Udžbenik je napisan prema Nastavnom planu i programu za predmet „industrijska mikrobiologija“ koji se predaje na osnovnim akademskim studijama Agronomskog fakulteta u Čačku, sa neophodnim nastavnim sadržajima iz oblasti Opšte mikrobiologije. Udžbenik može biti od koristi i studentima master i doktorskih akademskih studija iz odgovarajućih oblasti tehnologije mikrobioloških proizvoda i ostalih srodnih biotehnoloških disciplina.
U prvom delu udžbenika dat je kratak osvrt na morfologiju, fiziologiju i genetiku mikroorganizama, uticaj faktora spoljašnje sredine na mikroorganizme, ekologiju mikroorganizama, mikrobiološku transformaciju jedinjenja ugljenika, azota, sumpora, fosfora i gvožđa. Sa usvajanjem osnovnih načela iz opšteg dela mikrobiologije studenti bi trebalo da se osposobe, da budu svesni rukovodioci procesa u oblasti osnovne poljoprivredne proizvodnje tih proizvoda, kao i industrijskih postupaka dobijanja različitih biološki aktivnih materija.
Drugi deo ovog rukopisa posvećen je industrijskoj mikrobiologiji, koja daje veliki doprinos u rešavanju vrlo važnih socijalnih problema, uslovljenih brzom potrošnjom ogrevnih, krmnih i prehrambenih resursa. Uz pomoć industrijske mikrobiologije moguća je delimična kompenzacija deficita navedenih resursa. Ona je pozvana da učestvuje u očišćenju i zaštiti okolne sredine od mogućih zagađenja, koja ugrožavaju život.
Industrijska mikrobiologija ima važnu ulogu u proizvodnji enzima, antibiotika, vitamina, aminokiselina, organskih kiselina, polisaharida, preparata na bazi mikrobne biomase i drugih proizvoda. Navedeni raznoliki oblici uloge industrijske mikrobiologije u održavanju života na Zemlji uslovljeni su svojevrsnim svojstvima mikroorganizama: brzi rast, korišćenje različitih supstrata i obnovljivih sirovina i visoki sadržaj belančevina.
Prirodna svojstva mikroorganizama i dosta visoki nivo znanja o njima daje nam za pravo da polažemo velike nade u biotehnologiju ključnu tehnologiju sadašnjosti i budućnosti, u sastavu koje se industrijskoj mikrobiologiji daje centralno mesto.
Da bi sve mogućnosti genetičkog inženjeringa postale realnost bilo je neophodno da se njegove metode prenesu iz staklene laboratorijske epruvete u čelične industrijske fermentore. Počeci savremene mikrobiološke tehnologije temelje se na drevnim zanatima pečenju hleba i proizvodnji piva, vina itd. Početkom prošlog stoleća, metode korišćene u ovim granama prehrambene industrije, našle su primenu u proizvodnji i takvih hemijskih materija, kao što su rastvarači i alkoholi. u toku poslednjih šest decenija ove metode su prilagođene za sintezu antibiotika i drugih lekovitih preparata.
Poznato je da se primenjene discipline zasnivaju na principima i znanjima fundametalnih nauka, zbog toga je opisu praktične primene mikroorganizama posvećen deo koji sadrži opšte podatke o mikroorganizmima i njihovim svojstvima. Osnovu knjige čine lekcije sa kurseva „Opšta i industrijska mikrobiologija“ i „Industrijska mikrobiologija“, koje je prvi autor predavao na Agronomskom fakultetu u Čačku, Tehnološko-metalurškom fakultetu u Podgorici i Tehnološkom fakultetu u Zvorniku.
Autori se iskreno zahvaljuju recenzentima prof. dr Slavki Gajin, prof. dr Dušanki Pejin i prof. dr Mariji Škrinjar za dragocene kritičke primedbe i korisne savete.
