Ovu monografiju posvećujem Akademiji nauka i umjetnosti Republike Srpske povodom obeležavanja 20 godina njenog postojana i rada, u znak zahvalnosši za sve što je uradila za svoj narod.
Kao rezultat četrdesetpetogodišnjeg eksperimentalnog, naučnog i obrazovnog rada i učešća u skoro svim tijelima i organima u kojima su se cijenili i vrijednovali nauka i obrazovanje u poslјednje tri decenije u Srbiji, a u poslјednje dve decenije i u Republici Srpskoj, autor Vaskrsija Janjić je odlučio da napiše ovu monografiju o obrazovanju, nauci i proizvodnji hrane. Knjiga je nastala i kao rezultat višedecenijskog rada autora na programu obrazovanja na redovnim i poslijediplomskim studijama iz metoda naučnoistraživačkog rada. Ona je takođe nastala planskim i sistematskim proučavanjem i istraživanjem, prikuplјanjem i obradom podataka iz cijelog svijeta u poslјednjoj deceniji rada autora. U njoj su utkana sva njegova znanja, razmišlјanja i stavovi o mnogim problemima nauke i obrazovanja kod nas i u razvijenom svijetu, ali i težnja da se prikaže kako je obrazovanje potrebno ne samo za razvoj društva, nego i za naučnoistraživački rad, a zatim kako su i obrazovanje i nauka neophodni jednoj izuzetnoj lјudskoj djelatnosti − proizvodnji bezbjedne i kvalitetne hrane, bez koje nema opstanka lјudskog roda na planeti. Pošto je autor u svom dosadašnjem radu napisao oko 16.800 stranica u 35 knjiga i monografija, 15 poglavlјa u knjigama i monografijama i oko 450 naučnih radova i saopštenja, ovu knjigu, koja je drugačije prirode od svih dosadašnjih publikacija, koje su bile uskostručne, autor posvećuje Akademiji nauka i umjetnosti Republike Srpske povodom proslave 20 godina njenog postojanja i rada.
Knjiga je podelјena u tri krupna poglavlјa. Jedno se odnosi na obrazovanje, drugo na nauku, a treće na proizvodnju hrane. Ona je napisana na 680 stranica kompjuterski pripremlјenog teksta i ima više od 300 tabela, 157 grafikona, 21 shemu, osam mapa i 74 slike. Bogato je literaturno obrađena i sadrži 778 literaturnih navoda i najnoviju statističku građu OECD, FAO, UNESCO, naših statističkih zavoda, Zavoda za intelektualnu svojinu i mnogih drugih. Takođe, ušla je u redovni program rada Akademije za 2013. godinu.
Ovo je neobično i rijetko djelo, koje se po svojoj koncepciji i sadržini razlikuje od svih dosadašnjih djela slične vrste ne samo kod nas, nego i u svijetu. Ono predstavlјa novinu u ovoj oblasti stvaralaštva, jer se pri pisanju prišlo ovom problemu znalački, sa puno duha i razumijevanja, za sve ono što se u ovoj oblasti danas u savremenom svijetu dešava. Zahvalјujući poznavanju i predanom višedecenijskom radu u nauci i obrazovanju, autor je u ovome djelu prikazao cjelokupno stanje, probleme i perspektive obrazovanja i nauke. Ustvari, ovo djelo je i nastalo poslije višedecenijskog eksperimentalnog, naučnog i obrazovnog rada autora, kao i njegovog učešća u svim tijelima i organima u kojima su se kreirali procesi obrazovanja i nauke, kako u Republici Srpskoj, tako i u Srbiji i drugim zemlјama. Smisao autora za pisanje, analiziranje, sintezu i uopštavanje došli su do punog izražaja, jer čitajući ovu knjigu čovjek dobije polijet i volјu ne samo za naučni rad i obrazovanje, već i za život uopšte. Monografija je i riznica podataka koje je autor tako vješto, savjesno i pedantno sakuplјao, pa će se svako ko ju bude čitao stalno čuditi gdje je autor pronašao ovaj nivo informacija. Podataka koje autor koristi za objašnjenje mnogih pojava u obrazovanju i nauci ima nekoliko miliona, pa je rijetka institucija u našoj zemlјi koja tim informacijama raspolaže.
Monografija sadrži ogroman broj naslova u kojima se obrađuje ova složena, izuzetno zanimlјiva i svima potrebna materija. Prema mojoj ocjeni, ova knjiga će imati neprocjenjiv značaj za razvoj obrazovanja, nauke i proizvodnje vrijedne hrane u našoj zemlјi. Ona će biti potrebna svima i svakome ko se interesuje za ovo polјe rada, a svako ko ju bude koristio biće srećan i ponosan što se jedno takvo djelo na našim prostorima pojavilo. Akademija s velikim zadovolјstvom prihvata ponudu autora da ovu izvanrednu publikaciju, koja će uskoro obogatiti naš duhovni i kulturni prostor, posvijeti Akademiji za njen dvadesetogodišnji rad i ulogu koju je imala u ovim istorijskim vremenima.
Ujedno mislim da ovakvo djelo rijetko ko može da napiše, jer su za takvo pisanje potrebni poseban dar, ogromno znanje i iskustvo, a rijetki su istraživači koji raspolažu svim tim. Ono je pisano jasnim jezikom i stilom, a u njega su utkana i sva nemala autorova znanja i ogromno eksperimentalno iskustvo, kao i iskustvo u vrijednovanju naučnog rada u različitim naučnim disciplinama, tako da će svako onaj ko bude čitao ovo djelo osijetiti zadovolјstvo i samopouzdanje. Zahvalјujući višedecenijskom radu na ovoj knjizi, autor je prikazao cijelokupno stanje u obrazovanju, nauci i proizvodnji hrane u našoj i zemlјama u okruženju, kao i u cijelom evropskom i svijetskom prostoru. Za svaku, pa i najmanju, stvar o kojoj se danas vode žučne akademske rasprave autor je dao i obrazložio svoj stav i tako stvorio djelo koje i trebaju da stvaraju naši akademici. Djelo je toliko bogato podacima, da će ono biti nepresušan i trajan izvor znanja svima onima koji se ovim problemima bave, ali i cijelokupnoj našoj naučnoj, stručnoj i upravnoj javnosti.
Naslov i sadržina monografije su neobični, ali autor polazi od toga da je obrazovanje neophodno svakom našem čovjeku, a isto tako da, danas izuzetno, obrazovani lјudi mogu da se bave naukom. Takođe, sve što se istraži danas se želi što pre primijeniti, a primjena se zasniva na nauci i njenoj što potpunijoj i efikasnijoj aktivnosti. Ovo naročito važi za proizvodnju hrane, koja je zasnovana na najvišim tehnološkim dostignućima. Ako samo pogledamo proizvodnju hrane koja se bazira na korišćenju genetički modifikovanih bilјaka, onda ćemo se upoznati s kakvim se problemima današnji svijet sreo. Taj izazovni problem, koji danas zaokuplјa najveće autoritete i najbogatije kompanije u svijetu, predmet su najozbilјnijih razmatranja autora, pogotovo što su genetički modifikovane bilјke molekularno mijenjane zbogupotrebe herbicida, au toj oblasti akademik Janjić poznatje i izvan granice naše zemlјe.
