Pasulj i boranija (Phaseolus vulgaris), odnosno njihovo zrno i mahune, zauzimaju značajno mjesto u ljudskoj ishrani. Spadaju u namirnice visoke nutritivne vrijednosti. Upotrebljavaju se za stočnu hranu, u industriji za proizvodnju limunske kiseline. Brašno od zrna pasulja dodaje se u tjestenine radi poboljšavanja kvaliteta. U medicini, ove vrste su lijek i važna dijetetska namirnica. Mogućnost konzervisanja mahuna i zrna daje poseban značaj ovim biljnim vrstama, a mogućnost višegodišnjeg čuvanja zrna je od izvarednog strateškog značaja.

Onaj dio površina pod pasuljem koji se statistički prati, odnosno proizvodnja u čistom usjevu, u Srbiji je 20-30 000 ha, u FBiH oko 8 000 ha, a u Republici Srpskoj proizvodnja je na oko 5 000 ha. Pod boranijom za industrijsku preradu u čistom usijevu, najčešće uz primjenu navodnjavanja, nekada je u Srbiji bilo 7-10 000 ha, a sad se gaji samo na oko 1000 ha. U BiH proizvodnja boranije je na oko 500 ha. Međutim, dobar dio pasulja se još uvijek gaji kao združen usjev sa kukuruzom, a boranija na okućnicama. U Srbiji oba ova vida proizvodnje premašuju 50 000 ha, a pod boranijom dostižu 5 000 ha. Godišnja potrošnja pasulja je 10 kg po glavi stanovnika. Danas se polovina uvozi iako smo nekad bili, kao Jugoslavija, značajni evropski izvoznici pasulja. Kod boranije je slična situacija.

Ova knjiga je druga do sada štampana monografija o pasulju na našem govornom području. S obzirom da je prva knjiga na tu temu, „Pasulj“ autora dr Olge Vidović i dr Jovana Todorovića, izašla iz štampe u Sarajevu još 1988. godine, a da je proizvodnja boranije, a naročito pasulja uvijek aktuelna, nadamo se da dolazi u pravi momenat.

Monografija je rezultat naših brojnih, višegodišnjih istraživanja, ali i rezultat rada ogromnog broja istraživača, kako iz zemalja iz okruženja tako i svjetskih naučnika iz ove oblasti. Pokušali smo da sve to znanje prikupljeno u mnoštvu radova harmonizujemo u homogenu cjelinu, uvećavajući vrijednost pojedinačnog rezultata i svih rezultata zajedno. Smatrali smo da ovo treba da bude zajedničko izdanje Instituta za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad i Poljoprivrednog fakulteta, Banja Luka, značajnih institucija u oblasti agronomije u kojima i mi radimo.

Monografija „Pasulj i boranija“ upoznaje sa ovim vrstama i uvodi u savremenu proizvodnju. Knjiga je namjenjena širokom krugu čitalaca, od proizvođača, kolega agronoma i naučnih radnika, do studenata i svih onih koji bi detaljnije željeli ili imali potrebe da se upoznaju sa pasuljem i boranijom.

Nadamo se da će biti od koristi kako proizvođačima koji tek počinju da se bave ovom proizvodnjom, tako i iskusnim majstorima ove lijepe, ali, u odnosu na potrebno znanje, i veoma zahtjevne oblasti biljne proizvodnje. Takođe, iskreno se nadamo da će ova monografi-ja doprinijeti poboljšanju agrotehnike pasulja i boranije, povećanju prinosa, ekonomičnosti proizvodnje i podizanju kvaliteta ishrane, pa i života. Institut za ratarstvo i povrtarstvo

Novi Sad – Banja Luka oktobar, 2008. godine

Sadržaj

OSOBINE PASULJA I BORANIJE

Porijeklo i uvođenje u kulturu
Mjesto u sistematici biljaka (botanička klasifikacija, taksonomija)
Morfološke osobine
Rast i razviće pasulja
Vegetacioni period
Odnos prema spoljašnjim uslovima
Svjetlost
Temperatura i količina toplote
Voda
Zemljište