Sadržaj
Uvod
Mikrobiologija i njen privredni značaj
Kratak pregled razvoja mikrobiologije
Deo prvi
OPŠTA MIKROBIOLOGIJA
Glava I Morfologija mikroorganizama
Glava II Fiziologija mikroorganizama
Glava III Genetika mikroorganizama
Glava IV Uticaj faktora spoljašnјe sredine na mikroorganizme
Glava V Mikroorganizmi u biogeosferi
Glava VI Mikrobiološka transformacija jedinjenja ugljenika
Transformacija ugljenih hidrata u anaerobnim uslovima (proces fermentacije)
Transformacija ugljenih hidrata u aerobnim uslovima putem nepotpune oksidacije
Glava VII Mikrobiološka transformacija jedinjenja azota, sumpora, fosfora i gvožđa
Deo drugi
INDUSTRIJSKA MIKROBIOLOGIJA PREDMET, ZADACI I ZNAČAJ INDUSTRIJSKE MIKROBIOLOGIJE
Glava I Mikrobiološke osnove biotehnološke proizvodnјe
Razvoj biotehnologije
Podela biotehnoloških procesa prema biohemijskim reakcijama
Biotehnološki proizvodi
Biotehnologija i privreda
Sirovinska osnova
Uloga biotehnologije u povezivanju poljoprivrede i industrije
Glava II Proizvodni mikroorganizmi
Prokarioti i eukarioti
Genetička organizacija prokariota
Osobenosti genetičke organizacije eukariota
Citoplazmatične struktura eukariota
Arheobakterije i eubakterije
Glava III Industrijski sojevi i načini njihovog usavršavanja
Načini usavršavanja
Selekcija produktivnih sojeva
Poboljšanje proizvodnih karakteristika sojeva primenom rekombinacionih metoda
Paraseksualno ukrštanje
Fuzija protoplasta
Genetički inženjering
Glava IV Rast i umnožavanje proizvodnih sojeva mikroorganizama
Glava V Tehnološke osnove sinteze pomoću mikroorganizama
Glava VI Proizvodnja koja se zasniva na primeni mikroorganizama
Glava VI Proizvodnja i primena biomase mikroorganizama
Belančevine jednoćelijskih mikroorganizama
Belančevinski preparati za ishranu stoke
Uslovi koji odgovaraju maksimalnom prinosu biomase
Sirovine za proizvodnju jednoćelijskih mikroorganizama (SCP)
Proizvodnja biomase mikroorganizama za potrebe ishrane
Enzimski aktivna biomasa
Pekarski kvasac
Bakterijska đubriva
Bioinsekticidi
Glava VIII Primena i proizvodnja enzima
Mikroorganizmi kao producenti enzima
Mikrobiološki enzimi značajni za industriju
Proizvodnja enzima
Imobilizacija biokatalizatora i druge nove tehnologije
Glava IX Primena i proizvodnja aminokiselina
Mikrobiološka sinteza
Enzimska sinteza
Glava X Proizvodnja i primena antibiotika
Glava XI Proizvodnja i primena vitamina
Glava XII Biotransformacije
Mikrobiološka transformacija organskih jedinjenja
Glavni industrijski proizvodi biotransformacije
Uslovi izvođenja biotransformacija
Novi zadaci i istraživanja
Biohemijska transformacija metala
Bakterijska ekstrakcija metala
Izazivači, mehanizam, uslovi i tehnologija bakterijske ekstrakcije metala
Mikroorganizmi značajni za hidrometalurgiju
Mehanizam bakterijske oksidacije sulfidnih minerala, Fe2+ i S0
Uslovi bakterijske oksidacije sulfidnih minerala
Tehnologija bakterijske ekstrakcije metala
Podzemna ekstrakcija i ekstrakcija iz hrpe (naslage)
Ekstrakcija u cisternama
Proizvodnja mikrobne biomase za ekstrakciju metala
Tehnologija dobijanja bakterijske biomase
Nove tendencije u razvoju biogeotehnologije metala
Biodegradacija silikatnih i alumosilikatnih minerala
Dobijanje dragocenih elemenata i proizvoda
Ekstrakcija mangana
Ekstrakcija samorodnog zlata
Obogaćenje ruda
Mikrobiološko izvlačenje metala iz rastvora
Glava XIII Biotehnologija obnovljivih sirovina
Proizvodnja biološkog goriva i hemikalija
Mikrobiološka proizvodnja i primena biogasa
Nastanak i primena biogasa
Proces proizvodnje biogasa
Anaerobna digestija
Industrijska proizvodnja dodataka za hranu