Na kraju, može se istaći da je riječ o izuzetnom djelu, velike vrijednosti, neophodnog svakom naučnom radniku i istraživaču ma koje on struke bio. Ono će takođe popuniti prazninu koja u ovoj oblasti već dugo godina postoji, a pomoći će i mladim istraživačima da se upoznaju s problemima, izazovima i perspektivama obrazovanja, nauke i proizvodnje hrane. Svako onaj ko bude čitao ovo djelo osjetiće snagu autora, ali i njegovu volјu da ga najiskrenije i najpouzdanije upozna sa svim onim sa čime će se sresti u životu ili odmah poslije zaposlenja. Akademija ima sreću i posebno zadovolјstvo što će se ovo djelo pojaviti u vrijeme proslave dvadeset godina od njenog osnivanja i rada.
Akademik Rajko Kuzmanović,
Banja Luka,
septembar, 2013. godine predsjednik Akademije
Ako razmišlјate godinu dana unapred − sejte žito, ako razmišlјate deset godina unapred − sadite voće, ako razmišlјate sto godina unapred − obrazujte narod.
Plodove žita ubiraćete jedanput, plodove voća ubiraćete nekoliko desetina godina, a plodove obrazovanog naroda zauvek.
Kineski mudrac Huan Ce (7. vek)
Sadržaj
Uloga i značaj obrazovanja
Kratak istorijski pregled razvoja visokog obrazovanja
Velika škola Ivana Jugovića
Velika škola i Licej u Beogradu i Kragujevcu
Licej, Velika škola i Univerzitet u Beogradu
Razvoj polјoprivrednog visokog obrazovanja
Obrazovanje u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj
Predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje
Visoko obrazovanje
Politika upisa na fakultete
Visokoškolske ustanove
Zapošlјavanje visokoobrazovanih kadrova
Stanje akademskih studija u Srbiji
Visokoškolske ustanove
Upis, studiranje, finansiranje
Doktorske studije
Strukovne studije
Nastavnički kadar
Opšta i kompjuterska pismenost
Ekspanzija i kvalitet visokog obrazovanja
Globalizacija i visoko obrazovanje
Bolonjski proces
Globalizacija obrazovanja i evropska zona visokog obrazovanja
Obrazovanje u svetu
Osnovne tendencije u obrazovanju
Osnovno i srednje obrazovanje
Upis studenata na visokoškolsko obrazovanje
Struktura visokog obrazovanja
Studiranje u inostranstvu
Privatne visokoškolske ustanove
Nastavni kadar u visokoškolskim ustanovama
Ulaganja i troškovi obrazovanja
Broj stanovnika u svetu
Humanitarni indeks ili indeks društvenog razvoja
Indeks obrazovanja
Metode i kriterijumi za rangiranje univerziteta u svetu
Literatura
Stanje, problemi i perspektive naučnoistraživačkog rada
Izbor mladih saradnika i sticanje zvanja naučnih radnika
Razvoj pravaca naučnih istraživanja koji odgovaraju zahtevima svetske nauke i kulture
Obezbeđenje materijalne baze koja je neophodna za izvođenje naučnog rada
Uloga istaknutih naučnika u razvitku nauke
Uloga rukovodioca naučnog rada
Potreba razvoja fundamentalnih istraživanja
Eksperiment, teorija, praksa
Ovladavanje naučnim dostignućima
Planiranje u nauci
Naučna kritika
Propagiranje nauke
Odnos između nauke i privrede
Elementi za procenu stanja nauke
Značaj i perspektive dalјeg razvoja nauke
Stanje infrastrukture i ustanova u oblasti nauke u
Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj
Ljudski resursi u Republici Srpskoj
Izdvajanja za nauku u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj
Stanje i izdvajanja za nauku u Republici Srbiji
Nepostojanje kritične mase istraživača na jednom problemu
Međunarodna saradnja
Organizacije koje se bave istraživanjem i razvojem
„Odliv mozgova“
Programi za stvaranje evropskog istraživačkog prostora
Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD)
Stanje istraživanja u svetu
Ljudski resursi u svetu
Izdvajanja za nauku u Evropskoj Uniji i drugim zemlјama
Razvoj i ulaganja u biotehnološka istraživanja
Prioriteti u oblasti istraživanja i razvoja u svetu i kod nas
Patenti i licence u svetu
Patenti iz nanotehnologija i biotehnologija
Patenti, industrijski dizajn i žigovi u Srbiji
Vrednovanje naučnog rada
Aktuelni problemi u vrednovanju naučnog rada
Akademske baze podataka
Svetski kriterijumi za rangiranje časopisa
Faktor uticajnosti časopisa ili impakt faktor
N-indeks
Eigenfactor
PageRank
G-indeks
Bibliometrija i citatometrija
Naučni radovi i časopisi u Srbiji i zemlјama u okruženju
Vrednovanje naučnih radova i časopisa u svetu iz različitih oblasti nauka
Literatura
Osnovni problemi u proizvodnji hrane u svetu
Nedostatak hrane i glad u svetu
Osnovni problemi u proizvodnji hrane u Republici Srpskoj i Srbiji
Nedostatak hrane i glad na našim prostorima
Globalni značaj bilјaka
Biodiverzitet bilјnog sveta
Uticaj čoveka na procese obrazovanja organske materije
Korišćenje bilјaka u selekcionom radu
Gajene bilјke i proizvodnja energije
Štetni organizmi, pesticidi, mineralna đubriva i proizvodnja hrane
Genetički modifikovane bilјke
Osnove genetičkih modifikacija bilјaka
Metode i tehnike stvaranja genetički modifikovanih bilјaka
Principi iznalaženja mehanizma tolerantnosti gajenih bilјaka na herbicide
Tehnika stvaranja genetički modifikovanih bilјaka tolerantnih na herbicide
Herbicidi korišćeni za stvaranje genetički modifikovanih bilјaka
Važnije genetički modifikovane bilјke tolerantne na herbicide
Prednosti gajenja genetički modifikovanih bilјaka tolerantnih na herbicide
Rizici vezani za genetički modifikovane bilјke tolerantne na herbicide
Genetički modifikovane životinje
Genetički modifikovana hrana
Voće i povrće
Jestivo ulјe i margarin
Šećer
Detekcija
Zakoni i uredbe
Osnovne karakteristike najvažnijih genetički modifikovanih bilјaka
Genetički modifikovana soja
Genetički modifikovana ulјana repica (kanola)
Genetički modifikovani kukuruz
Genetički modifikovani pirinač
Genetički modifikovani pamuk
Genetički modifikovani paradajz
Površine na kojima se gaje genetički modifikovane bilјke u svetu
Glavni nedostaci i problemi koji nastaju upotrebom genetički modifikovanih bilјaka i proizvoda od njih
Metode za detekciju genetički modifikovanih organizama
Osnovne karakteristike herbicida koji se primenjuju u genetički modifikovanim usevima
Fosfonati i fosfinati
Sulfoniluree i imidazolinoni
Programi stvaranja i korišćenja genetički modifikovanih bilјaka
Primeri stanja i korišćenja genetički modifikovanih bilјaka
Pregled lista genetičkih modifikovanih bilјaka
Broj ogleda sa genetički modifikovanim bilјkama u zemlјama
članicama EU u periodu 1992-2008. godine
Zemlјe u kojima je odobreno gajenje genetički modifikovanih bilјaka
Lista institucija i kompanija koji rade na razvoju genetički modifikovanih bilјaka
Literatura
Summary: Education, Science and Food Production
Recenzija I
Akademik Vaskrsija Janjić je napisao jedno neobično, rijetko, izuzetno djelo, koje se po svojoj koncepciji i sadržini razlikuje od svih dosadašnjih djela slične vrste ne samo kod nas, nego i u svijetu. Ono predstavlјa novinu u ovoj oblasti stvaralaštva, jer je autor prišao ovome problemu znalački, s puno duha i razumijevanja, za sve ono što se u ovoj oblasti danas kod nas i u svijetu dešava. Zahvalјujući ogromnom znanju i predanom višedecenijskom radu u nauci i obrazovanju, autor je u ovom djelu prikazao cjelokupno stanje, probleme i perspektive obrazovanja i nauke kako kod nas i u našem okruženju, tako i u cijelom svijetu. Djelo kao što je ovo mogu napisati vrsni poznavaoci svih problemaujedinstvenom naučnoobrazovnom procesu. U stvari, ovo djelo je i nastalo poslije višedecenijskog eksperimentalnog, naučnog i obrazovnog rada autora, te njegovog učešća u svim tijelima i organima u kojima su se kreirali procesi obrazovanja i nauke u našoj Republici, Srbiji i drugim zemlјama. Smisao autora za pisanje, analiziranje, sintezu i uopštavanje došli su do punog izražaja, jer čitajući ovu knjigu čovjek dobije polijet i volјu ne samo za naučni rad i obrazovanje, već i za život uopšte. Monografija predstavlјa i riznicu podataka koje je autor vrio vješto, savjesno i pedantno sakuplјao. Broj podataka koje autor koristi za objašnjenje mnogih pojava u obrazovanju i nauci kreću se oko nekoliko miliona, pa je rijetka institucija u našoj zemlјi koja s tim informacijama raspolaže.