SORTIMENT I SJEMENARSTVO

Odobravanje gajenja i prometa sorti
Sortiment pasulja
Sortiment boranije
Održavanje i promet sjemena

GAJENJE PASULJA I BORANIJE

Sistemi proizvodnje
Mjesto u plodoredu
Izbor zemljišta
Osnovna i dopunska obrada zemljišta
Sjetva
Njega usijeva tokom vegetacije
Obrada zemljišta
Ishrana
Potrebe za hranivima
Đubrenje
Fertirigacija
Azotofiksacija i đubrenje biološkim đubrivima
Kalsifikacija
Navodnjavanje
Specijalne mjere njege
Zaštita od vjetra
Zaštita od visokih temperatura i pojačane insolacije
Zaštita od mraza i niskih temperatura
Prekrivanje zemljišta

ZAŠTLTA PASULJA I BORANIJE

Borba protiv korova
Zaštita od bolesti
Zaštita od štetnika

SPECIFIČNI SISTEMI PROIZVODNJE

Uzgoj pasulja kao združenog usjeva
Postrna proizvodnja pasulja
Kontinuirna proizvodnja boranije
Proizvodnja boranije u zaštićenom prostoru
Novi trendovi proizvodnje pasulja i boranije

BERBA BORANIJE IŽETVA PASULJA

Berba boranije i žetva pasulja
Žetva pasulja
Mehanizovana berba boranije (mahuna)
Tržišni normativi i čuvanje
Čuvanje zrna pasulja
Čuvanje, uskladištenje boranije

PASULJ I BORANIJA KAO HRANA

Hranljiva vrednost
Prerada i konzervisanje pasulja i boranije
Kuvanje pasulja i boranije
Nekoliko provjerenih recepata
Literatura korišćena u dijelu sa receptima

PRILOZI

I Fenološke faze rasta i BBCH ključ
II Uzorkovanje zemljišta
III Najčešći korovi
IV Pesticidi u upotrebi
V Norme kvaliteta
REZIME
SUMMARY
LITERATURA

BIOGRAFIJE AUTORA

Riječ autora

Pasulj i boranija (Phaseolus vulgaris), odnosno njihovo zrno i mahune, zauzimaju značajno mjesto u ljudskoj ishrani. Spadaju u namirnice visoke nutritivne vrijednosti. Upotrebljavaju se za stočnu hranu, u industriji za proizvodnju limunske kiseline. Brašno od zrna pasulja dodaje se u tjestenine radi poboljšavanja kvaliteta. U medicini, ove vrste su lijek i važna dijetetska namirnica. Mogućnost konzervisanja mahuna i zrna daje poseban značaj ovim biljnim vrstama, a mogućnost višegodišnjeg čuvanja zrna je od izvarednog strateškog značaja.

Onaj dio površina pod pasuljem koji se statistički prati, odnosno proizvodnja u čistom usjevu, u Srbiji je 20-30 000 ha, u FBiH oko 8 000 ha, a u Republici Srpskoj proizvodnja je na oko 5 000 ha. Pod boranijom za industrijsku preradu u čistom usijevu, najčešće uz primjenu navodnjavanja, nekada je u Srbiji bilo 7-10 000 ha, a sad se gaji samo na oko 1000 ha. U BiH proizvodnja boranije je na oko 500 ha. Međutim, dobar dio pasulja se još uvijek gaji kao združen usjev sa kukuruzom, a boranija na okućnicama. U Srbiji oba ova vida proizvodnje premašuju 50 000 ha, a pod boranijom dostižu 5 000 ha. Godišnja potrošnja pasulja je 10 kg po glavi stanovnika. Danas se polovina uvozi iako smo nekad bili, kao Jugoslavija, značajni evropski izvoznici pasulja. Kod boranije je slična situacija.

Ova knjiga je druga do sada štampana monografija o pasulju na našem govornom području. S obzirom da je prva knjiga na tu temu, “Pasulj” autora dr Olge Vidović i dr Jovana Todorovića, izašla iz štampe u Sarajevu još 1988. godine, a da je proizvodnja boranije, a naročito pasulja uvijek aktuelna, nadamo se da dolazi u pravi momenat.