Biotehnološka modifikacija biljne hrane
Frakcionisanje zelene mase biljaka
Siliranje i senažiranje hraniva
Mikrobiologija siliranja i senažiranja
Stadijumi siliranja i senažiranja
Proteinizacija biljne hrane za životinje
Bez otpadna životinjska farma
Glava XIV Mikrobiološka biotehnologija u prehrambenoj i prerađivačkoj industriji
Proizvodnja hranljivih belančevina
Gajenje micelijuma viših gljiva u fermentoru
Mikromicete u ishrani čoveka
Alge u ishrani čoveka
Kvasci u ishrani čoveka
Bakterije mlečne kiseline kao korisni mikroorganizmi u prehrambenoj industriji
BMK kao deo starter kultura
Starterne BMK u industriji mleka
Najčešći fermentisani proizvodi od mleka
Primena enzima u mlekarskoj industriji
Mlečni šećer
Starterni mikroorganinzmi u industriji mesa
Uticaj starternih BMK na tehnološka svojstva fermentisanih proizvoda od mesa
Uticaj BMK na bezbednost fermentisanih proizvoda od mesa i na zdravlje ljudi
Probiotske starter kulture
Mikroorganizmi u procesima konzervacije povrća i voća
BMK u biološkom konzervisanju kupusa
BMK u biološkom konzervisanju krastavaca
BMK u biološkom konzervisanju maslina
BMK u biološkom konzervisanju drugih biljnih proizvoda
Saharoza i njeni surogati
Invert
Zaslađivači
Prehrambene kiseline
Sirćetna kiselina
Limunska kiselina
Mlečna kiselina
Druge organske kiseline
Kvasci i procesi fermentacije koje oni izazivaju
Pekarski kvasci
BMK u pekarskoj industriji BMK u hlebnom kvascu kao osnova za nastanak kiselog testa
Neke specifičnosti pripreme ražanog i pšeničnog testa
Pivarski kvasci i pivo
Sokovi i vina
Alkoholna pića na bazi rektifikovanog etanola
Glava XV Iskorišćavanјe mikroorganizama za dobijanјe nafte i uglja
Glava XVI Biooštećenјa i biokorozija različitih materijala i načini njihove zaštite
Definicija i klasifikacija biooštećenja
Mikrobiološka korozija i oštećenje materijala
Korozija metalnih proizvoda
Korozija zgrada i građevinskih materijala
Oštećenje polimernih materijala
Mikrobiološko oštećenje drugih materijala
Zaštita materijala od bioloških oštećenja
Glava XVII Mikrobiološki tretman otpadnih voda, naftnog zagađenja i čvrstog otpada
Biološko prečišćavanje otpadnih voda
Mikrobiološki tretman naftnog zagađenja
Obrada čvrstog otpada
Kompostiranje
Biokonverzija nedeficitnih obnovljivih biljnih sirovina
Mikrobiološka detoksikacija ksenobiotika
Zaključak
Literatura
Uvod
Mikrobiologija i njen privredni značaj
Mikrobiologija je nauka koja proučava morfologiju, fiziologiju, genetiku i ekologiju sićušnih organizama mikroorganizama, kao i njihovu ulogu i značaj u životu biljaka, životinja i čoveka.
Naziv nauke je predložio Diklo. On je složen i čine ga tri grčke reči: „micros“ što znači mali, „bios“ život i „logos“ učenje, nauka. Prema tome, mikrobiologija je nauka o životu mikroskopskih stvorenja mikroorganizama. Njima pripadaju bakterije, gljive, virusi i drugi organizmi. Sva ta stvorenja se mogu posmatrati samo pomoću svetlosnog ili elektronskog mikroskopa. Postoje, sa aspekta čoveka, korisni i štetni mikroorganizmi. Jedni od njih razlažu ostatke biljaka i životinja i samim tim čiste zemljište; drugi nakon ulaska u živi organizam izazivaju bolesti i nanose ogromnu štetu životinjama, biljkama i čoveku.
Svet mikroorganizama je složen i raznolik, oni su široko rasprostranjeni u prirodi. Prema akademiku Omeljanskom „Oni su uistinu svuda prisutni… Nevidljivo prate čoveka na čitavom njegovom životnom putu, samovoljno se uplićući u njegov život, bilo kao neprijatelji, bilo kao prijatelji. U ogromnoj količini se nalaze u hrani koju uzimamo, u vodi, koju pijemo, i u vazduhu koji udišemo“.