U ovu knjigu utkana su sva autorova znanja, razmišlјanja i stavovi o mnogim problemima obrazovanja i nauke kod nas i u razvijenom svijetu, ali i težnja da se prikaže kako je obrazovanje potrebno ne samo za razvoj društva, već i za naučnoistraživački rad, a zatim kako su i obrazovanje i nauka neophodni jednoj izuzetnoj lјudskoj djelatnosti − proizvodnji bezbjedne i kvalitetne hrane, bez koje nema opstanka lјudskoga roda na planeti.
Bogato je literaturno obrađena i sadrži više od pet stotina literaturnih izvora i najnoviju statističku građu OECD, FAO, UNESCO, naših statističkih zavoda, Zavoda za intelektualnu svojinu i mnogih drugih. Zbog bogate i specifične ilustracije i grafičke obrade, monografiju treba štampati u boji. Prema programu rada Akademije, ona je ušla u njen redovni program za 2013. godinu i autor želi da je posvjeti Akademiji povodom ovogodišnje proslave dvadeset godina od formiranja i rada Akademije.
Ovako djelo je teško predstaviti u ograničenom prostoru i pristupu, ali autor se potrudio da u više od 135 naslova obradi ovu složenu, izuzetno zanimlјivu i svima potrebnu materiju. Prema mojoj ocjeni, ova knjiga će imati neprocenjiv značaj za razvoj obrazovanja, nauke i proizvodnje hrane u našoj zemlјi. Ona će biti potrebna svima i svakome ko se interesuje za ovo polјe rada, a svako ko je bude koristio biće ponosan što se jedno takvo djelo na našim prostorima pojavilo. Akademija sa zadovolјstvom prihvata ponudu autora da ovo izvanredno djelo, koje će uskoro obogatiti naš duhovni i kulturni prostor, posveti Akademiji za njen dvadesetogodišnji rad i postojanje i ulogu koju je imala u ovim istorijskim vremenima.
Banja Luka, 5. jun 2013. godine
Akademik Rajko Kuzmanović
Recenzija II
Akademik Vaskrsija Janjić je pripremio za štampu monografiju pod naslovom „Obrazovanje, nauka i proizvodnja hrane“, koju je Akademija, kao izdavač, prihvatila, te je ona tako ušla u program rada Akademije za 2013. godinu. Reč je o izuzetno vrijednom djelu u koje je autor uložio ogroman rad i znanje, pa je tako stvorio djelo neobično, kompleksno i sadržajno, kako po koncepciji, tako i po sadržini i prilazu u obradi pojedinih, izuzetno značajnih, tema. Takva djela nisam imao priliku nikada da pročitam i zato mi je posebno drago što je akademik Janjić našao vremena i snage da jedno takvo i iznedri. Ujedno mislim da takvo djelo rijetko ko može da napiše, jer su za takvo pisanje potrebni poseban dar, ogromno znanje i iskustvo, a rijetki su istraživači koji raspolažu svim tim. Ono je pisano jasnim jezikom i lepim stilom, a u njega su utkana sva nemala autorova znanja i ogromno eksperimentalno iskustvo, kao i iskustvo u vrijednovanju naučnog rada u različitim naučnim disciplinama, tako da će svako onaj ko bude čitao ovu monografiju osjetiti zadovolјstvo i samopouzdanje. Zahvalјujući višedecenijskom radu na ovom djelu, autor je prikazao cjelokupno stanje u obrazovanju, nauci i proizvodnji hrane kako u našoj zemlјi i državama u okruženju, tako na cijelom evropskom i svjetskom prostoru. Za svaku i najmanju stvar o kojoj se danas vode žučne akademske rasprave autor je dao i obrazložio svoj stav, te tako stvorio djelo koje i treba da stvaraju naši akademici. Djelo je tako bogato snabdjeveno podacima, da će ono biti nepresušan i trajan izvor informacija za sve one koji se ovim problemima bave, ali i cjelokupnoj našoj naučnoj, stručnoj i upravnoj javnosti.
Monografija se sastoji od tri povezane cjeline: obrazovanja, nauke i proizvodnje hrane. Naslov i sadržina djela su neobični. Ali autor polazi od toga da je obrazovanje neophodno svakom našem čovjeku, a isto tako da − danas izuzetno − obrazovani lјudi mogu da se bave naukom. Dalјe, sve što se istraži danas se želi što pre primjeniti, a primjena se zasniva na nauci i njenoj što potpunijoj i efikasnijoj aktivnosti. Ovo naročito važi za proizvodnju hrane, koja je danas zasnovana na najvišim tehnološkim dostignućima. Ako samo pogledamo proizvodnju hrane zasnovane na korišćenju genetički modifikovanih bilјaka, onda ćemo se upoznati s kakvim se problemima današnji svijet sreo. Taj izazovni problem, koji danas zaokuplјa najveće autoritete i najbogatije kompanije u svijetu, predmet su najozbilјnijih razmatranja autora, pogotovo što su genetički modifikovane bilјke molekularno mijenjane zbog upotrebe herbicida, a u toj oblasti akademik Janjić poznat je izvan granice naše zemlјe.
Autor želi da ovo djelo posvijeti Akademiji povodom dvadeset godina njenog postojanja i rada, i zato Ministarstvo treba da podrži štampanje ove knjige, jer će ona brzo stići do velikog broja akademija i saradnika s kojima Akademija ima uspostavlјenu saradnju, i tako će ovo djelo u najbolјem svijetlu predstaviti i Akademiju i Ministarstvo.
