Na pisanje ovog udžbenika navela me je potreba da studentima Polјoprivrednog fakulteta − Stočarski odsjek približim i olakšam savlađivanje materijala iz oblasti gajenja i rasa svinja. Trudio sam se da knjiga bude tako napisana kako bi je mogli koristiti i sgručnjaci koji se bave proizvodnjom svinja i svinjskog mesa kao i svi oni koje interesuje ova oblast stočarske proizvodnje.
Trudio sam se da izbjegnem raspravu o onim pitanjima koja su predmet razmatranja Genetike i oplemenjivanja domaćih životinja, Opšteg stočarstva, Osnova veterinarstva sa Zoohigijenom i dr.
U pogledu upotrebe sgručne terminologije trudio sam se da korisgim riječi, nazive i izraze koji su pristupačni i običnom čovjeku našeg podneblјa i koje, će razumjeti i oni koji se ne bave problematikom svinjarske proizvodnje. Strane riječi i izraze koristio sam samo onda kada u našem jeziku nijesam mogao da nađem odgovarajuću preciznu riječ, izraz ili termin.
Sve u svemu trudio sam se da knjiga bude jasno i jednostavno napisana, jer će tako, nadam se, biti najprije prihvaćena od onih koji se interesuju za ovu oblast stočarske proizvodnje.
Korisgim priliku da se zahvalim svima koji su mi svojim savjetima, sgručnom pomoći i sugesgijama pomogli da knjiga u pogledu teksta i opreme što bolјe odgovori potrebama studenata i namjeni. Posebno se zahvalјujem svom dragom profesoru Dr Miroslavi Milojić na nesebičnoj pomoći pri izradi ove knjige. Posebno je bila dragocjena njena pomoć kao recenzenta ali i u obezbjeđenju stručne literature neophodne za jedan ovakav rad.
Ako knjiga doprinese bolјem upoznavanju ove grane sgočarsgva postignuta je svrha njenog pisanja.
Dr Božo Radović
Sadržaj
PREDGOVOR
I UVOD
Privredni značaj svinja
Brojno stanje svinja
Porijeklo (rodonačelnici) svinja
– evropska divlјa svinja
– azijska divlјa svinja
Opšte karakteristike svinja
Građa tijela svinja
Metode gajenja svinja
II TIPOVI I RASE SVINјA
– Rase za proizvodnju mesa
– Rase za meso i mast
– Masni tip − rase za proizvodnju masti
1. RASE SVINјA ZA MESO
Veliki jorkšir
Danski landras
– Holandski landras
– Švedski landras
– Domaća bijela mesnata svinja
– Pietren
– Durok
– Hempšir
– Bijela belgijska oplemenjena
– Francuska bijela oplemenjena
– Bijela ukrajinska svinja
– Bijela češka plemenita svinja
– Nemačka plemenita bijela
2. RASE SVINјA ZA MAST
– Mangulica
– B a g u n
– Turopolјka
– Šumadinka
3. RASE SVINјA ZA MESO I MAST
– Crna slavonska svinja
– Moravka
– Resavka
– Džamuliska rasa svinja
– Krškopolјska rasa
4. OSTALE RASE SVINјA
– Južnokineska rasa svinja
– Berkšir
– Kornval
– Nemačka sedlasga svinja
– Limuzin
III OBLICI GAJENјA SVINјA
– Proizvodnja priplodnog podmladka
– Proizvodnja podmladka za tov
– Kombinovani način
IV MOGUĆNOST POBOLjŠANјA PROIZVODNIH OSOBINA POSTUPCIMA SELEKCIJE
– Ocjenjivanje i izbor grla po spolјašnjim oznakama
– Izbor grla za priplod prema proizvodnim sposobnostima
– Tovna sposobnost
– Odabiranje grla po porijeklu
– Procjenjivanje i izbor grla prema potomstvu
V RAZMNOŽAVANјE SVINјA
– Oplođavanje svinja
– Plan pripusta
– Plan prašenja
– Suprasnost
– Prašenje
– Nega prasadi do odlučenja
– Pripuštanje krmača za vrijeme dojenja
– Pripuštanje krmača poslije odbijanja prasadi
– Porast prasadi
– Odgajivanje odlučene prasadi
– Tov svinja
VI ORGANIZACIJA PROIZVODNјE I SISTEMI DRŽANјA SVINјA
VII OBJEKTI ZA GAJENјE SVINјA
– Lociranje farmi
– Količine stajnjaka na frmama
– Vrste i tipovi svinjaca
– Literatura
I Uvod
Privredni značaj svinјa
Svinjama svuda u svijetu, izuzev islamskih zemalјa, pripada značajna uloga u ishrani stanovništva, prehrambenoj industriji, u industriji stočne hrane i industriji kože i obuće.