Mikroorganizmi značajno učestvuju u transformaciji materija. Oni povećavaju plodnost zemljišta. Tako, na primer, amonifikatori razlažu belančevinske materije. Proizvode njihove životne aktivnosti (amonijak) oksiduju nitrifikacione bakterije u početku do azotaste, a zatim do azotne kiseline. Soli azotne kiseline nitrate, usvajaju biljke. Mnogi mikroorganizmi usvajaju atmosferski azot (azotobakter i dr.), tim elementom obogaćuju zemljište, čime se povećava prinos poljoprivrednih kultura.
Ništa manju ulogu mikroorganizmi imaju i u procesima varenja hrane, posebno kod preživara. Dovoljno je samo reći da se u buragu krave od 400-500 kg nalazi do 3 kg ukupne biomase mikroorganizama. U predželucima preživara (buragu), gde se nalaze celulolizni mikroorganizmi, odvija se razlaganje celuloze. Proizvode životne aktivnosti mikrobnih ćelija, kao i njihove ćelije nakon uginuća, životinjski organizam koristi kao hranljivi materijal.
Mikrobiologija je podeljena na niz samostalnih disciplina: opštu, poljoprivrednu, industrijsku, veterinarsku, medicinsku, hidro i aeromikrobiologiju, kosmičku i dr.
Opšta mikrobiologija proučava morfologiju, fiziologiju, genetiku i druga svojstva mikroorganizama, njihovu ulogu u transformaciji materije u prirodi, stvaranju biološki aktivnih jedinjenja, koja imaju široku primenu u različitim oblastima privrede. Ona je povezana sa drugim biološkim disciplinama.
Poljoprivredna mikrobiologija proučava značaj i metode primene mikroorganizama u razlaganju i mineralizaciji organskih materija, obogaćivanju zemljišta sa materijama koje su deficitne za biljke, povećanju prinosa poljoprivrednih kultura itd.
Tehnološka (industrijska) mikrobiologija postala je vrlo snažna proizvodna snaga. U mikrobiološkoj industriji se pomoću mikroorganizama u velikim spremištima (fermentorima) dobijaju mnogi proizvodi biološke sinteze.
Da bi se prikazao značaj mikrobiologije kao nauke u privredi, navešćemo nekoliko primera primene mikroorganizama u nekim oblastima ljudske aktivnosti.
Primena mikroorganizama u metalurgiji. Postoje mikroorganizmi, koji su sposobni da rastvaraju metale, to jest da ih prevode u rastvor. Ovo svojstvo nevidljivih „metalurga“ koristi se u industriji za izvlačenje metala iz siromašnih ruda, koje su odbačene i kao takve nepogodne za preradu na druge načine. Na taj način sićušni živi organizmi (mikroorganizmi) imaju ulogu „oplemenjujućih fabrika“, pri čemu je biološki način produktivniji od mehaničkog.
Međutim, razgrađujući metale, mikroorganizmi mogu pričinjavati ne samo korist već i štetu. Tako, na primer, na jednom delu tunela Harkovskog metroa metalni držači su se pretvorili bukvalno u prah (slično se desilo i pri izgradnji metroa u Kijevu). Mikrobiolozi su utvrdili da je razgradnja metalnih konstrukcija rezultat životne aktivnosti gvožđevitih bakterija, koje se nalaze u velikom broju u sloju rastresitih peščanika. S dotokom vazduha i u prisustvu selektivne podloge (gvožđe), njihova se aktivnost povećala.
Mikroorganizmi su sposobni ne samo da rastvaraju već i da stvaraju metale. Prema mišljenju naučnika, sva važnija nalazišta gvožđa imaju bakterijsku genealogiju. U rudama se obično nalaze fosilni ostaci gvožđevitih bakterija. Aktivnost gvožđevitih bakterija slična je aktivnosti sumpornih bakterija. U Kujbiševskoj oblasti se nalazi jezero Sernoe (sumporno) iz kojeg su još u vreme Petra I dobijali sumpor za proizvodnju praška. U njemu se, zahvaljujući životnoj aktivnosti bakterija, svakodnevno istaloži do 120 kg sumpora. Slična jezera se nalaze u i na drugim mestima planete.