Na kraju, može se istaći da je reč o izuzetnom djelu, velike vrijednosti, neophodnog svakom naučnom radniku i istraživaču ma koje on struke bio. Ono će takođe popuniti prazninu koja u ovoj oblasti već dugo godina postoji, a pomoći će i mladim istraživačima da se upoznaju s problemima, izazovima i perspektivama obrazovanja, nauke i proizvodnje hrane. Svako onaj ko bude čitao ovo djelo osjetiće snagu autora, ali i njegovu volјu da ga najiskrenije i najpouzdanije upozna sa svim onim sa čime će se sresti u životu ili odmah poslije zaposlenja. Akademija ima sreću što će se ovo djelo pojaviti u vrijeme proslave dvadeset godina od njenog osnivanja. Zato s posebnim zadovolјstvom predlažem Ministarstvu da učestvuje u finansiranju ove monografske publikacije akademika Vaskrsije Janjića.
Banja Luka, 7. jun 2013. godine
Akademik Branko Škundurić
Zoran Ž. Vučić
Raša Milanov
Patenti
Patenti i licence u svetu
Patent je dokument kojim se zaštićuje isklјučivo pravo korišćenja nekog pronalaska. Patent prolazi kroz proces prijave i priznavanja. On osigurava vlasniku pravo na izradu, korišćenje, stavlјanje u promet ili prodaju pronalaska zaštićenog patentom. Davanjem licence vlasnik može dozvoliti drugima na određeno vreme upotrebu pronalaska ili ga potpuno prodati drugim lica. Najstariji oblici zaštite patenata potiču još iz vremena grčkih gradova-država. Patent kao isprava prvi put je izdat u Veneciji 1474. godine. U Engleskoj ovaj propis je bio poznat pod imenom Statute of Monopolies iz 1623. godine, kojim je prvi put bila regulisana zaštita pronalaska. Statute of Monopolies je bio prvi patentni zakon u istoriji koji je određivao uslove pod kojim su se mogli izdavati patenti za nove pronalaske. Uz izmene i dopune ovaj dokument je ostao u upotrebi do kraja 20. veka. Prvi dodelјen patentu SAD potiče iz 1790. godine. Američka administracija je vrlo rano formirala Patentnu komisiju, koja je kasnije prerasla u Patentni zavod, odnosno United States Patent Offtce (USPTO).
Postupak za priznanje patenta sastoji se od nekoliko faza u kojima se ispituju pojedini elementi prijave patenta. Nakon postupka formalnog ispitivanja prijava se oglašava u službenom listu, čime postaje dostupna javnosti. Nakon objave postupak se nastavlјa samo pod uslovom da podnosilac prijave podnese zahtev za ispitivanje uslova za priznanje patenta i uplati odgovarajuću naknadu troškova. Nakon podnošenja zahteva za ispitivanje postupak se nastavlјa i na kraju dobija se priznanje ili odbijanje zahteva za priznanje patenta.
Međunarodna prijava može se izvršiti na dva načina: prijavom Međunarodnom zavodu u Ženevi ili prijavom Evropskom zavodu za patente. Otkada je Srbija postala član Ugovora o saradnji (engl. Patent Cooperation Treaty − RST), zaštita pronalaska u inostranstvu je mnogo jednostavnija. Ugovor omogućuje da se u roku od 12 meseci od datuma podnošenja prve prijave u Srbiji može podneti međunarodna prijava patenta, kojom se istovremeno započinje postupak zaštite pronalaska patentom u odabranom broju država, uz razumne početne troškove. Evropski zavod za patente nije ustanova EU i institucionalno i finansijski je nezavisna organizacija. Evropski zavod osigurava patentno pravo u 37 evropskih zemalјa.
Kao što je prikazano na grafikonu 75, danas u svetu postoji rekordna zakonska baza podataka za patente. Osnovne odlike RST sistema prikazane su u tabeli 95. Iz ove tabele se uočava da je u 2012. godini prijavlјeno 194.000 patentata, što je povećanje od 6,6% u odnosu na 2011. godinu, ali je rast manji nego u 2011. godini, kada je bio 11% veći nego 2010. Najveći broj prijava u 2012. godini potiče iz SAD i iznosi 51.207, a zatim slede Japan sa 43.660 i Nemačka sa 18.855 prijava. Broj prijava u nacionalnoj fazi prijavlјivanja širom svetau 2011. godini je 507.400, što predstavlјa povećanje za 4,2% u odnosu na 2010. godinu. Najveći broj prijava u nacionalnoj fazi širom sveta takođe ima SAD − 144.466, a zatim ponovo slede Japan sa 96.069 i Nemačka sa 57.769 patenata.
Grafikon 75. Rekordna zakonska baza podataka za patente u svetu
Izostavljeno iz prikaza
Tabela 95. Patentni sistem u 2012. godini
Izostavljeno iz prikaza
Tabela 96. Broj tradicionalnih patent-familija u pojedinim zemlјama sveta u periodu 1998-2010. godine
Izostavljeno iz prikaza
Grafikon 76. Broj tradicionalnih patent-familija u nekim zemlјama sveta u periodu 1998-2010. godine
Izostavljeno iz prikaza
Patent-familija se definiše kao skup patenata registrovanih u različitim zemlјama (patentnim kancelarijama) za inovacionu zaštitu. Tradicionalna patent-familija je skup patenata registrovanih u tri glavne patentne kuće: European Patent Office (ERO), Jarap Patent Office (JPO) i United States Patent and Trademark Office (USPTO). Tradicionalne patent-familije ce izražavaju brojem patenata na milion stanovnika. U tabeli 98 prikazan
Tabela 97. Rang 20 zemalјa u svetu po broju prijavlјenih i odobrenih patenata u 2012. godini
Izostavljeno iz prikaza
Grafikon 77. Rang nekih zemalјa u svetu po broju prijavlјenih i odobrenih patenata u 2012. godini
Izostavljeno iz prikaza
Najveći je broj patent-familija za pojedine zemlјe sveta. Skoro u svim zemlјama broj patenata se iz godine u godinu povećava. Treba napomenuti da se broj patentfamilija smanjio u SAD u 2010. godini u odnosu na 1998. godinu.
Tabela 98. Inovativni indeks za različite zemlјe u svetu
Izostavljeno iz prikaza
Najveći broj patenata ima Japan (15.067), a zatim slede SAD (13.837), Nemačka (5.685), Francuska (2.447), Koreja (2.182), Velika Britanija (1.598) i druge zemlјe čiji je broj patenata ispod 1.000 prema podacima za 2010. godinu. Od ukupnog broja, SAD su imale 28,1% patent-familija, a 2000 godine 30,5%. U Evropi broj patenata se smanjuje za skoro 1% godišnje, dok se u azijskim zemlјama povećava. Tako je npr. R. Koreja povećala svoje učešće u ukupnom broju patenata sa 1,6% u 2000. godini na 4,4% u 2010. Tradicionalne zemlјe, kao što su Japan, Švajcarska, Švedska i Nemačka, bile se najinventivnije zemlјe u 2010. godini sa visokim brojem patenata na milion stanovnika. Na milion stanovnika Japan ima 120 patenata, a Švajcarska 109; slede Švedska, Nemačka, Finska, Danska, Holandija, Austrija, SAD, Izrael, R. Koreja, Francuska i Belgija, koje su iznad proseka zemalјa OECD, koji iznosi 37. Na kraju, Kina ima 0,66 patenata na milion stanovnika. Zemlјe OECD su u 2010. godini ostvarile 47.527, a zemlјe EU-27 14.127 patenata. Zemlјe EU-27 su ostvarile nešto malo manje patenata od SAD i prvih osam zemalјa.
