskim predelima visina dostiže 539 (Fruška gora) i 641 metar (Vršačke planine).

Geomorfološke karakteristike

Na osnovu visinskih razlika, koje postoje između pojedinih predela, kao i na osnovu geološkog sastava i oblika tih predela, u Vojvodini se mogu izdvojiti sledeće geomorfološke celine: planine, lesne zaravni, peščare, lesne terase, aluvijalne ravni, depresije i kotline (Bukurov, 1953).

Planine u Vojvodini su omanjih razmera. Iz ove kategorije reljefa u ovom području prisutne su: Vršačke planine i Fruška gora.

Vršačke planine se nalaze istočno od Vršca, u luku koji čini naša državna granica prema Rumuniji. Svojim oblikom one su potpuno samostalan i jasno izdvojen geomorfološki predeo, koji se zapadno spaja sa Panonskom nizijom, a istočno i južno, preko valovitog zemljišta, prelazi u Banatske planine. Genetski Vršačke planine predstavljaju reliktne ostatke nekadašnjeg Panonskog masiva (Bukurov, 1953). Vršačke planine sa svojim planinskim i brdovitim delom zauzimaju oko 170 km2. Planinski predeo zauzima centralni položaj (najvišu tačku predstavlja Gudurički vrh — 641 m nadm. visine), a brežuljkasto zemljište raspoređeno je severno i južno od planinskog dela. Vršačke planine sastavljene su od paleozojskih kristalastih škriljaca (gnajseva) kroz koje se mestimično probijaju graniti.

Fruška gora se nalazi u južnom delu Vojvodine između Save i Dunava. U visinskom pogledu spada u niske planine, jer svojim najvećim vrhom od 539 metara jedva prelazi granicu visokih bregova. Prema Bukur ovu (1953), osnovnu masu Fruške gore čine paleozojski kristalasti škriljci, i to: filiti, krečnjački škriljci i kristalasti krečnjaci. Među kristalastim škriljcima umetnuti su: dioriti, amfiboliti, serpentini i glaukofaniti.

Lesne zaravni zauzimaju prilično prostranstvo u Vojvodini. Prema Bukurovu (1953), postoje sledeće lesne zaravni: 1. Bačka lesna zaravan, 2. Titelski breg, 3. Fruškogorska lesna zaravan, 4. Zemunska lesna zaravan, 5. Deliblatska lesna zaravan i 6. Tamiška lesna zaravan. Sve lesne zaravni su postale na sličan način. Lesna prašina je navejavana vetrovima sa različitih strana i nagomilavana u ovim predelima. Posle prvog navejavanja nastupilo je oglinjavanje, zatim drugo navejavanje itd.

Peščare. U Vojvodini postoje dve peščare: 1. Deliblatska peščara i 2. Subotičko – Horgoška peščara.

Deliblatska peščara zauzima jugoistočni deo Banata, između Tamiša, Dunava i Karaša. Prema Bukurovu (1953) najveći broj istraživača smatra da je Deliblatska peščara sastavljena od peska, koji je Dunav taložio pri ulazu u Đerdapsku klisuru. Izvesnu količinu peska donele su i susedne karpatske reke. Sa mesta gde je pesak bio prvobitno nataložen, vetar ga je pokretao i nosio sve do prve prepreke. Tu je dolazilo do novog taloženja i nagomilavanja. Smatra se da je košava bila glavni činilac stvaranja Deliblatske peščare. Milojević (1949) smatra da je navejavanje peska obavljeno u gornjem pleistocenu i to u više mahova.

Subotičko-Horgoška peščara zauzima veliki luk severno od Subotice koji čini naša državna granica prema Mađarskoj. Najveći delovi peščare su pod peskom, samo su južni delovi pod peskovitim i čistim lesom. Gornji delovi peska sastavljeni su od kvarcnih zrnaca, kreča, feldspata, amfibola, magnezita i dr. (Bukurov, 1953). Milojević (1949) smatra da je Subotičko-Horgoška peščara navejana u najmlađem pleistocenu, ali pre neolita.

Lesne terase u Vojvodini, kako navodi Bukurov (1953), su sledeće: 1. Bačka lesna terasa, 2. Titelska terasa, 3. Banatska lesna terasa i 4. Sremska lesna terasa. Debljina lesa u Bačkoj lesnoj terasi varira između 2 i 6 metara. I Bačka i Banatska lesna terasa su sastavljeni od subaerskog materijala, s tim što je u banatskom delu više fluvijalnih i barskih primesa.

Aluvijalne ravne, kao geomorfološke tvorevine, prema Bukurovu (1953), su dosta rasprostranjene u Vojvodini. Ovaj autor navodi: aluvijalnu ravan Dunava, aluvijalnu ravan Tise, aluvijalnu ravan Save, aluvijalnu ravan Tamiša, aluvijalnu ravan Zlatice, aluvijalnu ravan Begeja, i, najzad, manje aluvijalne ravni Karaša i Nere.

U istočnom Banatu ističu se kao posebne geomorfološke celine dve depresije, koje predstavljaju deo veće istočnobanatske depresije. One su nastale spuštanjem zemljišta tokom kvartara.