U većini zemalјa svinjarstvo obezbjeđuje i do 40% (negdje i više) animalnih proteina. Proizvodi svinja su još i mast, koja nije na cijeni kao nekad, čekinje i stajnjak. Ova grana stočarstva sve više dobija na značaju jer stalno rastu potrebe stanovnika svijeta, sa sve bržim porastom njegovog broja, za kvalitetnim proteinima. Zahvalјujući svojim specifičnim proizvodnim svojstvima svinje su veoma važna karika u lancu zadovolјenja tih potreba.
Danas u svijetu postoji više od 100 priznatih rasa svinja a najproduktivnije su rasprostranjene na zapadnoj zemlјinoj hemisferi (Evropa i Amerika). No, poslednjih decenija visokoproduktivne i plemenite rase sve više se šire i gaje u Aziji, Africi, Južnoj Americi i drugim djelovima svijeta, što je u skladu sa sve većim potrebama i oštrijim zahtjevima u pogledu brzine proizvodnje svinjskog mesa, ekonomikom držanja i gajenja svinja i zćhtjeva u pogledu kvaliteta polutki i svinjskog mesa za potrošnju i indusgrijsku preradu.
U našoj zemlјi pored domaćih rasa na kojima se ne može zasnivati ekonomična proizvodnja, gaje se visokoproduktivne svinje kao: domaća mesnata, veliki jorkšir, landrasi − švedski, holandski, belgijski, nemački i drugi − pietren, durok, hempšir i druge. To su rase karakterisgičnih proizvodnih svojsgava na kojima treba da se zasniva svremena proizvodnja svinjskog mesa.
Pored ovih kroz naše svinjarstvo prodefilovale su i druge inosgrane, pretežno obojene, plemenite rase (berkšir, kornval, poland, kina) koje su mogle više uticati na pobolјšanje domaćih autohtonih rasa.
Intenziviranje našeg svinjarstva počelo je pedesetih godina ovog vijeka značajnijim uvozom bijelih plemenitih rasa i radom na stvaranju naše bijele mesnate (subotičke, Belićeve) svinje. Uvoz je vršen sa cilјem da se primjenom metode ukrštanja poprave proizvodne osobine domaćih svinja i za gajenje u čistoj rasi pretežno na velikim društvenim imanjima, koja su imala uslove za negu i držanje plemenitih rasa. Zahvalјujući tome naše svinjarstvo danas je grana stočarstva koja daje stabilne i dobre rezultate proizvodnje.
III Oblici gajenјa svinјa
Gajenje svinja može biti organizovano na tri načina: gajenje svinja za proizvodnju priplodnog materijala (nazimica i nerastova), gajenje svinja za proizvodnju tovlјenika i kombinovani način gajenja gdje proizvođač proizvodi i priplodni podmladak za svoje potrebe i tovlјenike. U našim uslovima najčešće se primjenjuje kombinovani način gajenja.
- PROIZVODNјA PRIPLODNOG PODMJ1ATKA je složen i najznačajniji dio procesa proizvodnje i njime se mogu baviti organizacije koje imaju uslove za to. Potrebno je da organizacija raspolaže kvalitetnim priplodnim grlima, muškim i ženskim, da ima odgovarajuće uslove smještaja koji omogućavaju uspješno odgajivanje priplodnog podmlatka i da imaju obezbijeđenu kvalitetnu hranu uz odgovarajuću zdravstvenu zaštitu. Pored toga mora biti dobro organizovana služba za selekciju i matičnu evidenciju sa odgovarajućim stručnim kadrom i mora biti organizovano ispitivanje priplodnog podmlatka na najvažnije proizvodne osobine (testiranje). Takve organizacije gaje priplodni podmladak do određene starosgi (6-7 mjeseci), a zatim ra prodaju organizacijama za čije potrebe je proizveden. G rla koja nijesu dobila pozitivnu ocjenu pri izboru ili poslije završenog išitivanja prodaju se kao tovni materijal tovlјačkim organizacijama.
