PČELARSTVO – opšte napomene – Pčelarstvo (ili apikultura, od latinske reči apis-pčela) je vrsta poljoprivrednog zanimanja koje podrazumeva gajenje i iskorišćavanje medonosne pčele u košnicama za dobijanje direktnih ili indirektnih koristi.
Mesto gde se uzgajaju pčele naziva se Pčelinjak. Direktne koristi od bavljenja pčelarstvom pčelar dobija u sledećim proizvodima:
-med,
-pčelinji vosak,
-pčelinji otrov (ubod),
-matični mleč,
-cvetni prah (polen, pelud),
-propolis, kao i
-rojeve i matice za reprodukcije u pčelarstvu. Indirektna korist koju daje pčelarstvo oprašivanjem poljoprivrednog bilja, znatno je veća od direktne, za oko 100 do 150 puta, jer u prirodi oko 80% biljaka su entomofilne (biljke koje oprašuju insekti).
Oko 150 kulturnih biljaka na području Balkana zahteva oprašivanje pčelama. Pčelarenje može da bude:
1. hobi,
2. dodatni posao i
3. komercijalni posao.
Pčelarstvo je jedno od najranijih zanimanja čoveka. Starije je od ratarstva, pa možda i od stočarstva. Predak današnjeg čoveka nije uzgajao pčele, već ih je tražio u šupljinama drveća i stena.
Pčele je uništavao, a oduzimao im med i vosak, znači „lovio“ je pčele. Najstariji podatak o pčelarstvu potiče iz kamenog doba. Nađen je u pećini kod Bakora u Španiji, stare oko 30.000 godina i na njemu je predstavljeno uzimanje meda iz stene.
Stari Egipćani i Asirci su među prvim uzgajali pčele. Poznavali su i metodu oduzimanja meda, a da ne unište pčele. U mnogim grobnicama nađeni su reljefi na kojima su naslikane pčele i med u saću. Stari Grci primili su veštinu pčelarenja od Egipćana, a Rimljani od Grka.
Sadržaj
PČELARSTVO
PČELA
PODELA PČELA
MEDONOSNA PČELA
MATICA
RADILICA
TRUT
PČELINJE DRUŠTVO I NJEGOV RAZVOJ
HIGIJENA PČELARENJA I POSTUPCI SANACIJE
BOLESTI PČELA
KORISTI PČELARSTVA
POVEČAVANJE PRINOSA
SAVREMENO PČELARSTVO
VRSTE PČELINJAKA
KOŠNICA
PČELARSKI PRIBOR
NABAVKA PČELINJIH DRUŠTAVA
PRIHRANJIVANJE PČELA
KALENDAR RADOVA NA PČELINJAKU
PROIZVODI PČELA
SASATAV I OSOBINE MEDA
VRSTE MEDA
VEŠTAČKI MED
PROPOLIS
MATIČNI MLEČ
POLEN
VOSAK
PČELINJI OTROV
PČELARSKI PODSETNIK SA LEKSIKONOM
STRUČNIH REČI I IZRAZA
LITERATURA
Pčela
Pčela je bilo koja vrsta insekta iz reda opnokrilaca, natfarnilije pčela (Apoidea). Glavna osobina svih pčela je da za ishranu skuplja cvetni polen, kao izvor belančevina i cvetni nektar kao izvor ugljenih hidrata.
Na Zemlji postoji oko 20. 000 vrsta pčela rasprostranjenih skoro u svim područjima sveta. Veličina pčele se kreće od 2 mm do 4 cm. Pretežno je crne ili sive boje.
Mitovi i legende o pčelama
O pčelama su stvoreni mnogobrojni mitovi i legende. Tako je na obelisku Flemiš, sagrađenom otprilike preko 6.000 godina u drevnom Egiptu, napravljen lik pčele sa nagnutom glavom i uzdignutim krilima.
Amblem Gornjeg Egipta bio je lotosov cvet, a Donjeg Egipta pčela. Izražavajući svoju pokornost faraonima, Egipćani su u pismenim molbama crtali pčelu kao znak svoje privrženosti. Na grobovima prve dinastije faraona redovno je slikana pčela.
U Srednjem Egiptu bilo je pčelara od zanata koji su gajili pčele još 1900. godine pre nove ere. U grobnicama se na zidovima hramova još i danas vidi kako se dolazilo do meda.
