Poštovani čitaoci,

Drugim dopunjenim izdanjem ove knjige želimo da zadovoljimo sve veći interes brojnih čitalaca pčelarske literature.

Knjiga je prilagođena širokom auditorijumu pčelara: amatera, profesionalaca i građana koji upotrebljavaju pčelinje proizvode kao hranu i zdravstvenu preventivu.

Želja nam je da vas upoznamo ukratko i na najpristupačniji način sa specifičnostima pčelarenja, preventivom i borbom protiv bolesti, neprijatelja i štetočina koji ugrožavaju pčele.

Pčelarima smo omogućili, da na jednom mestu nađu potrebne informacije u slici i reči, kako za tehnologiju pčelarenja, tako i za biologiju pčele, bolesti i štetočine.

Kroz tekst, fotografije i grafikone predočen je rad sa pčelinjim zajednicama u toku godine, klinička slika, način lečenja, neprijatelji i štetočine i zaštita od njih.

Zahvalni smo svima koji nam dostave primedbe, predloge i nove ideje koje mogu biti od koristi za eventualno sledeće izdanje, a koje u mnogome zavisi od vas.

Autor
Dr Kalinka Gurgulova
Toma Pavlić
Inž. Milenko Radosavović

Sadržaj

Uvod
Recenzija

OSNOVI PČELARSTVA

Razvoj pčelarstva Biologija pčele Koristi od pčela
Pčele -jeftini radnici na oprašivan poljoprivrednih kultura

Pčelar

Pčelarska oprema i pribor za rad
Vrste košnica
Pčelinji proizvodi
Radovi na pčelinjaku
Uzroci smrtnosti pčela u zimsko- prolećnom periodu
Spajanje pčelinjih društava
Patologija pčele i zaštita
Program radova u pčelinjaku po mesecima

Konstrukcija košnice

Savremene košnice
Langstrot-Rutova košnica
Dadan-Blatova košnica
Ekonomika pčelinjaka od 20 košnica
Ekonomičnost proizvodnje na manjim pčelinjacima

BOLESTII PARAZITI PČELA

Bolesti pčelinjeg društva

Nezarazne bolesti

Prehlađeno leglo
Pregrejano leglo
Nezarazna dijareja pčela
Nenormalna stanja pčelinjeg društva
Gladovanje
Grabež
Zaletanje
Trutuše

Zarazne bolesti

Virusne bolesti
Mešinasto leglo
Akutna virusna paraliza
Hronična pčelinja paraliza
Majska bolest
Bakterijska oboljenja
Američka trulež
Evropska trulež ili kuga
Lažna trulež
Hafnioza
Septisemija pčela
Mikotična (gljivična) oboljenja
Askosferoza (krečno leglo)
Aspergiloza – kameno leglo
Parazitne bolesti
Bolesti pčela prouzrokovane praživotinjama
Nozemoza
Amebna bolest
Bolesti pčela prouzrokovane parazitima
Akaroza
Varoa
Zaključak

Bolesti i mane matice

Melanoza
Crna bolest jaja
Melanoza n
Melanoza b
Poremećeno polaganje jaja
Nenormalno polaganje
„Gluva“ jaja
Začepljenje jajovoda i vagine
Začepljenje rektuma ekskrementir konkrementima, tumorima
Trutonosivost
Bolesna trutonosivost
Starosna trutonosivost
Povremena trutonosivost
Polaganje neoplođenih jaja
Mane i anomalije matice
Zakržljale matice
Deformisana krila
Nerazvijenost jajnika i jajovoda

NEPRIJATELJII ŠTETOČINE PČELA

Brauloza
Voskovi moljci
Pčelinji vuk (filant)
Osice i stršljenovi
Meleoza
Mrtvačka glava
Mravi
Senotainoza
Pauci
Žabe, gušteri i zmije
Ptice
Miševi
Medvedi

Trovanja pčela i legla

Hemijske toksikoze
Sone toksikoze
Nektarska toksikoza
Polenska toksikoza
Medljična toksikoza
Diferencijalna dijagnostika bolesti pčela i legla
Izvod iz biografije dr Kalinke Gurgulove
Izvod iz biografije Tome Pavliča
Izvod iz biografije inž. Milenka Radosavovića

Literatura

Recenzija

Sa zadovoljstvom pišemo predgovor za ovu knjigu koju ćemo lično koristiti i brižljivo čuvati u svojoj biblioteci. Preporučujemo je i svima vama: kolegama veterinarima, pčelarima početnicima i profesionalcima, učenicima i svim građanima koji žele da se brinu o svom zdravlju. Kako reče gospodin H. Hajnrik, pesnik: „Najveća lepota koju ja znam to je čovekovo zdravlje.“ Pa kad je tako nešto lepo treba ga i brižljivo čuvati.

Nikada se čovečanstvo nije toliko udaljilo od prirode i grubo narušilo njene zakone i ravnotežu kao što to čini danas. Prva kazna to je mnoštvo novih bolesti kod ljudi, biljaka i životinja prouzrokovanih degenerativnim poremećajima neprirodnim načinom življenja. U svetu se zato stalno povećava broj pristalica ekologije, za što veću brigu, za očuvanje zdravlja uz pomoć prirodnijeg življenja, ishrane i lečenja.