Mikroorganizmi kao sorbenti metala. Zalihe rudnih bogatstava na kopnu postaju sve manje i manje. U morskoj vodi je rastvoreno 6 * 109 t bakra, 4 * 109 t urana, 500 * 106 t srebra, oko 106 t zlata i drugih metala (Čubukov, 1982). Zbog toga se na okeane gleda kao na potencijalne izvore različitih materija. Rekorderi u izvlačenju metala iz okolne sredine (vode) su mikroorganizmi. Za većinu od njih voda je prirodna životna sredina. Utvrđeno je da hlorela nakuplja uran do 0,4% od suve mase, aktinomicete do 4,5, denitrifikacione bakterije 14, a specijalno odabrane kulture kvasaca do 50%. Plesni aspergilusa sadrže do 0,3% bakra, što je 30 000 puta više nego u okolnoj sredini, a bacil sena izvlači više od 40 metala, uključujući i zlato.
Mikroorganizmi prevazilaze hemijske sorbente kako po količini, tako i po specifičnosti sorpcije. Važno je istaći i to da se u ulozi sorbenata može pojaviti otpad mikrobiološke industrije (na hiljade tona), koji se zakopava u duboke šančeve. Pomoću sorbirajućih mikroorganizama može se očistiti industrijski otpad od teških metala, uključujući i radioaktivne, što je veoma značajno za sprečavanje zagađivanja okolne sredine.
Mikroorganizmi povećavaju otpornost betona. Za zidanje kamenih crkava i mostova u Rusiji i drevnom Rimu su u rastvor dodavali belance jajeta. Otpornost takvih građevina poznata je svima, one opstaju vekovima. Danas je necelishodna primena takvog hranljivog proizvoda. Belančevina jajeta se može uspešno zameniti sa jeftinijim mikrobnim (biomasom). Dodavanje nekoliko kilograma biomase mikroorganizama po toni betona povećava otpornost i plastičnost građevinskog materijala.
Mikroorganizmi kao sanitarci. Razlaganje čvrstog otpada ljudske aktivnosti, kao i biološki tretman otpadnih (industrijskih i komunalnih) voda danas je dobro poznata praksa, u kojoj mikroorganizmi imaju vodeću ulogu.
Mikroorganizmi mogu prečišćavati vazduh, „apsorbujući“, mirise. Za prečišćavanje vazduha primenjuju se specijalno odabrani sojevi mikroorganizama. Nakupine takvih mikroorganizama imaju ulogu biofiltera. Život mikroorganizama u „filtrima“ se održava vodom, koja se raspršuje pomoću rasprskivača.
Dobijanje belančevina pomoću mikroorganizama. Zahtevi za prehrambenim belančevinama neprekidno rastu. Taj problem se u određenoj meri može rešiti pomoću mikroorganizama. Njihov rast i razvoj ne zavisi od godišnjeg doba i vremenskih uslova, a za svoju ishranu mogu koristiti jeftinu sirovinu otpad od poljoprivredne proizvodnje, otpad od industrije celuloze i papira, šumske industrije, naftu, prirodni gas itd. Po brzini proizvodnje belančevina mikroorganizmima nisu ravna ostala živa bića. Tako, na primer, u organizmu krave, mase 500 kg, dnevno se stvara oko 0,5 kg belančevine, a 500 kg ćelija kvasaca za isti period sintetizuje više od 50 t belančevine, tj. 100 hiljada puta više. Kvasci (saharomicete) se kao izvor proteina („jednoćelijski protein“) koriste odavno. Njihova primena u malim količinama je bezopasna za čoveka.
Nemački naučnik Feliks Just (1952. godine) je utvrdio da se kvasci mogu gajiti na ugljovodonicima parafinskog niza. Prvi ogledi na iskorišćavanju mikroorganizama za dobijanje belančevinskih proizvoda iz nafte izvršeni su u Francuskoj (1957). U bivšem SSSR se razradom ovog problema prvi počeo baviti akademik jerusalimski. Mikroorganizmi mogu koristiti ne samo naftu, već i gasove. Rezervoari belančevina mogu biti i mikroalge.