Grafikon 78. Inovativni indeks za različite zemlјe u svetu (broj patenata na milion stanovnika)
Izostavljeno iz prikaza
Grafikon 79. Broj patenata i trgovačkih marki po glavi stanovnika u periodu 2007-2009. godine (prosečan broj na milion stanovnika zemalјa OECD i G-20)
Izostavljeno iz prikaza
Grafikon 80. Saradnja pojedinih zemalјa sa zemlјama BRIICS u periodu 1991-2009. godine (u % ukupnih patenata)
Izostavljeno iz prikaza
Broj patenata na svetskom nivou neprestano se povećavao po prosečnoj godišnjoj stopi od 2,4% od 1995. do 2008, a taj rast je nešto umanjen poslednjih godina. Objašnjenje ovolikog broja patenata je jednostavno. Naime, u trci za visoku dobit, firme se na tržištu pojavlјuju s novim proizvodima brže nego ikada ranije, te je životni vek patenata koji se koriste u eksploataciji relativno kratak. To se posebno može videti, na primer, po brzini kojom se novi automobili, računari, softver, videoigre i mobilni telefoni pojavlјuju na tržištu. Preduzeća su i sama u velikoj meri odgovorna za ovu pojavu, jer su namerno krenula u stvaranje potrošačkih potreba za novim, sofisticiranijim verzijama svojih proizvoda skoro svakih šest meseci. Ova strategija je takođe način borbe protiv konkurencije, jer se po svaku cenu nastoji pojaviti prvi i biti bolјi od drugih na tržištu. Kao posledica toga patenti koji su nekada bili ekonomski vredni bar nekoliko godina sada imaju kraći vek trajanja. Razvoj novih proizvoda i registracija novih patenata u kratkim periodima prouzrokuju intenzivan razvoj i ulaganja u obuku, koja obavezuju kompanije na izuzetne finansijske napore. Slično tome, broj zaštićenih znakova, koji ukazuju na napredak proizvodnje ili marketinga, smanjio se za 20% u poslednje dve-tri godine. U određenoj meri smanjenje broja patenata se nadoknađuje povećanjem kvaliteta proizvoda, i preduzeća sve više koriste druge mehanizme zaštite svoga znanja, kao što su npr. poslovna tajna ili zaštićeni zajednički informatički sistemi. Pozitivno je da su sve zemlјe OECD, osim SAD, povećale broj naučnih radova između 1998. i 2008 godine. No, ostaje zabrinutost u vezi sa smanjenjem trenutnih fiskalnih podsticaja koji se koriste za jačanje naučne baze, jer bi to moglo smanjiti odgovarajući naučni potencijal.
Patenti iz nanotehnologija i biotehnologija
Nanotehnologija i biotehnologija su oblasti koje se veoma brzo razvijaju i predodređene su da budu klјučne tehnologije 21. veka. Broj evropskih patentnih prijava za pronalaske iz oblasti nanotehnologija i biotehnologija predstavlјaju izazove za patentne zavode, pravne zastupnike, pronalazače i podnosioce patentnih prijava. U svrhu sagledavanjauticaja nanotehnologija na razvoj novih proizvoda, Evropski zavod za patente upotreblјava sledeću definiciju radi prepoznavanja proizvoda iz ove oblasti: Termin „nanotehnologija“ obuhvata entitete s kontrolisanom geometrijskom veličinom barem jedne funkcionalne komponente koja je manja od 100 nanometara (nm) u jednoj ili više dimenzija, koji mogu imati određeno fizičko, hemijsko ili biološko delovanje, suštinski zahvalјujući svojoj veličini. Patent je i ovde pravna titula koja štiti tehnički pronalazak i vremenski je ograničenog trajanja. Ona daje pravo vlasniku da spreči druge da iskorišćavaju pronalazak u zemlјama u kojima je patent odobren. Patentna dokumentacija opisuje tehnička rešenja preciznije i detalјnije od bilo koje druge literature, tako da, ako su istraživači suočeni s tehničkim problemom, nema bolјeg načina od pretraživanja patentne dokumentacije da otkriju koja rešenja već postoje.
Pretraživanje dokumentacije o nanotehnologijama i biotehnologijama pomaže da se:
1. uvidi šta je već poznato i unapredi rešenje koje se priprema ;
2. prati ko šta radi u odgovarajućoj oblasti;
3. izbegne povreda patentnih prava drugih; i
4. unapredi kvalitet patentnog zahteva.
Da bi se olakšalo pretraživanje, svaki patentni dokument je klasifikovan. Ukupan broj patentnih dokumenata je tako veliki da je neophodno korišćenje sistema klasifikacije. Zavodi za patente širom sveta koriste Međunarodnu klasifikaciju patenata (MKP). To je sistem simbola koji opisuju pronalazak. Postoji otprilike 70.000 različitih simbola MKP za različite tehničke oblasti. Evropska klasifikacija (ECLA) je produžetak MKP koju koristi i Evropski zavod za patente. I evropska i međunarodna klasifikacija podelјene su u osam sekcija (A-N), koje su dalјe podelјene u klase, potklase, grupe i podgrupe. Postoji otprilike 135.000 klasifikacionih simbola u ECLA. Osam sekcija MKP i ECLA su:
• A − Tekuće potrebe života;
• V − Obrada i prerada, saobraćaj i transport;
• S − Hemija, metalurgija;
• D − Tekstili, papir;
• E − Građevinarstvo, rudarstvo;
• E − Mašinstvo, osvetlјenje, grejanje, naoružanje, miniranje;
• G − Fizika;
• N − Elektrotehnika.
Od početka 2011. godine, za pretraživanje patentne dokumentacije dostupno je korišćenje potklase B82Y, kako bi se pronašao patentni dokument iz nanotehnologije. B82Y je potklasa MKP i ECLA. Može se koristiti za pretraživanje u bazi Espacenet. Pre uvođenja B82Y, Evropski zavod za patente je upotreblјavao svoje Y01N oznake u okviru Evropske klasifikacije za identifikaciju dokumenata. Pre 2011. godine 170.000 dokumenata je označeno sa Y0lN, a sada su svi dokumenti označeni odgovarajućim oznakama u okviru potklase B82Y (Tabela 99).