Monografij a j e rezultat naših brojnih, višegodišnjih istraživanj a, ali i rezultat rada ogromnog broja istraživača, kako iz zemalja iz okruženja tako i svjetskih naučnika iz ove oblasti. Pokušali smo da sve to znanje prikupljeno u mnoštvu radova harmonizujemo u homogenu cjelinu, uvećavajući vrijednost pojedinačnog rezultata i svih rezultata zajedno. Smatrali smo da ovo treba da bude zajedničko izdanje Instituta za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad i Poljoprivrednog fakulteta, Banja Luka, značajnih institucija u oblasti agronomije u kojima i mi radimo.

Monografija ,Pasulj i boranija“ upoznaje sa ovim vrstama i uvodi u savremenu proizvodnju. Knjiga je namjenjena širokom krugu čitalaca, od proizvođača, kolega agronoma i naučnih radnika, do studenata i svih onih koji bi detaljnije željeli ili imali potrebe da se upoznaju sa pasuljem i boranijom.

Nadamo se da će biti od koristi kako proizvođačima koji tek počinju da se bave ovom proizvodnjom, tako i iskusnim majstorima ove lijepe, ali, u odnosu na potrebno znanje, i veoma zahtjevne oblasti biljne proizvodnje. Takođe, iskreno se nadamo da će ova monografija doprinijeti poboljšanju agrotehnike pasulja i boranije, povećanju prinosa, ekonomičnosti proizvodnje i podizanju kvaliteta ishrane, pa i života.

Novi Sad Banja Luka oktobar, 2008. godine

Pasulj i boranija (Phaseohis vulgaris)

Pasulj je osnovno varivo u ishrani ne samo našeg već i cjelokupnog svjetskog stanovništva (Vidović i Todorović, 1980; Genčev i Kiijakov, 1993; Graham and Ranalli, 1997; Cuadra etal, 2000). Po svojoj hranljivosti, jedan je od najbogatijih izvora biljnih proteina, biološki najvrijednijih u ljudskoj ishrani (Kojnov, 1973; Kelly et al, 1998; Bennink, 2002; Tepić et al, 2007). Zbog toga je, pored pšeničnog hljeba, krompira i kupusa, najčešća životna namirnica. Boranija se koristi u ishrani svježa kao salata, zatim kuvana kao varivo ili salata. Za ishranu se koristi tehnološki zrela mahuna bez pergamentnog sloja i bez “konca”. Mahune boranije su bogate mineralnim materijama, posebno gvožđem i kalcijumom, vitaminom A, C i Bl. U mahunama ima gleikokinina koji djeluje slično inzulinu a kuvanjem se ne uništava. Boranija je bogata visokovrijednim aminokiselinama i sirovim vlaknima značajnim za pravilno varenje i funkcije debelog crijeva (Lazić, 2008).

Pasulj nesumljivo zauzima značajno mjesto kako u ishrani našeg stanovništva tako i u poljoprivrednoj proizvodnji. Danas proizvodnju pasulja u Srbiji i Republici Srpskoj (BiH) karakterišu značajne površine i niski i kolebljivi prosječni prinosi. Kao kultura sa dugom tradicijom gajenja, pasulj se ranije najčešće gajio kao međuusjev u kukuruzu. Jugoslavija je prije Drugog svetskog rata bila, prema podacima iz 1939. godine, jedan od velikih evropskih proizvodjača pasulja sa zadovoljavajućim prosječnim prinosima (Vulf et al, 1937). Izrnjenom načina gajenja kukuruza, zbog uvođenja u proizvodnju hibrida koji su zahtjevali gušći sklop od starih sorti, nestala je ta mogućnost (Rosić, 1957; Vidović, 1964). Povećane su površine pod čistim usjevom pasulja, izrnijenjena je agrotehnika i sortiment (Lešić i sar., 1981).