U poslednje vreme mikrobiološka industrija se sve više razvija. Pomoću mikroorganizama se dobijaju mnogi proizvodi biološke sinteze — antibiotici, aminokiseline, enzimi, vitamini, organske kiseline (limunska, sirćetna, mlečna); hemijske supstance (etanol, butanol, aceton, glicerin); polisaharidi, belančevine, karotinoidi i dr. Proizvodi biološke sinteze imaju veliki privredni značaj, oni imaju znatan udeo u ekonomici mnogih zemalja. Količina materija mikrobiološkog porekla sada se ne meri gramima i kilogramima, već hiljadama tona godišnje. Savremene fabrike za biološku sintezu su ogromna industrijska preduzeća sa visokom kulturom proizvodnje.
Mikrobiologija otkriva velike mogućnosti za razvoj privrede i povećanje standarda ljudi. Mikrobna ćelija je sposobna da izuzetno ekonomično i za vrlo kratko vreme izvrši vrlo složene biohemijske procese. Najznačajniji rezultati dobijeni su u industriji antibiotika.
Producenti široko zastupljenih antibiotika, kao što su penicilin, streptomicin, tetraciklin i drugi, su plesni i aktinomicete. Većina najefikasnijih antibiotika (sa širokim spektrom dejstva) dobijena je pomoću «zrakastih gljiva» (aktinomiceta).
U današnje vreme sve veću pažnju istraživača privlači novi pravac molekularne biologije genski inženjering. On se bavi konstruisanjem, izdvajanjem i presađivanjem gena iz jednih ćelija u druge. Rezultat toga je da recipijentna ćelija dobija nova svojstva, koja se zatim koriste u različitim oblastima ljudske aktivnosti. Kao recipijentne ćelije najčešće se koriste mikroorganizmi i to najčešće Escherichia coli. Iz organizma čoveka u genom E. coli prenesen je gen koji sintetizuje insulin belančevinski hormon, koji snižava sadržaj šećera u krvi i primenjuje se u lečanju šećerne bolesti. U isti mikroorganizam prenesen je gen koji sintetizuje interferon nespecifični faktor antivirusnog imuniteta. On se koristi za profilaktiku respiratornih virusnih infekcija (grip i dr.). Masovna proizvodnja takvih preparata omogućava da se znatno snize njihove cene. Slični zahvati se preduzimaju i na izdvajanju i presađivanju gena azotofiksacije u druge mikroorganizme i biljke (uglavnom žitarice). Novi pravac molekularne biologije već daje značajne rezultate. Svake godine proizvodi biološke sinteze nalaze sve širu primenu.
Mikrobiologija kao nauka ima značajnu ulogu u sprečavanju infektivnih bolesti. Mikroorganizmi nisu samo izazivači obolenja, već su i sredstvo za njihovo lečenje. Znatan broj vakcina su biološki preparati, koji se koriste za profilaktiku bolesti, a čine ih atenuirani mikroorganizmi ili njihovi metaboliti, Osnivač mikrobiologije Luj Raster nije slučajno zapisao: „Mikroorganizmi su beskrajno sitna živa bića, koja u prirodi imaju beskonačno veliku ulogu“.
Medicinska mikrobiologija proučava patogene i uslovno patogene mikroorganizme, njihovu ulogu u razvoju infektivne patologije; razrađuje metode laboratorijske dijagnostike, specifične profilaktike i terapije zaraznih bolesti. Granice savremene medicinske mikrobiologije su se znatno proširile, pa su se iz nje izdvojile i postale samostalne: virusologija, mikologija, bakteriologija, imunologija, sanitarna i kosmička mikrobiologija.
Veterinarska mikrobiologija je u tesnoj vezi sa medicinskom, jer su mnogi izazivači infektivnih bolesti (zooantroponoze) zajedničke za životinje i čoveka. Kod njih je isti prilaz pitanjima profilaktike i terapije bolesti. Metode dijagnostike, koje se koriste u medicini, našle su primenu i u veterinarskoj praksi itd.