Među darovima koje priroda nudi čoveku kao zdravu hranu, pčelinjim proizvodima oduvek pripada počasno mesto. Mnogi naučnici u svetu su pomoću laboratorijskih i kliničkih istraživanja došli do saznanja o bogatom sadržaju i dragocenim osobinama prirodnih pčelinjih proizvoda. Nažalost mnoga od tih saznanja ni do danas nisu dovoljno poznata široj javnosti. Možda je to i glavni razlog što se pčelinji med i drugi proizvodi iz košnice još nedovoljno koriste u svakodnevnoj ishrani. Jedan od vrhunskih apiterapeuta danas u svetu je nama dobro poznati dr Stojmir Mladenov, koji često naglašava da je pčela most između biljnog i životinjskog svet, a da je med za muskulaturu čovekovog srca isto, kao što je gorivo za automobilski motor.

Autori su u ovoj knjizi Pčelarstvo, bolesti i štetočine, obradili materiju koja obuhvata:

• Poznavanje pčelarstva, oprašivanje bilja i interesi poljoprivrede, tehnologija i tehnika proizvodnje, kalendar izvođenja potrebnih radova na pčelinjaku.
• Bolesti pčela i pčelinjeg legla, uzročnici bolesti, preduzimanje preventivnih mera i lečenje.
• Štetočine na pčelinjacima i u skladištima i preventivne mere za zaštitu od njih.

Autori su na pristupačan način opisali ono što je neophodno da zna svaki pčelar, bilo da je on amater ili profesionalac.

Retko smo u kojoj knjizi o pčelarstvu našli takvu kompletaciju sa brojnim verodostojnim ilustracijama, sažetu, sa preciznim definicijama. Ovakav rad je dala ekipa stručnjaka, koji se profesionalno ili amaterski bave proizvodnjom, naukom i praksom dugi niz godina. Mislimo da će popularnost ove knjige rasti sve više, jel se u startu pojavio interes za štampanje na srpskom, bugarskom i ruskom jeziku. Autori dr K. Gurgulova, T. Pavlić i M. Radosavović su dobro znali šta najosnovnije treba ukratko definisati, slikovito predočiti i ukazati savremenom držaocu pčela i proizvođaču pčelinjih proizvoda.

Nije naodmet da se podsetimo na uspeh koji je postignut u proizvodnji preparata za primenu u veterini i humanoj medicini Na međunarodnom salonu intelektualnih programa i naučnih dostignuća „ARHIMED 2000″ održanom u aprilu u Moskvi dodeljena je zlatna medalja i diploma. To je samo deo priznanja ovim auto rima koji su u zemlji i inostranstvu poznati i priznati sa svojim publikacijama i proizvodima.

Na kraju ovog predgovora da kažemo da ništa na ovom svetu nije toliko savršeno da ne može još više da se usavršava. Ambicioznim autorima želimo još više uspeha, a o kvalitetu materije obrađene u ovoj knjizi dajemo reč korisnicima čitaocima od kojih se očekuju dragoceni predlozi, primedbe i sugestije iz Bugarske, Jugoslavije i Rusije.

Sofija, 2006.

Recenzenti
Dr vet. n. Đorđe Stefanović
Dr Aleksandar Stankov

Osnovi pčelarstva

Razvoj pčelarstva

Život pčela je oduvek bio predmet interesovanja ljudi. Od nastanka civilizacije pčela je uglavnom zadržala svoj prvobitni oblik i način života. Proizvodi pčele su još pećinskim ljudima služili kao hrana i poslastica.

Organizovanost pčelinjeg društva privlači opštu pažnju čoveka. Savršenom podelom rada, besprekornim radom i čistoćom, disciplinom, organizovanom negom i uzgojem podmlatka, zatim preciznom izradom ćelija i saća od voska, čuvanjem proizvoda od kvarenja, solidarnošću u odbrani svog „stana“ i svojih zaliha hrane, pčela je zaista dostojna poštovanja i predstavlja gotovo jedinstven primer u životinjskom svetu. Pitajući se postoji li kakvo ljudsko društvo na zemlji koje bi bilo uređeno kao što je pčelinje, poznati stari srpski pčelar Jovan Živanović upoređuje organizaciju pčelinjeg društva sa državnim uređenjem. Matici, kao glavnom članu društva, se ukazuje dužna pažnja. Svi članovi rade za zajednicu, izvrsni su majstori u arhitekturi, rade stalno i sa ljubavlju, svi su jedne partije, razdora i sebičnosti među njima nema, jedu samo koliko je potrebno, a hrabro se, kao vojnici postavljaju u odbranu svog društva i imovine.

U vezi istorijata i porekla današnje medonosne pčele nije na odmet pročitati nešto iz literature u kojoj se većinom mogu naći sledeća tvrđenja.