Danas se proizvodnja najčešće odvija na manjim površinama, kada su i pasulj i boranija u pitanju. Proizvodnja je, najčešće bez navodnjavanja, posebno kod pasulja, u čistom usjevu ali sa malo mehanizovanih operacija (Vasić et al, 2002c; Todorović et al, 2003; Ćota i Elezović, 2005; Bošnjak i Vasić, 2006). Česte su greške u agrotehnici (Vasić, 2003). Njihove posljedice su velike jer su pasulj i boranija, zbog kratke vegetacije i drugih bioloških osobina, vrlo intenzivne i osjetljive biljne vrste. Štete od grešaka su tim veće jer se posljednjih godina javljaju vremenski uslovi nepovoljni za proizvodnju ovih biljnih vrsta. Ujedno su takvi vremenski uslovi doveli do intenziviranja napada izazivača biljnih bolesti i insekata. Zaštita od predominantnih bolesti i štetočina je najčešće neadekvatna.

Poslednjih godina pojavljuju se proizvođači koji žele da pasulj proizvode na većim površinama, mehanizovano, pod stručnom kontrolom i za poznatog kupca ili prometnika. To će vjerovatno usloviti intenziviranje istraživanja problematike uzgoja pasulja, bolje organizovanje proizvodnje i prometa sjemena i brži protok najnovijih saznanja do samih proizvođača.

Za prevazilaženje problema u proizvodnji pasulja i boranije osim onoga što spada u agronomski dio, a to je dalji rad na stvaranju odgovarajućeg sortimenta, obezbjeđivanje dovoljne količine potrebnog sjemena, poboljšanju tehnologije gajenja, potrebno je učiniti još mnogo toga. U narednom periodu biće potrebno organizovati proizvodnju, preradu i plasman pasulja i boranije na domaćem i stranom tržištu. To će vjerovatno dovesti do ukrupnjavanja parcela i nabavke mehanizacije potrebne za ovu proizvodnju. Neophodno je ojačati savjetodavnu službu i zaštitarsku prognoznu službu i uputiti proizvođače da koriste njene izvještaje.

Prema podacima FAO (Vidović i Todorović, 1980; FAOSTAT, 2004) najveće površine pod pasuljem nalaze se u Aziji. Najznačajniji svjetski proizvodjači su Indija, Kina, Brazil, USA i Uganda. Površine pod pasuljem rastu u Africi, opadaju u USA, Indiji i Brazilu. U Evropi, kojoj pripada svega oko 3% ukupne svjetske proizvodnje pasulja, najveći proizvođači su Turska, Rumunija, Bugarska, Španija, a posljednjih godina i Ukrajina.

Površine pod pasuljem u svijetu (FAO-podaci)
Izostavljeno iz prikaza

Prema istim izvorima podataka prosječni prinosi pasulja u svijetu kreću se oko 0,7 t/ha. U USA prelaze 1,7 t/ha, u Kini su oko 1,45 t/ha, a u većini drugih zemalja velikih proizvođača su znatno niži. Prinosi pod pasuljem rastu u zemljma Afrike jer je jedno od opredjeljenja da se na taj način popravi ishrana bjelančevinama u zemljama u kojima stanovništvo strada od gladi pa najveći svjetski stručnjaci koristeći značajna materijalna sredstva podižu nivo proizvodnje. Ujedno, prinosi opadaju u USA i drugim razvijenim zemljama, zbog smanjenja ulaganja u proizvodnju, ali i nepovoljnih vremenskih prilika u nizu posljednjih godina.

Interesanntno je pogledati i količine proizvedenog pasulja u pojedinim zemljama svijeta. Ovi podaci su zbimi za zrno pasulja i nekih vigni, kao suvog zrna leguminoza. Kad je u pitanju samo običan pasulj Indija, Kina i Indonezija bi bile daleko niže na ovoj ljestvici.

Proizvodnja pasulja u Evropi čini oko 3 % svjetske proizvodnje pasulja, što i nije zanemarljivo s obzirom na površinu Evrope. Uz to treba voditi računa o tome da svaki region gaji sorte koje odgovaraju specifičnim tržišnim zahtjevima.

Područija bivše Jugoslavije su bila jedan od velikih evropskih proizvođača pasulja i boranije. Učestvovala su sa oko 7% u proizvodnji u okviru Evrope. Ove površine čine oko 40% površina pod leguminozama, a gaji se u ravničarskim i brdsko-planinskim rejonima do 800 m nadmorske visine.