Autori
Dr Slavica M. Vesković
Slavica M. Vesković rođena je 15. 11. 1966. godine u Gornjem Milanovcu. Fakultet veterinarske medicine je završila 1991. godine, gde je završila i specijalizaciju iz oblasti higijene i tehnologije namirnica animalnog porekla (1993. godine). Magistarske studije iz oblasti biotehničkih nauka, oblast prehrambeno-tehnoloških nauka, završila je na Poljoprivrednom fakultetu u Zemunu, Univerziteta u Beogradu, 2005. godine. Na istom fakultetu je i doktorirala 2007. godine.
Radno angažovanje započela je 1992. godine u Veterinarskoj stanici Gornji Milanovac, a od 1.2.1996. godine zaposlena je u Institutu za higijenu i tehnologiju mesa u Beogradu.
U toku svog dugogodišnjeg laboratorijskog rada u Institutu za higijenu i tehnologiju mesa, Beograd svoje angažovanje usmerila je ka ob-lasti higijene i tehnologije namirnica tj. bezbednosti hrane, sa naročitim osvrtom na mikrobiologiju hrane.
Kao konsultant Svetske banke (IFC) u oblasti bezbednosti hrane, učestvovala je u edukaciji veterinarskih inspektora u Ukrajini (Odesa, Kijev), ali i u našoj zemlji.
Član je Stručnog odbora skupštine Udruženja veterinara Srbije za bezbednost hrane; bila je član komisije za ocenu kvaliteta mesa i proizvoda od mesa na Novosadskom sajmu i tradicionalnih proizvoda od mesa u Mačkatu (Zlatibor); predsednik komisije za ocenu Zlatarskog sira (2011, 2012, 2013, 2014. god.); Consultant for Development Study on Protection of Pressed Sausage Geographical Status (CTAP projekat – Peglana kobasica); član stručnog tima na izradi Studije izvodljivosti za osnivanje centra za razvoj agrobiznisa na Pešterskoj visoravni; završila je kurs za auditore FSMS prema TSO 22000:2005 – Food Safety Management; tehnički ekspert ATC za ocenjivanje prema SRPS ISO/TEC 17021; član Veternnarske komore Srbije; član Udruženja mikro-biologa Srbije; član je Upravnog odbora Udruženja mikrobiologa Srbije; član je Upravnog odbora EHEDG (European Hygienic Engineering & Design Group), podružnice Srbija.
Samostalno ili u saradnji sa drugim autorima, objavila je preko 150 naučnih i stručnih radova iz oblasti mikrobiologije hrane, od kojih su mnogi objavljeni u vrhunskim međunarodnim i međunarodnim časopisima, poglavljima monografija međunarodnog značaja itd.. Kao predavač po pozivu održala je predavanja po pozivu na međunarodnim i nacionalnim naučnim konferencijama.
Autor/koautor je 1 monografije, 1 udžbenika, 1 poglavlja u knjizi.
Učestvovala je u realizaciji 7 domaćih (u 2 je rukovodila istraživanjima) i jednog međunarodnog naučno-istraživačkog projekta. Kao član komisije, učestvovala je u oceni i odbrani 2 doktorske disertacije i 2 magistarske teza, 1 specijalističkog i 1 master rada, kao i 1 diplomskog rada. Danas rukovodi potprojektom u okviru projekta iz oblasti integralnih interdisciplinarnih ispitivanja, sa temom „Primena protektivnih kultura u proizvodnji namirnica životinjskog porekla“, koga finansira Ministarstvo za prosvetu i nauku R. Srbije.
Recenzent je domaćih i nekih međunarodnih naučnih časopisa iz oblasti mikrobiologije hrane i bezbednosti hrane i član uređivačkog odbora časopisa Acta Agriculturae Srebica.
U zvanje naučni saradnik izabrana je 2007. godine, a u zvanje viši naučni saradnik 2011. godine.
Dr Dragutin A. Đukić
Dragutin A. Đukić je rođen 28. novembra 1952. godine u Mateševu (Kolašin, Crna Gora). Diplomirao je 1976. godine na Odseku za biologiju Prirodno – matematičkog fakulteta, Univerziteta u Novom Sadu. Iste godine je upisao postdiplomske studije na grupi „Zemljište i ishrana biljaka, podgrupa Mikrobiologija, Poljoprivrednog fakulteta, Univerziteta u Novom Sadu, gde je magistrirao 1982. godine. Doktorsku disertaciju je odbranio 1987. godine na Veterinarskom fakultetu u Beogradu.