Slike koje se vide u Abukiru datiraju iz 2.500 godina pre naše ere. Već tada se med upotrebljavao za izradu medenjaka, pa i u medicini, kozmetici i religijskim ceremonijama tadašnjih vladara.
U staroindijskoj mitologiji pčele zauzimaju važno mesto i smatraju se svetim životinjama. Glavni bog Višmi, koji je otelotvoravao Sunce i davao život Vasioni, crtan je u obliku malene pčele koja se odmara na lotosovom cvetu. Bog Krišna predstavljen je sa pčelom plave boje, koja leti iznad njegove glave.
U Bibliji se više puta spominje Hanajana-zemlja kroz koju teče med i mleko, a jevrejski car Solomon savetuje sina: „Sine, jedi med jerje zdrav, a i slatko medeno saće je po tvom ukusu“.
Asirija se u stara vremena nazivala ZEMLJOM MEDA I MASLINOVOG DRVEĆA. Još 2.000 godina pre naše ere tela umrlih oblagana su voskom i potapana u med. Postoje pismena uputstva iz kojih se vidi da su Asirci izuzetno vešto rukovali pčelama i da su poznavali neku tajnu kojom su vladali pčelinjim rojevima.
Stari Grci su isticali med kao hranu, a znali su i za njegova lekovita svojstva. Naročito su cenili med od majčine dušice sa planine Himet. Tada se verovalo da bogovi na Olimpu piju „ambroziju“, piće u kome je glavni satojak med.
Jedan od najvećih mislilaca stare Grčke, Aristotel, naširoko je izučavao pčele, a za med je govorio da je „rosa prečišćena od duge i zvezde“. Hipokrat kao rodonačelnik medicine znao je mnogo o vrednostima meda kao leka za niz bolesti. Med je u to vreme upotrebljavan za zaceljivanje rana.
Demokrit i Pitagora su verovali da med može produžiti život i učvrstiti i podići moć čovekovog duha.
U Grčkoj je za boginju Artimidu izgrađen proslavljeni hram u gradu Efesu. Statua boginje bila je ukrašena vencima grančica različitih voćaka sa pčelama koje su se na njima odmarale.
Veliki i slavni pesnik Vergilije, i sam pčelar, pridavao je izuzetan značaj osobinama meda. U svom klasičnom spevu „Eneida“, opisujući život i osobine pčela, spevao je Odu i posvetio pčelama najdivnije reči: Da je njihove pleme besmrtno i u sebi nosi jedan deo Božanske mudrosti, nobesku iskru i etersku dušu.
Jupiter im je dao sve te divne osobine zato što su u Diktejskoj pećini božanskim pićem nahranile nebeskog cara…
Ne samo Vergilije nego i pre njega, mnogo ranije, u Bibliji premudri Sirah pominje marljivost pčela i mrava, koji u miru i radu provode svoj vek, slaveći Tvorca prirode i divni poredak koji vlada u njoj.
Islamski narodi su bilo poznati pčelari i velike količine meda su koristili za svoje orijentalne slatkiše. U KURANU se navodi da je Muhamed govorio bolesnicima: „Jedite med pa ćete ozdraviti“, a čuveni Avicena je na najpopularniji način u arapskoj medicinskoj školi preporučivao med kao lek i hranu jer održava zdravlje i produžava život.
U izveštaju Priskusa Retora u pismu vizantijskog cara Teodosija Drugog (408-450) hunskom vladaru Atili navodi se da su vojnici u ratu dobijali umesto hrane kašiku meda, a umesto vina medos.
Medos (med s grčkim dodatkom os) je medovina, omiljeno piće starih Slovena. Upotreba medosa (medovine) u Panonskoj niziji, gde su tada vladali Huni, pokazuje da su Sloveni, naseljeni oko reke Dunava i Tise, bili glavni proizvođači medosa, jer reč med nije ni grčka ni hunska, već slovenska.
Nakon konačnog naseljavanja Južnih Slovena na Balkan pčelarstvo je dobilo još veći privredni i kulturni značaj. Med i vosak su proizvođeni ne samo za stanovništvo i vojsku, već i za trgovinu.