Ranije se pasulj najčešće gajio kao međuusjev u kukuruzu, a u sortimentu su bile zastupljene većinom domaće populacije visokih, povijušnih pasulja (Rosić, 1957). Izrnjenom načina gajenja kukuruza smanjeno je gajenje pasulja kao međuusjeva, a povećane su površine pod čistim usjevom (Vidović i Todorović, 1980). Ukupne zasijane površine su rasle, a prosječni prinosi ostajali na istom nivou ili rasli (nakon 1992) (Bošnjak i Vasić, 2007).

Boranija se u svijetu proizvodi na 462 000 hektara sa prosječnim prinosom od 6,9 t/ha. Najveće su površine u Aziji sa 233 000 hektara i prinosom od 6,8 t/ha, a zatim u Evropi gdje se proizvodi na 130 000 hektara i ostvaruje se prosječan prinos od 8,2 t/ha. Najveći evropski proizvođači boranije su Španija, Italija i Francuska.

Kod nas se proizvodnja boranije uglavnom odvija na individualnom sektoru, u baštama i za upotrebu u domaćinstvu u svježem stanju ili konzerviranjem manjih količina, najčešće zamrzavanjem. Državni sektor u ukupnoj proizvodnji učestvuje u veoma malom procentu. To je proizvodnja za prerađivačku industriju koja je veoma cijenjena i tražena na svjetskom tržištu. Ranije je to većinom bila topla prerada, a danas je povećano učešće konzerviranja smrzavanjem. Prinosi su, kako u bivšoj Jugoslabiji tako i u Srbiji i Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini, niži od svjetskog prosjeka.

Porijeklo i uvođenje u kulturu

Pasulj ili grah i boranija (Phaseohis vnlgaris) su porijeklom iz Amerike. Kao rodonačelnik gajenih vrsta pasulja i boranije smatra se Phaseohis aborigemis, Burk.

Domestifikacija pasulja i boranije vršila se na više geografski veoma udaljenih mjesta. Areal uvođenja u kulturu se proteže u dužinu od 7000 km, od Meksika u Sjevemoj pa do duž Anda u Južnoj Americi tako da zahvata dva kontinenta. zrna pasulja su nađena u arheološkim iskopinama koje datiraju 5000 godina prije nove ere u Meksiku i Gvatemali. Zato je teško govoriti o njegovom centm porijekla. U Srednjeameričkom centm postoje podaci o domestifikaciji i velikoj divergenciji, a u Južnoameričkom centm su pronađeni i njegovi divlji srodnici. Potvrdu o dva centra domestifikacije daju i radovi o varijabilnosti proteina (Gepts et al, 1986) i drugih agronomskih osobina (Voysest et al, 1994). Debouck i Hidalgo (1986) govore o čak tri centra domestifikacije.

Centri porijekla, arheološka nalazišta prvog gajenog pasulja i njegovo prenošenje u Evropu (Hidalgo et al, 1986)
Izostavljeno iz prikaza

Iz Novog svijeta prenijet je u Evropu krajem XVI vijeka. Njegovo širenje po Starom dijelu svijeta bilo je dosta brzo. Danas ima veoma širok areal rasprostranjenosti. Proteže se od 60°sjeverne do 50° južne geografske širine, a proizvodi se i u ekvatorijalnoj zoni. Ipak obuhvata samo rubne, obalne, dijelove većine kontinenata.

U Evropu je prenijet u drugom Kolumbovom putovanju, a u naše krajeve stigao je sa dvije strane. Iz Turske, s juga u Makedoniju i Srbiju širili su se krupnozrni bijeli pasulji, mnogocvjetni pasulj i visoke pljosnate boranije. I sada se Phaseolus coccinens u Makedoniji i Srbiji zove turski pasulj. Sa sjevera, iz Francuske i Italije, u Sloveniju, primorje, Vojvodinu i druge zemlje pod Austro-Ugarskom više su se proširili pasulji sa sjemenjačom u boji i sa šarenim sjemenjačama kao i boranije, najčešće šarene (Vasić, 2004).