Tabela 99. Oznaka i naziv nanotehnologije i biotehnologije
- Oznaka i naziv
- B82Y Nanotehnologija
- V82U5/00 Nanobiotehnologija ili nanomedicina (npr. proteinsko inženjerstvo ili unošenjelekova)
- V82U10/00 Nanotehnologija u svrhu informacione obrade, čuvanja ili prenosa podataka (npr. kvantno računovodstvo ili logika pojedinačnih elektrona)
- B82Y15/00 Nanotehnologija u svrhu integracije, opažanja ili pokretanja (npr. kvantnetačke kao markeri u testovima proteina ili molekularni motori)
- B82Y20/00 Nanooptika (npr. kvantna optika ili fotonski kristali)
- B82Y25/00 Nanomagnetizam (npr. magnetna impedancija, anizotropična magnetootpornost, gigantska magnetootpornost ili tunelska magnetootpornost)
- B82Y30/00 Nanotehnologija za materijale ili osobine površina (npr. nanokompoziti)
- B82Y35/00 Metode ili instrumenti za merenje ili analizu nanostruktura
- B82Y40/00 Dobijanje ili tretman nanostruktura
- B82Y99/00 Teme koje nisu obuhvaćene ostalim grupama ove potklase
B82Y nanotehnološka potklasa podelјena je u devet glavnih grupa, od kojih se osam odnose na specifične oblasti nanotehnologije. Korišćenjem ovih klasifikacionih simbola na nivou grupe, ograničava se broj dokumenata koji se dobijaju u listi rezultata kada se traži konkretno tehničko rešenje.
Sve evropske patentne prijave moraju ispunjavati zahteve Konvencije o evropskom patentu (KEP), a to su:
• pronalazak mora biti nov,
• mora da sadrži inventivni deo,
• mora da je pogodan za industrijsku primenu,
• mora biti adekvatno opisan, i
• patentni zahtevi moraju biti jasni, precizni i podržani opisom.
Pretragom patentne literature najbolјe će se ustanoviti da li pronalazak nov. Da bi se pronalazak smatrao patentibilnim, mora biti nov, a to znači da ne sme postojati dokaz da je isti pronalazak bio ikada ranije opisan. Da bi patent bio patentibilan, on mora da poseduje inventivni deo. Novost i inventivnost su različiti kriterijumi. Novost postoji ako ima razlike između pronalaska i stanja tehnike. Ako je pronalazač jednostavno odabrao i umanjio nešto iz stanja tehnike ne pokazujući nikakvu naročitu tehničku prednost pronalaska smanjenog na tu veličinu, to se ne smatra inventivnim. Inventivnost se ne smatra kada se smanjivanjem dimenzija ne postiže dodatan ili iznenađujući efekat i kada je taj efekat proizvolјan. Međutim, ako pronalazak pruža novu tehničku prednost koja se nije mogla naći u stanju tehnike, onda se umanjivanje može smatrati inventivnim. Evropski zavod za patente ima svoje kancelarije u Minhenu, Hagu, Berlinu, Beču i Briselu.
Primeri onoga šta je patentibilno iz oblasti biotehnologije:
• geni i nukleinske kiseline (npr. bolest zavisna od gena, sRNA molekuli za terapiju);
• proteini (npr. insulin, eritropoetin za terapiju, ćelijski receptori za ispitivanje lekova);
• enzimi (npr. proteaze, enzimi za degradaciju celuloze);
• antitela (npr. za lečenje od kancera, test za trudnoću ili dijagnostiku);
• virus i virusne sekvence (npr. hepatitis C i HIV za testiranje krvi, razvoj vakcina i terapiju);
• ćelije (npr. hematopoetične matične ćelije za lečenje od leukemije);
• mikroorganizmi (npr. bakterije za bioremedijaciju, glјive za proizvodnju hrane);
• bilјke (npr. soja rezistentna na herbicide, zlatni pirinač koji akumulira provitamin A, bilјke otporne na sušu, alge i genetički modifikovane glјive za apsorpciju uglјen-dioksida iz vazduha);
• životinje (npr. modeli za istraživanja kao što je oncomouse, životinja davalac za hepotransplantaciju, životinje koje proizvode medikamente u mleku);
• sekvence za poznatom funkcijom (npr. ekspresija sekvence delovanja);
• genetička modifikacija životinja koje se koriste za testove u kozmetici;
• bilјni varijeteti (npr. jabuka sorte „zlatni delišes“);
• animalni varijeteti (npr. Holštajn goveče);
• lјudski embrioni;
• procesi koji su neophodni za primenu i destrukciju lјudskog embriona;
• lјudske germ ćelije (npr. sperma, oociti);
• lјudska i životinjska himera.
Tabela 100. Pregled prijavlјenih patenata u biotehnologiji u periodu 2000-2010. godine
Izostavljeno iz prikaza
Patenti, industrijski dizajn i žigovi u Srbiji
Patenti. Patent se priznaje u Zavodu za intelektualnu svojinu Republike Srbije. Zaštita se priznaje u ograničenom trajanju (uglavnom 20 godina) od dana podnošenja prijave patenta, pod uslovom da su na vreme plaćane propisane takse za godišnje održavanje. Patent je teritorijalno pravo koje je ograničeno geografskim granicama zemlјe u kojoj je patent priznat. U zamenu za isklјučiva prava stečena patentom, od podnosioca prijave se traži da otkrije pronalazak javnosti dostavlјanjem detalјnog, tačnog i potpunog pisanog opisa pronalaska u prijavi patenta. Priznati patent i prijava patenta postaju dostupni javnosti objavlјivanjem u Glasniku intelektualne svojine Republike Srbije. Nosilac priznatog patenta ima isklјučivo pravo da spreči sva druga lica da komercijalno koriste pronalazak. To uklјučuje pravo da spreči ili zaustavi druga lica da neovlašćeno proizvode, upotreblјavaju, nude, stavlјaju u promet ili uvoze proizvod ili postupak zasnovan na priznatom patentu bez dozvole nosioca prava.
Patenti i prijave patenata koje je objavio Zavod za intelektualnu svojinu Srbije su dostupni onlajn na sajtu Zavoda za intelektualnu svojinu. Takođe, Zavod omogućava uslugu samostalnog pretraživanja baze podataka zainteresovanim klijentima besplatno u prostorijama Zavoda. Pretraživanje može biti na osnovu klјučnih reči, klasifikacionih simbola ili nekog drugog kriterijuma.
Pronalasci moraju da ispune sledeće uslove da bi se štitili patentom:
• moraju biti industrijski primenlјivi,
• moraju imati element novosti,
• moraju da pokazuju inventivni nivo do kojeg nije mogao da dođe stručnjak u toj tehničkoj oblasti, i
• moraju biti prihvatlјivi na osnovu Zakona o patentima.
U Srbiji naučne teorije, matematičke metode, bilјne i životinjske sorte, otkrića prirodnih supstanci, poslovni sistemi ili metode medicinskog lečenja nisu patentibilni.
Nakon izvršenog pretraživanja i odluke da se zatraži zaštita patentom, potrebno je pripremiti prijavu patenta i podneti je Zavodu za intelektualnu svojinu Republike Srbije. Prijava treba da sadrži potpun opis pronalaska, patentne zahteve koji određuju obim zaštite patentom, apstrakt i nacrt. Uz sve to potrebno je obezbediti novčana sredstva za troškove prijave patenta i njeno održavanje.