Sačuvani su određeni pismeni spomenici srpskih vladara koji to potvrđuju. Tako u pismu Stefana Prvovenčanog, kojim je regulisana trgovina Dubrovčana, stoji između ostalih i ovo:
„Neka je svima znano, daje kraljevstvo dalo milost Dubrovačnima da prodaju vino bez vode i med po cenovniku, i ako se nađe ko da prodaje vino sa vodom ili med preko cenovnika, da mu se uzme sve što ima. “
Kralj Uroš, dajući Dubrovčanima privilegije da trguju po srpskim zemljama, naređuje:
,,Da im se ne uzme silom ni med, ni brašno, ni koja druga roba.“
Za vreme Kralja Milutina pčelari su bili oslobođeni svih drugih dužnosti, pa i vojnih. Zato iz činjenice da je med u Srednjem veku bio cenjeni artikal trgovine, može se zaključiti da su uslovi za pčelarenje tada bili dobri i da su pčelari bili majstori svog posla.
Pčelarstvo je tada bilo cenjeno zato što se med koristio kao zamena za šećer, koji je bio skupa namirnica. S propašću srpskih država, propali su i veliki pčelinjaci manastira i srpske vlastele. Međutim, pored svih ratova i ostalih društvenih nedaća, srpski seljak je nastavio da i dalje gaji pčele sve do danas.
Anatomija pčele
1. Voštane žlezde. Voštani listići kojima pčela gradi savršeno oblikovana spremišta za hranu − saće.
2. Noge. Pčela ima 3 para nogu. Usađene su na stražnjem delu prvog, drugog i trećeg kolutića. Noge pčelama služe za kretanje kada ne lete, za sakupljanje cvetnog praha i čišćenje tela.
Anatomska građa noge:
- pvi članak − kuk
- bedreni valjak
- bedro
- golenica
- članci stopala
- stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje.
Uloga nogu. Prednjim nogama osim što pčele hodaju pčele se čiste. Na gornjem delu prednjih nogu nalazi se polukružni izrez obrubljen poput češlja dlačicama.
Time pčela čisti svoja pipala. Pipala stavlja na taj polukružni izrez pa ga provuče kroz njega.
Srednje noge sadrže dlačice za prikupljanje cvetnog praha. Na njima se kod golenice nalazi izraslina kojom dohvataju druge noge i skidanje cvetnog praha sa zadnjih nogu koji prebacuju u saće.
Stražnji par nogu je razvijeniji od prva dva para. Na donjem delu stražnjih nogu se nalazi udubina sa dlačicama koja pčelama služi za utovar i prenos cvetnog polena.
Tokom leta pčele sa cveta na cvet ona sa srednjih nogu prebacuje polen na stražnje noge na kojima ga prenosi u košnicu.
Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterećuje prednju i zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane.
Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda. Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima stopala, dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na stopalima.
3. Žalac. Pčelinji žalac je lagano nazubljen. Trut nema žalac za razliku od matice i radilice. Žalac pčelama služi za odbranu od prirodnih neprijatelja. Žalac se nalazi u stražnjem delu pčelinjeg tela.
4. Medni mehur. Medni mehur pčelama služi za privremeni smeštaj hrane u tekućem obliku. Privremeno se uskladištena hrana u mednom mehuru ne menja. Samo deo hrane potreban pčelama za rad i razvoj prelazi iz mednog mehura u debelo crevo.
Brzina kojom pčele usisavaju hranu zavisi od spoljnih temperatura, tako da kod većih temperatura sama brzina usisavanja je veća, dok je kod manjih temperatura ona manja. To vredi do granice od oko 45-50°C a iznad te temperature brzina usisavanja hrane opada. Isto tako kod veće koncentracije šećera u hrani bolje se puni medni mehur i obratno.
5. Krilo. Pčelinje krilo − malo je i prozirno ali omogućuje pčeli savršen i siguran let. Pčela ima dva para krila prednje veće i stražnje manje krilo.
Prednje krilo je veće od stražnjeg. Smeštena su bočno na prsima. Kada ne leti krila su pčeli priljubljena uz telo tako da prednje veće krilo pokriva stražnje manje krilo.
Trut ima veća krila od matice i radilice. Veličina krila kod truta je oko 11,5 mm, matice oko 9,5 mm, dok kod radilice to iznosi oko 9,2 mm.
Sama krila su uzduž i popreko prošarana žilama što im daje čvrstoću.
Za vreme leta pčelinja krila izvrše oko 200 pokreta dok se smatra da pčela leti brzinom oko 20 do 40 kilometara na sat.
6. Glava. Glava matice i radilice je srcolikog oblika obrasla dlačicama, dok je glava truta više okrugla. Glava pčele se sastoji od: -tačkastih očiju -složenih očiju -pipala -gornje usne -gornje čeljusti -rilca. Osnovna podela je prema načinu njihovog života na solitarne i društvene pčele.