U milenijumu, koji je pred nama, posebno će biti fokusirana poljoprivreda. Veliki porast stanovništva na planeti i u vezi s tim narasla potreba za hranom, kao i globalne klimatske promene, koje se očekuju kao posledica negativne strarog visokog tehničko-tehnološkog privrednog rasta najrazvijenijih zemalja Svet ametnuli su poirebu da čovečanstvo sve više razmišlja o održivom razvoju.

Kada je reč o poljoprivredi i njenom razvoju zasnovanom na konceptu održivosti, obično se misli na određeni pravac, koji treba da obezbedi dovoljno stabilnu proizvodnju kvalitetne hrane i drugih proizvoda za drugu namenu, uz očuvanje osnovnih prirodnih resursa i energije budućim generacijama, zaštitu životne sredine uz istovremenu ekonomsku efikasnost, odnosno profitabilnost. Globalna razmišljanja na tu temu dovela su i do prvih rezultata vezanih za poljoprivredu, koja idu ka rasterećenju svetske konvencionalne biljne i animalne proizvodnje i da se negativnosti, koje proističu iz takvog razvoja, polako usmeravaju ka određenim pravcima zasnovanim na biološkim principima. Suština nove filosofije sastoji se u procesu promena u kojima su korišćenje i očuvanje prirodnih obnovljivih i neobnovljivih resursa smer tehnološkog razvoja, a investiranje i institucionalizacija, promene koje moraju biti u potpunoj harmoniji.

Savremenu poljoprivredu u Srbiji i u celom svetu karakteriše velika upotreba neobnovljive energije po jedinici proizvoda, velika zavisnost od vremenskih uslova koji utiču na kvantitet i kvalitet prinosa gajenih biljaka i opasnost od globalne kontaminacije spoljne sredine i njene degradacije. U nastupajućem vremenu negativne posledice tehničko-tehnološkog razvoja, pre svega upotreba agrohemikalija u budućim konceptima razvoja poljoprivrede zahteva mnogobrojne prilagođenosti u korišćenju prirodnih, bioloških, tehničkih i ljudskih resursa.

Tranzicija od konvencionalnih sistema zemljoradnje sa intenzivnim tehnologijama gajenja (klasična obrada zemljišta, velike količine mineralnih đubriva i pesticida), ka održivim sistemima vodi preko tzv. „low-extemal-input“ sistema, odnosno LISA sistema − Low Input Sustainable Agriculture do sistema organske poljoprivrede (Organic Farming), kao rezultata dominacije ekološke paradigme u odnosu na ogoljen materijalistički pristup poljoprivredi, kao primanoj ljudskoj delatnosti. Kada se radi o organskoj poljoprivredi, promenama u tehnologiji gajenja interesantnih biljnih i životinjskih vrsta, mora se pristupiti na jedan daleko suptilniji način.

Mogućnosti usmeravanja naše poljoprivrede ka održivim sistemima razvoja mora se posmatrati u sklopu tranzicije ka tržišnoj ekonomiji i u odnosu na tehničku, tehnološku i ekonomsku moć države. U tom smislu, na izgradnji ovakvih sistema treba postaviti prioritete, pre svega, na državnom, ali i na regionalnom nivou, sa naglaskom na kvalitet i veću raznovrsnost poljoprivrednih proizvoda.

Sa druge strane agronomska i ekonomska fleksibilnost održivih sistema treba da ostvari i određenu socijalnu funkciju približavanjem seoskog stanovništva urbanom, kao i da smanji razliku između proizvođača i potrošača. Sasvim je izvesno, da je naša konvencionalna poljoprivreda bremenita mnogim problemima. Upravo, ova činjenica govori nam da treba tražiti različita rešenja u pravcu njenog oporavka, a jedan od takvih pravaca je organska poljoprivreda. U tom smislu treba iskoristiti veliki potencijal koji leži u povoljnim klimatskim i zemljišnim osobinama za organizaciju organske biljne proizvodnje, ali i sve resurse za razvoj organskog stočarstva imajući u vidu ogromne površine pod prirodnim travnjacima. Naravno, razvoj organske proizvodnje nezamisliv je bez odgovarajuće zakonske regulative, koja treba da stvori sigurnost u ovoj oblasti i sigurniji plasman uz odgovarajuće certifikate, kako na domaćem tako i na stranim tržištima.