Radno angažovanje započeo je 1979. godine, izborom u zvanje asistenta pripravnika, a od 1984. godine je asistent za predmet Mikrobiologija, Agronomskog fakulteta u Čačku, Univerziteta u Kragujevcu. Godine 1985. biran je i za asistenta u nastavi za Mikrobiologiju na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu. Izborom u zvanje docenta (1988. godine) izvodi nastavu iz mikrobiologije na Agronomskom fakultetu u Čačku. U zvanje vanrednog profesora za naučnu oblast Mikrobiologija biran je 1993. godine, a za redovnog profesora 1998. godine.
Radi usavršavanja, tokom 1984. godine pohađao je kurs “ Recombinant DNA Technology“ pod rukovodstvom prof. Reggu Hacketta iz Minesote, (Department of Genetic and Cell Biology, University of Minesota, St. Paul, USA); boravio u Laboratoriji za genetiku Instituta za kukuruz u Zemun Polju, radeći na umnožavanju bakterija i izolaciji i analizi DNA, kao i u nekoliko naučnih institucija u Poznanju – Poljska (Institute of biochemistry, Institute of Microbiology University of Agriculturae, Institute of bioorganic Chemistry Polish Academy of Sciences), Moskvi – Rusija (laboratorije šest različitih katedara za mirkobiologiju Moskovskog državnog univerziteta „JIomohocob“ i laboratorijama za mikrobiologiju Moskovske poljoprivredne akademije „Timirjazev“), Plovdivu – Bugarska (laboratorija za mirkobiologiju Poljoprivredne akademije u Plovdivu) i Sofiji -Bugarska (laboratorija za mikrobiologiju Agronomskog fakulteta, Univerziteta za šumarstvo u Sofiji), Kanadi (Biološki fakultet Univerziteta u Hamiltonu).
Osnivač je Laboratorije za mikrobiologiju na Agronomskom fakultetu. Osim na matičnom fakultetu, nastavu iz mikrobiologije izvodi/o i na Poljoprivrednom fakultetu, Univerziteta u Sarajevu (R. Srpska) i na Odseku za biologiju PMF i Metalurško-tehnološkom fakultetu Univerziteta Crne G ore u Podgorici na svim nivoima.
Jedan je od inicijatora osnivanja tradicionalnog naučno-stručnog skupa „Smotra naučnih radova studenata agronomije“ sa međunarodnim učešćem i „Zimske škole za agronome“, sada „Savetovanje o biotehnologiji“. Glavni je i odgovorni urednik časopisa Acta Agriculturae Srebical član uređivačkog odbora internacionalnog časopisa »Journal of Central European Agriculture«.
Bio je prodekan (dva mandata), dekan (tri mandata) Agronomskog fakulteta u Čačku, prorektor za međunarodnu saradnju (jedan mandat) i prorektor za naučno-istraživački rad (jedan mandat) Univerziteta u Kragujevcu.
Biran je za akademika Međunarodne akademije informatizacije (23.03.1999. godine) i Ruske Akademije prirodnih nauka (19.01.2001. godine).
Objavio je preko 260 naučnih radova i saopštenja. Autor je 11 monografija, 7 udžbenika, 4 praktikuma i 3 priručnika.
Učesnik je velikog broja naučnih skupova sa pozivnim referatima.
Kao mentor ili član komisije, učestvovao je u oceni i odbrani 11 doktorskih disertacija i 15 magistarskih teza, 8 specijalističkih, 6 master radova i većeg broja diplomskih i završnih radova. Učestvovao je u realizaciji 18 domaćih i jednog međunarodnog naučno-istraživačkog projekta, kao i većeg broja stručnih i edukativnih projekata
Dobitnik je zlatne medalje Klimenta Arkaljeviča Timirjazeva za doprinos razvoju poljoprivredne nauke i obrazovanja od strane Federalnog državnog obrazovnog udruženja Ruskog državnog poljoprivrednog univerziteta – MSHA „K.A. Timirjazeva“ i Plakete Poljoprivrednog fakulteta, Univerziteta u Istočnom Sarajevu za poseban doprinos razvoju fakulteta.