Pasulj je po zrnu sličan vigni (Vigna sinensis, Endl.), koja je porijeklom iz Etiopije i drevna je kultura Starog svijeta, pa je u većini jezika dobio svoje narodno ime prema nazivu vigne. Imena koja imaju porijeklo iz grčkog jezika su slična našoj riječi pasulj što na grčkom znači čunić i opisuje izgled mahune pasulja (Mikić, Vragolić i saradnici 2007). Mnogi narodi pasulj zovu po riječi za zrno porijeklom još iz praindoevropskih jezika i opisu tog zrna (dry-suv, kidney-bubrežast…) (auth.by Rimmington, 2000). Međutim u većini slovenskih jezika ime ove veoma važne namirnice ima u korjenu riječ sličnu riječi grah, nastalu u staroj postojbini Slovena vjerovatno za bob (Simović, 1959). Bob kao i ime za njega donijeli su Sloveni u seobi u nove krajeve gdje su se kad i ostali sreli sa novom biljkom donešenom iz Amerike. Tako su u srpskom jeziku oba ova imena, pasulj i grah, ravnopravna u upotrebi.

Kad se od vrste Phaseolus vulgaris u ishrani upotrebljava mahuna u tehnološkoj zrelosti (voštanoj zrelosti zrna) na našem govornom području zove se ili boranija ili nešto što ima u sebi riječ mahuna (grah mahunar). U većini drugih jezika u nazivu boranije je riječ koja asocira na svježinu, mladost ili hrskavost mahune (auth.by Rimmington, 2000).

Biografije autora

Prof. dr Jovan Todorović

Prof. dr Jovan Todorović, redovni profesor na predmetu Posebno ratarstvo na Poljoprivrednom fakultetu u Banjaluci.

Rođen je 1941. godine u Romanovcima, opština Gradiška, gdje je završio osnovno školovanje. Poljoprivrednu školu, opšti smjer, završio je u Banjoj Luci (1961. godine), a zatim i Višu poljoprivrednu školu (1967. godine). Diplomirao je na Poljoprivrednom fakultetu, ratarski smjer, u Sarajevu (1976. godine). Magistarski rad odbranio je na Fakultetu poljoprivrednih znanosti u Zagrebu (1985), a doktorsku disertaciju na Poljoprivrednom fakultetu u Sarajevu (1987).

Prof. dr Jovan Todorović ima vrlo bogato iskustvo u biljnoj proizvodnji, koje je sticao od 1961.god do danas. Poslije završetka srednje škole, radio je u ZZ „Kobatovci“, kao rukovodilac voćarsko-vinogradske proizvodnje. Nakon toga, radio je i u ZZ „Romanovci“, kao rukovodilac ratarske proizvodnje i rukovodilac saradnje sa selom. Od 1967.god. radi u PIK „Mladen Stojanović“, OUR „Ratarstvo“ Nova Topola, kao grupovođa, tehnolog, rukovodilac RJ“Aleksandrovac“, a zatim tehnički rukovodilac i direktor OOUR-a „Ratarstvo“.

Od 1990-1993., godine radi naPoljoprivrednom institutu u Banjoj Luci na mjestima rukovodioca Zavoda za ishranu bilja i melioracije zemljišta, a potom i direktora Instituta. Izabran je za naučnog, a zatim i višeg naučnog saradnika. Od 1993-1996. god., radi kao savjetnik generalnog direktora za biljnu proizvodnju PD „Mladen Stojanović“ u Novoj Topoli, a od 1996., godine kao stalno zaposlen radi u Institutu za istraživanje u poljoprivredi SRBIJA, Beograd, na mjestu koordinatora za izradu projekata.

U zvanje docenta izabran je 1994.god. na Poljoprivrednom fakultetu u Banjoj Luci na predmetu Opšte ratarstvo, a za redovnog profesora na predmetu Posebno ratarstvo 2005.

Autor ili koautor je 10 knjiga i velikog broja stručnih i naučnih radova. Takođe je učesnik većeg broja projekata koji su imali direktnu primjenu u praksi. Urednik je naučnog časopisa Agroznanje u izdanju Poljoprivrednog fakulteta, Banja Luka.

Od 1999. do 2005. godine obavlja dužnost predsjednika SO-e Gradiška. Poslanik je u Parlamentarnoj skupštini BiH.