Zaštita patenta u inostranstvu omogućuje preduzeću isklјučivo pravo na pronalazak zaštićen u tim zemlјama. Zaštita u inostranstvu omogućuje preduzeću da licencira pronalazak stranim firmama, razvija spolјne oblike saradnje i pristupi tim tržištimau partnerstvu sa drugima. Datum prijave za predmetni pronalazak se zove „datum prvenstva“ i naredne prijave koje se u drugim zemlјama podnesu u periodu od 12 meseci (u okviru tzv. datuma prvenstva) će koristiti raniju prijavu da bi imale prednost u odnosu na druge prijave za isti pronalazak koje su druga lica podnela posle datuma prvenstva. Preporučuje se da se tokom pomenutog perioda prvenstva podnese prijava patenta u inostranstvu. Pošto je zaštita pronalaska u mnogim zemlјama skup poduhvat, preduzeća bi trebalo da pažlјivo biraju zemlјe u kojima žele da prijave patent. Postoje tri načina za zaštitu pronalaska u inostranstvu: nacionalni, regionalni (preko Evropske organizacije za patente-ERO) i međunarodni (RST). Prijavau inostranstvu može biti podneta ili u Zavodu za intelektualnu svojinu Republike Srbije i/ili prijemnoj kancelariji RSTu okviru Svetske organizacije za intelektualnu svojinu (IVIPO) u Ženevi. Zauvođenje patentiranog pronalaska natržište postoji nekoliko mogućnosti:
• direktna komercijalizacija priznatog patenta,
• prodaja patenta nekom drugom,
• licenciranje patenta drugima, i
• započinjanje zajedničkog ulaganja ili stvaranja nekog drugog strateškog saveza s onima koji imaju dodatna sredstva.
Zavod za intelektualnu svojinu Republike Srbije je ustanova koja se bavi poslovima u oblasti prava industrijske svojine (u koje spadaju patenti, žigovi, industrijski dizajn, oznake geografskog porekla i topografije integrisanih kola) i autorskog i srodnih prava. Ustanovlјenje institucije za za zaštitu industrijske svojine predstavlјa konvencijsku obavezu svih zemalјa članica Pariske unije za zaštitu industrijske svojine. Srbija je, u pravnom kontinuitetu preko Kralјevine Srbije, jedna od 11 zemalјa osnivača Pariske unije 1883. godine, ali je Upravu za zaštitu industrijske svojine osnovala znatno kasnije, 15. novembra 1920. godine. Ta institucija je od tada do danas više puta menjala naziv, dok je svoje sadašnje ime (Zavod za intelektualnu svojinu) dobila 2003. godine. Sada Zavod radi kao posebna organizacija nad kojom nadzor vrši Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.
Sektor Zavoda za patente u svome sastavu ima tri organizacione jedinice: Odsek za pravna pitanja patenata i dva inženjerska odelјenja − Odelјenje za hemiju i hemijsku tehnologiju i Odelјenje za mašinstvo, elektrotehniku i opštu tehniku. Osnovna delatnost Sektora za patente je priznavanje zaštite pronalazaka patentom, malim patentom i pravom na topografiju integrisanih kola na osnovu sprovedenog upravnog postupka i suštinskog ispitivanja podnetih prijava za zaštitu pronalazaka, kao i praćenje i administriranje određenih međunarodnih konvencija koje se odnose na zaštitu pronalazaka: Ugovora o saradnji u oblasti patenata (RST) i Sporazuma između Savezne vlade Savezne Republike Jugoslavije i Evropske organizacije za patente o saradnji u oblasti patenata (Sporazum o saradnji i proširenju), predstavlјanje Republike Srbije i zastupanje njenih interesa u specijalizovanim međunarodnim organizacijama za zaštitu patenata i informativno-obrazovni poslovi u oblasti zaštite pronalazaka. U Sektoru se prate i međunarodne konvencije iz oblasti patenata i topografija integrisanih kola i pripremaju izmene domaćih propisa radi njihovog usklađivanja s obavezujućim međunarodnim propisima. Tokom 2009. godine u Sektoru su praćeni i propisi EU radi usklađivanja domaćih propisa s njima.
U oktobru 2009. izvršena je automatizacija poziva za takse za pojedince, tako da se svi potrebni podaci automatski preuzimaju iz IPAS baze u obrazac poziva za takse. Radi pobolјšanja kvaliteta rada na pretraživanju i ispitivanju patentnih prijava, 2009. godine je u okviru Zavoda obezbeđen pristup programu EPOQU Enet, koji je izuzetno efikasan sistem za profesionalno pretraživanje patentnih i nepatentnih baza podataka eksternog ili internog tipa. Ovaj program je nastao u okviru zajedničkog projekta ERO i Derwent, a koncipiran je tako da se preko jedinstvenog komandnog jezika, kroz jedan upit vrši pretraga više baza podataka i time na optimalan način zadovolјe visoki kriterijumi pretraživanja. Budući da je reč o složenom sistemu, na samom početku rada bilo je neophodno obučiti inženjere koji se bave patentima.
Zavodu je direktno podneto 320 prijava, od čega je putem RST ugovora podneto 40 prijava, a putem Sporazuma o saradnji i proširenju 4.258 prijava. Domaći podnosioci su podneli 299 prijava, što je 6,5% ukupnog broja podnetih prijava patenata. Strani podnosioci podneli su 4.319 prijava patenata, što je 93,5% ukupnog broja podnetih prijava patenata. U poređenju s prethodnom godinom, broj prijava domaćih podnosilaca je manji za 87 prijava (ili 22%). Zavodu je kao primaocu podneto i 27 domaćih RST prijava koje je on obradio i prosledio Međunarodnom birou WIPO, što je za 11 prijava (ili 29%) manje nego prethodne godine.
Prema osnovnoj definiciji i nameni, projekti tehnološkog razvoja za rezultat treba da imaju primenjena tehnička rešenja, patente, pilot postrojenja, nove sorte, inovacije, tehnološka unapređenja i rezultate koji imaju neposrednu primenu. U periodu 2003-2007. godine u oblasti tehnološkog razvoja realizovano je više od 3.400 tehničkih rešenja. I pored ovog velikog broja rešenja, broj prijavlјenih patenata od strane naučnoistraživačkih organizacija u periodu 2003-2009. godine bio je zanemarlјivih 54 (Grafikon 82). Ova brojka nije značajno bolјa ni u privredi, ni kod fizičkih lica. Ovim rezultatima Srbija se nalazi skoro na poslednjem mestu u Evropi. Ova brojka još je niža kada su u pitanju registrovani patenti naučnoistraživačkih organizacija, kojih je ukupno bilo 18 za period 2003-2008.godine.
Grafikon 82. Struktura prijava patenata domaćih podnosilaca
Izostavljeno iz prikaza
Tabela 101. Statistički podaci prijava patenatau Srbiji za period 2007-2010. godine
Izostavljeno iz prikaza
Tabela 102. Pregled prijavlјenih i registrovanih patenatau Srbiji u periodu 2008-2012. godine
Izostavljeno iz prikaza
U razvijenim zemlјama, u kojima su ulaganja u nauku vrlo visoka i koje imaju znatno veći broj istraživača na hilјadu stanovnika, istraživačke aktivnosti nisu usmerene samo na stvaranje naučnih radova, već i na stvaranje patenata i tehnoloških inovacija. Srbija zajedno s nekim zemlјama (Češka, Portugal, Mađarska, Hrvatska, Grčka i Bugarska) ima manju patentnu aktivnost u odnosu na većinu evropskih zemalјa. Razvoj novih tehnologija, patenata i novih proizvoda zahteva ne samo ulaganja u istraživanja, nego i povećana ulaganja koja stvaraju materijalnu osnovu za transfer tehnologija.