- PROIZVODNјA PODMJ1ATKA ZA TOV može se organizovati i odvijati u različitim oblicima. G azdinstva koja se bave proizvodnjom tovlјenika za klanje, mogu podmladak za tov sama proizvoditi, što je najčešći slučaj, i toviti do zrelosti za klanje ili kupovati sa strane podmladak za tov. U našim uslovima ovaj drugi način organizovanja proizvodnje svinja za meso je rjeđi jer je skopčan sa problemom sigurnog obezbjeđenja prasadi za tov zato što je proizvodnja tovnog podmlatka u rukama seoskih gazdinstava. Za uspješno organizovanje tova gazdinstva moraju raspolagati kvalitetnim tovnim materijalom i odgovarajućom hranom. U tov se mogu sgavlјati i sgarija grla i grla isklјučena iz priploda. Ulaganjau objekte za tov su relativno mala.
- KOMBINOVANI NAČIN je najčešći oblik gajenja svinja kod nas. Gazdinstva za svoje potrebe proizvode i priplodni materijal i prasad za tov. To podrazumijeva da takve organizacije imaju sve potrebne uslove za organizovanje ovakvog oblika proizvodnje: kvalitetnu hranu, odgovarajuće objekte, kvalitetan polazni priplodni materijal, odgovarajući sgručni kadar za šrovođenje mjera selekcije i matične evidencije, zdravstvene zaštite i ispitivanje proizvodnih svojsgava grla odabranih za priplod.
Posebno je značajno za uspješnu proizvodnju svinja, bez obzira na oblik držanja i organizovanje proizvodnje, da hrana bude kvalitetna i da omogući što bolјe rezultate rada. Ovo zato što u proizvodnji svinja najveći trošak predstavlјa hrana.
U ukupnim troškovima proizvodnje hrana učestvuje sa 4/5-5/6. Prema američkim podacima troškovi ishrane svinja čine 79,5% svih troškova. Troškovi rada su 10,3% ostali troškovi 13,8%. U Nemačkoj su utvrdili da u proizvodnji svinja za meso-tovu svinja do 100 kg troškovi ishrane učesgvuju sa 80%, a u Engleskoj 83%. Sa povećanjem mase svinja rastu potrebe u hrani za proizvodnju 1 kg. prirasta, jer se u završnoj fazi tova stvara više masti nego mesa. Najefikasnija proizvodnja svinjskog mesa je tov grla do 100 kg. žive mase.
U odgajivanju svinja razlikujemo posebne faze gajenja i držanja. Prema fazama proizvodnje organizovan je i proces rada na farmama. Na farmama koje se bave proizvodnjom priplodnog i podmlatka za tov razlikujemo:
- fazu držanja priplodnih nerastova i krmača i pripust (osjemenjavanje), koja podrazumijeva osjemenjavanje (pripust) krmača i nazimica, kontrolu suprasnosti i negu i ishranu suprasnih krmača i nazimica,
- prašenje krmača i nazimica i odgoj prasadi do odlučenja, koja sadrži pripremu za prašenje krmača i nazimica, prašenje i prihvatanje prasadi odgoj prasadi i pripremu krmača i prasadi za odlučenje i odlučenje.
Priprema krmača i nazimica za prašenje je posebno značajna faza procesa proizvodnje koja se sastoji u tome što se suprasna grla prije prevođenja u objekat za prašenje vitaminiziraju i eventualno vakcinišu autohtonom vakcinom protiv E. colli. Ovi se zahvati obavlјaju 15 dana prije prevođenja grla u objekat za prašenje. Na 5-8 dana prije prašenja grla se prevode u prasilište stim što se prethodno krmače i nazimice (ako jeto moguće) okupaju ili bar operu i izvrši dezinfekcija donjih djelova nogu i zadnji dio tijela. Pet dana prije prašenja počinje se sa redukcijom hrane tako što se obrok količinski smanjuje svaki dan. Na sam dan prašenja grla ne dobijaju hranu. Redukcija ishrane ima za cilј da omogući pražnjenje digestivnog trakta plotkinja i time olakša sam čin prašenja,
- odgoj prasadi od odlučenja do 25 kg žive mase,
- tov svinja od 25-100 kg žive mase,
- izbor i odgajivanje priplodnog podmlatka.
Svaka od ovih faza karakteriše se specifičnim poslovima tj. tehnologijom rada. Objekti u kojima se odvija proces proizvodnje po pojedinim fazama su prilagođeni potrebama date kategorije svinja. Ishrana i nega su takođe komponovani da odgovore potrebama svake kategorije svinja posebno. O specifičnostima pojedinih faza procesa proizvodnje biće riječi kasnije.