Najnovija knjiga Sanitarna tehnika pojavljuje se gotovo dve decenije posle prethodne knjige autora Velibora Tomaševića. Nastala je kao rezultat našeg dugogodišnjeg bavljenja teorijom i praksom sanitarne tehnike.

Osnovni princip kojeg smo se pridržavali prilikom pripremanja ovog udžbenika bio je da tekst odgovara nastavnom programu koji je propisalo Ministarstvo prosvete. U odnosu na prethodnu knjigu, pokušali smo, u granicama mogućnosti, da učenicima približimo i osavremenimo osnove sanitarne tehnike.

Cilj ovog teksta je pomoć sanitarnom tehničaru u što boljem rešavanju konkretnih situacija na terenu.

Autori

Sadržaj

Predgovor

Uvod – osvrt na medicinu

Pojam, zadaci, značaj i delokrug sanitarne tehnike
Uloga sanitarno-ekološkog tehničara
Osnovne mere i tehničke oznake
Terenski uviđaji – izveštajna služba
Anketiranje i vođenje evidencije
Urbanizam
Osnovni pojmovi o prostornom planiranju
Čitanje karata i planova
Razmera

Uloga prostornih i urbanističkih planova za izgradnju naselja
Značaj prirodnih faktora u urbanističkom planiranju
Izbor zemljišta za naselje ili njegovo proširenje
Zoniranje (funkcionalne strukture) naselja
Stambena zona
Zona saobraćaja
Zona odmora i rekreacije
Komunalno-administrativna zona
Industrijska zona
Rekonstrukcija naselja
Sanitarno-tehnički uslovi u zgradama
Škole

Predškolske ustanove
Studentski domovi
Hoteli
Moteli
Restorani
Bolnice
Sportsko-rekreativna zona
Hitna pomoć i asanacija u elementarnim nepogodama
Uređenje seoskih nasenja (rurizam)
Seoska naselja i njihove karakteristike
Prostorna funkcionalnost seoskog naselja
Centar sela
Arondacija i komasacija zemljišta
Lokacija industrijskih objekata i male privrede
Sanitarni uslovi za lokaciju farmi i mini-farmi
Komunalni objekti i službe
Groblja
Deponije

Asanacija zemljišta
Fizičke osobine zemljišta
Faktori ugroženosti zemljišta
Sanitarno-biološka tehnika
Izgradnja objekata
Sanitarno-tehničke karakteristike građevinskog materijala
Strukturne karakteristike materijala
Fizičko-hemijska svojstva materijala
Vrste građevinskog materijala
Izolacija (hidro,termo i zvučna); građevinski materijali za izolaciju
Stambeni objekti
Higijenski stan
Grejanje
Ventilacija

Asanacija objekata sa sanitarnog gledišta
Pregled i kontrola projekta sa sanitarnog gledišta
Saobraćaj i saobraćajni objekti
Mostovi
Snabdevanje vodom
Potrebne količine vode
Higijenski standardi vode za piće
Delokrug rada sanitarnog inspektora u odnosu na vodu za piće
Izbor vodnog objekta
Kaptaža i upotreba atmosferske vode
Projekat vodovoda
Tipovi vodovoda

Tipovi vodovodnih mreža
Instalacije za popravljanje kvaliteta vode u vodovodu
Asanacija vodovoda i vodnih objekata
Kanalizacioni objekti i uređaji za prečišćavanje otpadnih voda
Vrste kanalizacionih sistema
Kućna kanalizaciona mreža
Odvod atmosferske vode
Konačna dispozicija kanalskog sadržaja
Autopurifikacija (samoprečišćavanje) vodotoka
Otklanjanje tečnih otpadnih voda
Industrijske otpadne vode

Uvod − Osvrt na medicinu

U socijalnoj medicini pod terminom zdravlje podrazumeva se, po definiciji iz 1948. godine, stanje potpunog fizičkog, mentalnoG i socijalnoG blaGostanja, a ne samo odsustvo bolesti. Godine 1990. definicija je dopunjena i u nju se unose novi elementi, u smislu „zdravlje je multidimenzionalni fenomen u kome se integracija između individue i njene okoline, kako socijalne tako i fizičke, mora shvatiti kao integralna i celovita”, a termin „stanje” mora se zameniti terminom „dinamička ravnoteža”. Ako je medicina nauka koja se prvenstveno bavi istraživanjem, preventivom i kurativom zdravlja ljudi, da bi dostigla svoj maksimum mora da ima pomoć drugih nauka. Zbog toga su potrebna prirodna, socijalna i tehnička dostignuća da bi, udružena, pomogla u sprovođenju i lečenju različitih bolesti u savremenom svetu.