Aktivan je društveni radnik. Odlikovan je Ordenom rada, sa srebrnim vijencem (1984). Dodijeljena mu je i Srebrna plaketa SO Bos. Gradiška, za poseban stvaralački doprinos razvitka opštine (1984). Zlatna plaketa za doprinos razvoja i unaprjeđenju radnog stvaralaštva u BiH, i niz drugih pismenih društvenih priznanja u vidu zahvalnica i povelja. Dobitnik je i međunarodnih priznanja.

Dr Mirjana Vasić

Dr Mirjana Vasić rođena je 16. decembra 1956. godineuČoki. Osnovnu školu i Gimnaziju prirodno-matematičkog smjera završila je u Smederevskoj Palanci. Poljoprivredni fakultet, smjer ratarski i postdiplomske studije na grupi za genetiku i oplemenjivanje bilja završila je u Novom Sadu. Bila je na specijalizaciji iz oblasti oplemenjivanja povrća kao stipendista UNESKO-a. Doktororirala je septembra 2000. godine. Viši naučni saradnik je u oblasti Oplemenjivanja biljaka (selekcija povrća) u Institutu za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu. Konkretni program rada joj je oplemenjivanje vrsta iz roda Phaseolus, ali i njihovo sjemenarstvo i agrotehnička istraživanja. Do sada ima 8 priznatih sorti pasulja (Zlatko, Dvadesetica, Belko, Maksa, Sremac, Balkan, Aster i Levač) i dve sorte visoke, baštenske boranije (Tisa i Resava).
U poslednje tri godine bila je rukovodilac tehnološkog projekta srbijanskog Ministarstva za nauku „Oplemenjivanje i razvoj tehnologija proizvodnje zrnenih leguminoza i lukova prema standardima kvaliteta“. Posebno treba istaći njen rad vezan za očuvanje biodiverziteta gajenog i samoniklog jestivog bilja. Napisala je monografiju o genetskim resursima i genetičkoj divergenciji pasulja u bogatoj kolekciju novosadskog Instituta. Predstavnik je Srbije u okviru IPGRI za rad sa zrnenim mahunarkama i koordinator nacionalne grupe za povrće u SEEDNet projektu. Radi i u oblasti održive, organske proizvodnje, posebno edukacije o biobaštovanstvu. Kao autor ili koutor objavila je više od 150 naučnih radova i veliki broj stručnih članaka.

Doc. dr Vida Todorović

Doc. dr Vida Todorović, rođena je 1971. godine u Gradišci. Osnovnu školu je završila u Aleksandrovcu, a srednju Poljoprivrednu školu, opšteg smjera, u Gradišci. Na Poljoprivredni fakultet u Sarajevu se upisala u školskoj 1990/91 godini, gdje je kao student druge godine prekinula studije u aprilu 1992. god. U oktobru 1992. godine upisala je ratarskopovrtarski smjer Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, takođe kao student druge godine. U Novom Sadu je diplomirala u junu 1997. godine na predmetu Oplemenjivanje biljaka. U septembru iste godine upisala je postdiplomske studije na grupi Gajenje povrtarskih biljaka, takođe na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu, gdje je 2002. godine i odbranila magistarsku tezu. Doktorske studije je upisala na Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Banjaluci gdje je i odbranila doktorsku tezu 2008. god.

Kao student postiplomac je radila na ekološkom projektu „Naša biobašta“ u Novom Sadu. Učesnik je više domaćih i međunarodnih projekata od kojih se posebno ističe SEEDNetRazvojna mreža Jugoistočne Evrope za biljne genetske resurse. Završila je obuku „Integrated/organic production of vegetables in the open field“ , Instituto Agronomico Mediterraneo di Bari, Italia, i „Fresh Frutis and Vegetables Post-Harvest Training“, University of California, Davis, USAza štaje dobila i odgovarajuće certifikate.

Na Poljoprivrednom fakultetu u Banja Luci 2003. godine izabrana je u zvanje višeg asistenta na predmetima Povrtarstvo i Ratarska proizvodnja. Učestvovala je sa naučnim radovima na više domaćih i međunarodnih skupova. Pored toga, autor i koautor je pet knjiga i više naučnih i stručnih radova.