Pedološke karakteristike

U Vojvodini je zastupljeno više tipova zemljišta. Filipovski i Ćirić (1963) ističu da su u ovoj pokrajini razvijeni sledeći tipovi zemljišta: černozem, ritske crnice, slatine i slatinasta zemljišta, smonice, parapodzolaste gajnjače i gajnjače, recentni aluvijalni nanosi i, najzad, nerazvijena tla.

Černozem je najrasprostranjeniji tip zemljišta u Vojvodini. To je zemljišni tip sa vrlo visokim proizvodnim potencijalom zbog vrlo povoljnih fizičkih, hemijskih i mikrobioloških osobina. To su naša najvažnija i najplodnija poljoprivredna zemljišta. Černozem u Vojvodini zauzima oko 1. 000.000 hektara, što iznosi oko polovine njene površine. Najvažnije fizičko svojstvo černozema je stabilna mrvična struktura. I hemijske osobine černozema su vrlo povoljne. Normalni karbonatni černozem sadrži u A-horizontu od 4 — 6% humusa, koji je dobrog kvaliteta (to je pravi blagi humus, bogat azotom). Biološka svojstva černozema su takođe veoma povoljna. Povoljne fizičke osobine, dovoljna količina humusa i kalcijuma i povoljna hemijska reakcija (pH), pružaju dobre uslove za razvoj mikroorganizama, među kojima dominiraju bakterije.

Slatine u Vojvodini zauzimaju 148.000 hektara, a još 85.000 hektara se nalazi pod slatinastim zemljištima (Nejgebauer, 1962). Prema Filipovskom i Ćiriću (1963), u Vojvodini se nalaze tri varijante slatina: solončaci, solonjeci i solođi. Među slatinama u Vojvodini najmanje ima tipičnih solončaka. Oni se javljaju na lesnim terasama Bačke, a u obliku manjih mozaika su prisutni i u Banatu, dok ih u Sremu nema uopšte.

Među slatinama najviše su rasprostranjeni solonjeci. Najviše ih ima u Banatu (oko 108.000 hektara), gde se često javljaju u kompleksu sa solončacima, a zatim u ranijim plavnim područjima zapadne i južne Bačke (Nejgebauer, 1962). Većina naših solonjeca ne sadrži CaCO3 u A —horizontu, a često ga nema ni u B —horizontu. Nema dovoljno podataka o sadržini CaSO4 u solonjecima Vojvodine, ali, kako navode Filipovski i Ćirić (1963), ne bi trebalo očekivati neku veću njegovu akumulaciju u ovoj oblasti.

U Vojvodini ima oko 7.000 hektara pod solođima i oko 10.000 ha pod oslobođenim zemljištima (Miljković, 1955). Među svim slatinama solođ je najblaži tip. Soli su obično isprane, ne sadrže sode, otklonjena je bazična reakcija, istisnuti su adsorptivni Na-joni, te se veliki deo površina pod solođima koriste kao oranice (a manje kao pašnjaci).

Ostali tipovi zemljišta (parapodzolaste gajnjače i gajnjače, aluvijalni nanosi i nerazvijena tla) zauzimaju male površine u Vojvodini, te nemaju neki veći značaj za razvoj biljnog sveta, među njima i lekovitih biljaka.

Klimatske karakteristike

Klima Vojvodine je umereno kontinentalna, odnosno panonska klima semiaridnog tipa. Prema Nejgebaueru (1962), Vojvodina ima ublaženu kontinentalnu klimu zbog izvesnog uticaja atlantske i jadranske klime. U

Vojvodini ima godišnje 550 —740 mm vodenih taloga (prosečno 625 mm): od toga najviše padne leti (maj i jun), a najmanje zimi (januar i februar). Količina padavina raste u horizontalnom smislu prema zapadu (prema Slavoniji), a takođe i sa povećanjem nadmorske visine (Fruška gora, Vršačke planine). Prosečna srednja godišnja temperatura iznosi 11,2°C, a za vegetacioni period 18,1 °C. Relativna vlažnost vazduha zimi iznosi 85 — 95%, a leti 60 — 70% (Katić et al., 1979). Ovi podaci govore o aridnosti klime Vojvodine, što još više dolazi do izražaja kad se uzmu u obzir podaci o evaporaciji. Isparavanje, obračunato po formuli Šarova, u Vojvodini iznosi prosečno oko 820mm (Nejgebauer, 1962). Za razvoj biljnog pokrivača od velikog je značaja da je isparavanje znatno veće od količine vodenih taloga (odnos „padavine : isparavanje“, po formuli Šarova, iznosi 0,74). Isparavanje u vojvođanskim uslovima je veliko zbog visokih letnjih temperatura (prosečna temperatura u julu je 22,2 °C), a i zbog jakih vetrova. Prema Nejgebaueru (1962) ne radi se toliko o nedostatku vlage koja dolazi iz atmosfere u obliku padavina, već je više reč o gubicima vlage isparavanjem.

Jedna od karakteristika klime Vojvodine sastoji se i u tome što — idući prema zapadu (ka Slavoniji) i prema jugu (ka centralnoj Srbiji) klima postaje sve vlažnija: raste količina padavina, opada temperatura, povećava se relativna vlažnost vazduha, manje je suvih vetrova, opada evaporacija (Katić et al., 1979).