Izgraditi princip „živeti higijenski” mnogo je bolje (u materijalnom smislu) nego sanirati posledice nastale usled loših uslova stanovanja, snabdevanja vodom i otklanjanja otpadnih materija, što sve uzrokuje posledice štetne po zdravlje ljudi.

U današnjem smislu, čovekovo zdravlje zavisi od pravovremenog i celishodnog reagovanja na delovanje svih uzročnih faktora koji mogu izazvati oboljenje, čime se bolest zaustavlja ili usporava.

Očuvanje mentalne i fizičke aktivnosti moguće je uz:

• borbu protiv svih relevantnih štetnih činilaca životne sredine,
• borbu protiv faktora pojave i širenja zaraznih bolesti,
• stalno unapređenje životnog standarda,
• stalno zdravstveno prosvećivanje stanovništva u cilju prihvatanja viših standarda stanovanja, ishrane, održavanja higijene itd.

U preventivnom radu treba razviti mrežu ustanova koje će voditi računa o biološkom očuvanju naroda, natalitetu i zdravlju dece, sprečavanju nervnih i duševnih oboljenja, bolesti zavisnosti itd. Stalnim statističkim praćenjem tih pojava otkrivaju se glavni činioci narušavanja zdravlja stanovništva.

Pojam, zadaci, značaj i delokrug sanitarne tehnike

Sanitarna tehnika je deo medicinskih i tehničkih naučnih disciplina koja se bavi izučavanjem i rešavanjem svih higijensko-tehničkih problema vezanih za zdravlje ljudi. Ovi problemi ugrožavaju celokupnu životnu zajednicu i čoveka u njoj, a odnose se na neadekvatno stanovanje, loše lokacije i delovanje industrije, vodosnabdevanje, otklanjanje otpadnih materija (tečnih i čvrstih), uređenje javnih objekata, komunikacija, zelenih površina itd.

Sanitarna tehnika je usko povezana s higijenom i preventivnom medicinom u borbi protiv zaraznih bolesti nastalih narušavanjem higijensko-tehničkih principa „zdravog života”. Pri svemu tome, oslanja se na tehničke discipline koje joj pružaju tehnička rešenja raznih objekata, vodeći računa o zadovoljavanju svih higijenskih normativa.

Dakle, sanitarna tehnika kao posebna grana ili udružena s drugim naučnim disciplinama učestvuje u:

• projektovanju, izgradnji i rekonstrukciji naselja, industrijskih objekata, seoskih naselja;
• ispitivanju vodozahvata, vrste vode, izdašnosti i kapaciteta, načina snabdevanja vodom, regulacije vodotokova i jezera odvodnjavanjem i melioracionim radovima (zajedno sa hidrogeologijom);
• studijama izviđanja, asanacionih radova i rekonstrukcija gradova, sela, domaćinstava, zemljišta, vodnih objekata;
• planiranju komunikacija, železničkih pruga, drumskog i vazdušnog saobraćaja, vodeći računa o svim sanitarnotehničkim uslovima.

Uloga sanitarno − ekološkog tehničara

Dužnosti sanitarnog tehničara zavise od ustanove, odnosno službe u kojoj radi, ali uglavnom sarađuje sa sanitarnim inspektorima, inženjerima, tehnolozima, veterinarima. On donosi samostalne izveštaje sa terena, kontroliše životnu sredinu u smislu aerozagađenja, higijenske ispravnosti vode za piće, vode u vodotokovima, brine o kontroli i radu kanalizacionog sistema, načinu otklanjanja čvrstih otpadnih materija sa javnih površina, iz industrijskih, stambenih i drugih objekata.

Sanitarni tehničar izvodi asanciju terena i pruža prvu pomoć organizacijama, preduzećima i ustanovama. On je spona između izvršnih i kontrolnih organa u svom domenu rada i nužna pomoć u sprovođenju higijenskih principa tokom svih vrsta radova.

Sanitarni tehničar u epidemiološkim službama sprovodi ankete na terenu, istražuje izvore bolesti i vodi statistiku svih aktivnosti koje se odnose na unapređenje zdravlja stanovništva. U saradnji s lekarima sprovodi mere za poboljšanje zdravlja stanovništva u smislu sistematske imunizacije, praćenja zdravstvenog stanja zaposlenih na proizvodnji namirnica, u javnim objektima za pružanje higijenskih usluga stanovništvu, u dečjim ustanovama, učestvuje u dezinfekciji, dezinsekciji i deratizaciji objekata i javnih površina.