Prošlo je mnogo miliona godina od postanka živih bića, a samim tim i pčela. Pretpostavlja se da je pre 80 miliona godina postojala porodica osa koje su koristile hranu životinjskog porekla. Neke vrste su počele da se prilagođavaju prirodi i, radi opstanka, počele sakupljati i koristiti hranu biljnog porekla koje je u prirodi bilo sve više. Ta vrsta verovatno je predak današnje pčele. Prolazili su milioni godina u prilagođavanju pčele i njenih organa za sakupljanje nove hrane polena i nektara (meda). Znamo da pčele u ishrani, uglavnom, zavise od cvetova, pa nisu mogle biti formirane pre pojave cvetnica.

Pčelarstvo u prošlosti počinje od prvih susreta čoveka i pčele u prirodi. Loveći životinje i sakupljajući razne plodove za svoji ishranu čovek je mogao u šupljem drveću i pećinama otkriti pčele i med. Do meda se nikada lako nije dolazilo, pčele su uvek branik svoje zalihe i svoje gnezdo. Čovek se još u starim vremenima naučio kako može pronalaziti pčele u šumi. On ih je pratio kad se vraćaju sa paše, a i onda kad su odlazile sa izvora i potoka sa vodom Pratio je njihovo kretanje i u povratku dolazio do njihovih prebivališta. Pazio je kad se roje i njihove rojeve usmeravao gde mu je više odgovaralo. Da bi mu pčele bile što duže na okupu, sam je i stablima drveća pravio veće šupljine udubine, na njihov otvor pričvrstio vrata sa otvorom za izletanje, obeležavao stablo svojim znakom da ga drugi ne prisvoje i time je stan za pčele bio pripremljen. Tako se razvijalo šumsko pčelarenje, koje je čovek kasnije sve više usavršavao prilagođavajući ga svojim potrebama u želji za većim prinosima. Sve se te aktivnosti čoveka u tako davnim vremenima mogu nazvati „pčelarenje nekada“. Nastupa vremenski period kada čovek uočava sve veću korist od pčela, proučava njihov život i osobine, usavršava košnicu. Naukom se počinju baviti pojedinci, posebno entuzijasti čiji se doprinos pčelarstvu ni do danas nije prevazišao.

Tako su radili dobro poznati: ANTON JANŠA, ADAM ŠIRAK, PETAR PROKOPOVIĆ, JAN HRUŠKA, JOVAN ĐERZOIS LORENCO LANGSTROT i mnogi drugi. Oni su postavili osnove današnjeg naučnog i praktičnog pčelarstva.

Ranije se nije znalo za košnice sa pokretnim ramovima. Postojale su samo pletare, panjevi, dubovine, sve sa nepokretnim saćem.

To je čoveku otežavalo rad, a prilikom uzimanja meda i voske pčele su uništavane. Pomenuti naučnici su napravili istorijski presek u razdvajanju prevaziđenog i nastavljanju savremenog razvoja pčelarstva. Velike su prednosti primene košnica nastavljača SE pokretnim saćem (ramovima). Pored usavršavanja ovih košnica izrade nekoliko tipova novih modela, još ćete čuti kod starih ljudi pčelara da ih nazivaju istim imenom „ĐERZONKE“ po sećanji na već pomenutog velikana pčelarstva. Ove košnice su danas usavršene i u njima čovek može imati uvid u opšte stanje pčelinjeg društva (jačinu društva, veličinu legla, stanje matice, zalihe hrane meda i polena, zdravstveno stanje, rojevni nagon) i tako je nauka od čoveka tirjanina za pčele stvorila ljubitelja pčelarstva i gospodara prirodnih bogatstava. Doba savremenog pčelarenja je uzelo maha svuda u svetu, pa i kod nas. Pčelar je motivisan da u saradnji sa pčelarskim organizacijama, društvima, institutima i drugim oblicima privrednih i društvenih institucija organizovano gaji pčele i usavršava pčelarstvo kao deo privrede. Presek stanja u pčelarstvu nije moguće učiniti naglo. Dugi niz godina se kombinovano pčelari, pa se i danas kod nas u nekim krajevima zemlje kao i svuda u svetu mogu naći prevaziđeni tipovi „pčelinjeg stana“ košnica. Savremenom načinu pčelarenja najviše doprinose pčelarske organizacije. One utiču na pčelare da se pčelarstvo proučava, usavršava i dobija mesto u ekonomiji privrede i u društvu.

Kod nas postoje organizacije koje su formirali pčelari. To su društva pčelara u opštinama, koja svoje delegate predlažu u saveze pčelarskih organizacija republika. Za organizovane mlade pčelare postoje i sekcije gde se odvijaju aktivnosti u vezi saznanja iz oblasti pčelarstva i društvene organizovanosti.

Od posebnog značaja u privrednom razvoju pčelarstva su i pčelarske zadruge i firme koji pčelare snabdevaju: priborom, opremom, literaturom, lekovima, daju korisne savete, organizovano rade i na otkupu pčelinjih proizvoda od pčelara proizvođača.