U 2012. godini u Srbiji je prijavlјeno 266 patenata, od čega 75 malih, a priznato je ukupno 140, od čega 61 mali (Tabela 102). Patentna delatnost naših naučnoistraživačkih institucija i istraživača u njima još je na relativno niskom nivou. Inovaciona delatnost se ostvaruje preko fonda za inovacionu delatnost i posredstvom Ministarstva za prosvetu, nauku i tehnološki razvoj (finansira se 98 projekata). U oblasti tehnološkog razvoja postoji veliki broj rezultata iz kategorije M85-90, čak 2.214 iz svih kategorija. Najviše ih je u tri područja: elektronika, telekomunikacije i informacione tehnologije.
Industrijski dizajn. Industrijski dizajn je trodimenzionalan ili dvodimenzionalan izgled celog proizvoda ili njegovog dela koji je određen njegovim vizuelnim obeležjima, posebno linijama, konturama, bojama, oblikom, teksturom i materijalima od kojih je proizvod sačinjen ili kojima je ukrašen, kao i njihovim kombinacijama. Industrijski dizajn se primenjuje na širokom nizu raznovrsnih industrijskih i zanatskih proizvoda, od tehničkih i medicinskih instrumenata do satova, nakita i drugih luksuznih predmeta, od stvari za kuću i električnih uređaja do vozila i arhitektonskih objekata, od dizajna tekstila do sportske opreme, od pakovanja do grafičkih simbola i tipografskih znakova. Industrijski dizajn se može primeniti na delove skloplјene u složeniji proizvod koji se sastoji od više komponenti. Spolјašni izgled proizvoda koji je isklјučivo određen tehničkom funkcijom ne može se zaštiti industrijskim dizajnom.
Industrijski dizajn je ono što čini proizvod atraktivnim i privlačnim i tako mu povećava tržišnu vrednost i plasman na tržištu. Kada je industrijski dizajn zaštićen, vlasniku, kojem je priznato pravo na dizajn, obezbeđuje se isklјučivo pravo da spreči neovlašćeno umnožavanje ili imitaciju dizajna od trećih lica, kao isklјučivo pravo da ekonomski iskorišćava zaštićeni industrijski dizajn.
U Srbiji, kao i u većini zemalјa, da bi bio zaštićen, industrijski dizajn mora biti nov i mora imati individualni karakter. Industrijski dizajn se smatra novim ako nije poznato da je identičan industrijski dizajn prethodno postojao, a individualni karakter ako se ukupan utisak koji ostavlјa na informisanog korisnika razlikuje od ukupnog utiska koji na tog korisnika ostavlјa bilo koji drugi industrijski dizajn koji je prethodno postojao.
Postupak za priznavanje prava na industrijski dizajn pokreće se podnošenjem prijave za industrijski dizajn u Zavodu za intelektualnu svojinu, koja treba da sadrži:
1. zahtev za priznavanje prava za industrijski dizajn;
2. precizan i sažet opis ukupnog spolјašnjeg izgleda proizvoda i/ili opis slike ili crteža koji prikazuju predmet zaštite, a koji mogu da se prenesu na određeni proizvod ili njegov deo;
3. dvodimenzionalni prikaz industrijskog dizajna u obliku fotografije ili crteža koji treba da budu takav da se svi detalјi industrijskog dizajna jasno vide. Kod prijave dvodimenzionalnog industrijskog dizajna, kao prikaz se može dostaviti primerak (uzorak) dizajna;
4. taksu za prijavu industrijskog dizajna, čija visina zavisi od broja dizajna sadržanih u prijavi.
Ako prijava sadrži sve neophodne elemente i ispunjava uslove za priznavanje prava na industrijski dizajn, što se ispituje u odgovarajućem upravnom postupku, priznaje se pravo na industrijski dizajn i izdaje se isprava o industrijskom dizajnu. U Srbiji pravo na industrijski dizajn traje 25 godina pod uslovom da se plaćaju propisane takse za održavanje prava. Taksa za održavanje, koja zavisi od broja dizajna sadržanih u prijavi, plaća se za period od pet godina s mogućnošću godišnjeg održavanja u dodatnih 20 godina.
Zaštita industrijskog dizajna je ograničena na državu u kojoj se zaštita priznaje. Međutim, prijava se može podneti za međunarodnu registraciju industrijskog dizajna u skladu s Haškim aranžmanom. Prijava za međunarodnu registraciju, uz plaćanje propisane takse, može se podneti Svetskoj organizaciji za intelektualnu svojinu (PVIPO) ili Zavodu za intelektualnu svojinu. Dizajn će tada biti zaštićen u onim državama članicama ovog sporazuma u kojima podnosilac prijave to želi. Pored toga, postoje još dva načina za zaštitu industrijskog dizajna u inostranstvu. Zasebnim podnošenjem u nacionalnim zavodima za intelektualnu svojinu u svakoj zemlјi u kojoj se namerava dobijanje zaštite, kao i podnošenjem jedne prijave u regionalnom zavodu za intelektualnu svojinu, kao što je Zavod za harmonizaciju unutrašnjeg tržišta (OHIM) za komunitarni dizajn u zemlјama EU, što omogućava registraciju dizajna u više zemalјa.
Tabela 103. Statistički podaci o žigovima u Srbiji za periodu 2006-2010. godine
Izostavljeno iz prikaza
Žig. Žig je pravno zaštićen znak koji služi za obeležavanje i razlikovanje roba i usluga jednog preduzeća od onih koje pripadaju drugim preduzećima. On se ne koristi samo za identifikaciju, već je i garanti kvaliteta i omogućava bolјi plasman na tržištu roba i usluga. Žig može da se sastoji od slova, reči, brojeva, crteža, slika, oblika, boja, logotipa, etiketa, trodimenzionalnih znakova i njihovih kombinacija, muzičkih i vokalnih zvukova, imena firmi, imena domena itd. Mogućnosti su skoro neograničene. Žigom se ne može zaštiti znak koji je protivan javnom poretku i moralu, koji po ukupnom izgledu nije podoban da razlikuje robe ili usluge u prometu, znak koji samo opisuje vrstu robe i usluga, odnosno njihova svojstva, znak koji može da stvori zabunu u prometu u pogledu porekla, vrste ili drugih svojstava roba i usluga, znak koji sadrži državni ili drugi javni grb, zastavu ili simbol, naziv zemlјe ili organizacije, kao i njihovo podržavanje, osim po odobrenju nadležnog organa, itd.
Procenjena vrednost nekih poznatih žigova:
• Coca-Cola − 70 milijardi dolara;
• Microsoft66 milijardi dolara;
• IBM − 53 milijarde dolara.
Zahtev za registraciju žiga podnosi se Zavodu za intelektualnu svojinu. Kada se jednom utvrdi da nema razloga za odbijanje, žig se registruje i izdaje potvrda o registraciji koja važi deset godina, s tim da se može produžavati neograničeno. Podnošenjem međunarodne prijave preko Zavoda za intelektualnu svojinu može se ostvariti zaštita u svim zemlјama potpisnicama Madridskog aranžmana i protokola. Pregled statističkih podataka o žigovima u Srbiji za period 2006-2010. godine dat je u tabeli 103.