*Asanacija (lat. sanus zdravlјe) − rad na podizanju zdravlјa pojedinaca u nekom kraju i pobolјšavanje opštih zdravstvenih prilika zavođenjem niza higijenskih mera

Zahvaljujući najnovijim tehnologijama i primeni savremenih medicinskih dostignuća zdravstveno stanje stanovništva mnogo je bolje nego pre nekoliko decenija, ali je upravo savremena tehnologija donela i nove načine zagađenja životne sredine. Stoga savremeni svet sve više radi na očuvanju prirodnih bogatstava planete koja su postala veoma ugrožena, a s njima i zdravlje stanovništva.

Zbog svega toga sanitarno-ekološki tehničar u savremenom, tehnološki visoko razvijenom društvu može naći pravo mesto za svoje angažovanje na očuvanju životne sredine, a samim tim i nas u njoj.

Osnovne mere i tehničke oznake

Da bi se mogao služiti internacionalnim oznakama, skicama, nacrtima, kartama i planovima, sanitarni tehničar mora da se upozna s osnovnim nazivima i oznakama pojedinih mera, tehničkim oznakama, topografskim oznakama itd. Ova obeležavanja služe za izradu skica i nacrta, čitanje različitih vrsta karata i planova i razumevanje materije o kojoj treba dati stručno mišljenje, izveštaj ili predlog mera. Investitori i projektanti koji predlažu izgradnju nekog objekta daju svoje mišljenje i ekspertizu u vezi s njim. Da bi i sanitarni tehničar učestvovao u tome, mora da bude stručan i da dobro poznaje materiju o kojoj treba da da svoje i mišljenje i doprinese zajedničkom radu.

.

Terenski uviđaji − izveštajna služba

Problem bilo kog tipa na terenu može se rešiti samo direktim suočavanjem, što podrazumeva uviđaj i uzimanje svih potrebnih podataka kako bi se dobila jasna slika o problemu i svim poslovima vezanim za njega.

Podaci mogu biti raznovrsni − geodetski (snimanje terena i objekata, izrada situacionog plana u razmerama), zatim visinski i dubinski (topografski izgled terena), izohipse, izobate i kote.

Problem mora biti postavljen precizno i jasno, a prikupljeni podaci formirati potpun izveštaj, koji he pomoći njegovom pravilnom rešenju.

Izveštaj s prilozima treba da sadrži:

• postojeće (sadašnje) stanje i
• predlog mera koje treba preduzeti da se problem pravilno reši.

Terenski podaci obuhvataju konfiguraciju terena, kote, geološke i geodetske podatke, objekte i njihove karakteristike i dodatne elemente koji pomažu da se dobije prava slika o stanju problema.

U opšte podatke ubraja se sve što se odnosi na postavljeni problem, npr. veličina naselja, broj stanovnika i njegov sastav, prirodni priraštaj i migracije, tip naselja, klima itd.

Specijalni podaci obuhvataju bliže podatke, kao npr. tipove zgrada, vrstu domaćinstava, načine snabdevanja vodom, kanalizaciju (lokalni ili centralni tip), opšte uređenje životne okoline i dr.

Ostali podaci mogu biti karakteristični za vrstu problema i pomažu u njegovom boljem rešavanju, a prikupljaju se od različitih osoba ili ustanova (preduzeća, zdravstvenih ustanova, škola).

Svaki izveštaj mora da ima skicu koja ga dopunjuje. Skica obuhvata najbitnije elemente stanja na terenu s približnom tačnošću i mora imati razmere i obeležene strane sveta, visinske razlike, glavne puteve, objekte, vodotokove itd. Ona može biti obojena kao i legenda, koja je pregledna. Ako je moguće, najbolje je koristiti postojeće planove naselja ili objekata zato što se na taj način rad terenskih službi skraćuje i ubrzava, a prisutni problemi lakše uočavaju.

Na osnovu tačnih podataka sa terena izveštajna služba pomoću statističkih disciplina donosi pravilna rešenja. Ukoliko se podaci ne mogu prikupiti jednim izlaskom na teren, već prikupljene podatke treba čuvati u dokumentaciji i na kraju obraditi, pa na osnovu njih doneti konačna rešenja.

Anketiranje i vođenje evidencije

Anketa podrazumeva prikupljanje, sređivanje, analiziranje i obradu podataka i to je, u stvari, slika pravog stanja dobijenog kroz izveštaje, cifre, tabele i skice. Sav prikupljeni materijal sređuje se po nekom redu (hronološkom, demografskom, topografskom), zatim se pristupa šifrovanju podataka radi lakše obrade. Podatak ili serija podataka dobijaju šifru uglavnom po obeležju. Šifrovani podaci se zatim obrađuju i, na kraju, klasifikuju i prikazuju. Prikazani podaci se evidentiraju i čuvaju i kasnije služe za upoređivanje.

Pitanja

1. Koji su zadaci sanitarne tehnike?
2. Kakve radne zadatke samostalno treba da izvršava sanitarni tehničar?
3. Šta sadrži terenski izveštaj?