Širenju organske poljoprivredne proizvodnje na ovim prostorima doprineće savremeno poimanje ekologije i njenog značaja u našem životu. Da bi se to postiglo mora se raditi na širenju ekološke svesti putem obrazovanja kadrova, koji će raditi narednih decenija u poljoprivredi. Obrazovanje agronoma u ovom smislu stiče se za sada parcijalno na osnovnim studijama Poljoprivrednih fakulteta i kroz novoformirane specijalističke studije na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu. Međutim, u vremenu koje nailazi, smatramo da treba bitno promeniti odnos i proširiti taj fond znanja naših budućih mlađih kolega, kroz više izbornih predmeta na osnovnim studijama. Isto tako, ne treba zanemariti značaj rada stručnih i savetodavnih službi, koje treba osposobiti za rad na terenu preko organizacije različitih seminara, kako bi znanja iz ove oblasti našla što kraći put do neposrednih proizvođača zainteresovanih za ovaj vid proizvodnje.

Cilj ove monografije, jeste zapravo, da nas upozna sa savremenim kretanjima u oblasti organske poljoprivredne proizvodnje u svetu i kod nas. Predstavlja jedan ozbiljan pokušaj da se sagleda stanje i da se na osnovu analize predstave određene komparativne prednosti i pogodnosti u svim segmentima poljoprivredne proizvodnje za njeno širenje na ovim prostorima. Ova monografija je nastala kao rezultat rada na projektu „Razvoj i unapređenje održive poljoprivrede u Srbiji“ (BTR.5.02.0522.B) iz oblasti Tehnološkog razvoja, koji je finansiralo Ministarstvo za nauku i zaštitu životne sredine Republike Srbije 2001-2004. Cilj monografije je, takođe, da omogući studentima na specijalističkim studijama „Organska biljna proizvodnja“ i „Organska stočarska proizvodnja“, da lakše savladaju gradivo iz odgovarajućih predmeta na ovim grupama specijalističkih studija, zbog velikog nedostatka literature na našem jeziku iz oblasti organske poljoprivrede.

Autori pojedinih poglavlja su u ovu monografiju ugradili svoje višegodišnje naučno-istraživačko iskustvo, kao i naučna dostignuća i rezultate do kojih su došli korišćenjem domaće i svetske literature, kod nas i u svetu. Svako poglavlje predstavlja jedan novi pogled na budućnost razvoja poljoprivrede zasnovane na ekološkim principima. Podaci su potkrepljeni tabelama, shemama i slikama. Poglavlja se završavaju zaključkom na srpskom i engleskom jeziku. Na kraju svakog poglavlja dat je opširan spisak korišćene literature, što će svakako koristiti čitaocima da steknu bolji uvid u savremene tokove, po ovom pitanju, kod nas i u svetu.

Urednici ove monografije su svesni određenih nedostataka u pojedinim segmentima biljne proizvodnje, pre svega, u domenu zaštite bilja i u opštem delu voćarske proizvodnje. To je uglavnom iz razloga što nismo imali autore, koji bi to mogli da naučno obrade ili nema dovoljno naših rezultata ili podataka u toj oblasti. Međutim, treba imati na umu da se sve ovo dosta brzo razvija, tako da će ova praznina nadamo se biti ubrzo popunjena.

Urednici i autori se srdačno zahvaljuju recenzentima rukopisa prof. dr Branki Lazić, prof. dr Miroslavu Maleševiću i dr Milanu Adamoviću na dragocenoj pomoći i korisnim sugestijama koje su doprinele poboljšanju sadržaja teksta ove knjige. Na ovom mestu zahvaljujemo se Ministarstvu za nauku i zaštitu životne sredine i brojnim darodavcima koji su materijalno pomogli pripremu i objavljivanje ove monografije.

U Zemunu, maja meseca 2005. godine

Urednici monografije:

dr Dušan Kovačević, redovni profesor dr Snežana Oljača, vanredni profesor

Sadržaj

AGROEKOLOŠKE OSNOVE ORGANSKE POLJOPRIVREDE
AGROECOLOGICAL BASIS FOR ORGANIC AGRICULTURE (Summary)
Snežana Oljača

ORGANSKO RATARSTVO
ORGANIC FARMING (Summary)
Dušan Kovačević

ORGANSKO GAJENJE POVRĆA
ORGANIC GROVVING OF VEGETABLES (Summary)
Nebojša Momirović

SORTIMENT VOĆAKA ZA ORGANSKU PROIZVODNJU
FRUIT CULTIVARS FAVOURABLE FOR ORGANIC PRODUCTION (Summaryt Evica Mratinić
ORGANSKA PROIZVODNJA GROŽĐA
ORGANIC GRAPE PRODUCTION (Summary)
Branka Sivčev

ORGANSKO PČELARSTVO
ORGANIC APICULTURE (Summary)
Mića Mladenović, Nebojša Nedić

USLOVI GAJENJA, DOBROBIT I ZDRAVSTVENA ZAŠTITA ŽIVOTINJA U ORGANSKOJ STOČARSKOJ PROIZVODNJI
REARING, VVELFAREAND ANIMAL HEALTHIN ORGANIC HUSBANDRY (Summary)
Slavča Hristov, Renata Relić

ISHRANA DOMAĆIH ŽIVOTINJA U USLOVIMA ORGANSKE PROIZVODNJE
NUTRITION OF DOMESTIC ANIMALS UNDER CONDITIONS OFORGANIC PRODUCTION (Summary)
Ognjen Adamović, Bojan Stojanović, Goran Grubić

EKONOMSKI ASPEKTI ORGANSKE POLJOPRIVREDE U SRBIJI
ECONOMIC ASPECTS OF ORGANIC AGRICULTUREIN SERBIA (Summary)
Natalija Bogdanov, Zorica Sredojević, Vesna Rodić

SERTIFIKACIJA I INSPEKCIJA U ORGANSKOJ POLJOPRIVREDNOJ PROIZVODNJI
CERTIFICATION ANDINSPECTIONIN ORGANIC AGRICULTURAL PRODUCTION (Summary)
Jasna Lazarević, Milica Fotirić

Autori monografije

Snežana Oljača Katedra za agrotehniku i agroekologiju, Poljoprivredni fakultet, 11080Zemun, Nemanjina 6

Dušan Kovačević Katedra za agrotehniku i agroekologiju, Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Nebojša Momirović Katedra za agrotehniku i agroekologiju, Poljoprivredni fakultet, 11080Zemun, Nemanjina 6

Evica Mratinić Katedra za voćarstvo Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Branka Sivčev Katedra za vinogradarstvo Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Mića Mladenović Katedra za voćarstvo Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Nebojša Nedić Katedra za voćarstvo Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Slavča Hristov Katedra za odgajivanje, reprod. i zdrav. zaštitu domaćih životinja Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Renata Relić Katedra za odgajivanje, reprod. i zdrav. zaštitu domaćih životinja Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Ognjen Adamović Katedra za fiziologiju i ishranu domaćih životinja Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Bojan Stojanović Katedra za fiziologiju i ishranu domaćih životinja Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Goran Grubić Katedra za fiziologiju i ishranu domaćih životinja Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Natalija Bogdanov Katedra ekonomike poljoprivrede i tržišta Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Zorica Sredojević Katedra teorije troškova, računovodstva i finansija Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Vesna Rodić Departman za ekonomiku poljoprivrede i sociologiju sela Poljoprivredni fakultet, 21000 Novi Sad, D. Obradovića 8

Jasna Lazarević Katedra za ratarstvo i povrtarstvo Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6

Milica Fotirić Katedra za voćarstvo Poljoprivredni fakultet, 11080 Zemun, Nemanjina 6