Prošle su 22 godine otkako je objavljeno I izdanje moga Specijalnog voćarstva d više od 15 godina otkako se javila potreba za drugo izdanje, ne samo zato što je prvo rasprodato već i zato što ga je trebalo nadopuniti novim saznanjima i znatno proširiti s obzirom na povećane potrebe teorije i prakse. Tako je nastalo ovo novo Specijalno voćarstvo, mnogo širih mogućnosti za upotrebu.

Teoretske osnove knjige ostale su iste: darvinističko shvatanje organizma voćke. U međuvremenu su u evolucionističkoj biologiji tri događaja imala istorijski značaj: dalja krupna naučna diskvalifikacija mendelizma, trijumf darvinizma (izuzevši teoriju o borbi za opstanak koja je znatno revidirana) i ponovo davanje velikog značaja spoljnoj sredini za nastanak novih oblika organizama, prvenstveno pri njihovom spolnom razmnožavanju (sa izuzetkom strogo lamarkističke varijante).

Ovo novo Specijalno voćarstvo naročito se razlikuje od onog iz 1952. po znatno proširenom uvodnom poglavlju u kojem sam izložio neka osnovna teoretska i praktična pitanja koja se jednako odnose na sve vrste i sorte voćaka. Na taj su način izbjegnuta ponavljanja, a i olakšano voćarima bez posebnog stručnog obrazovanja da se knjigom služe u svojoj isvakodnevnoj praksi.

Nadam se da će i nadopunjeni deskriptivno-pomološki dio zadovoljiti čitaoce i doprinijeti da se podigne veoma nizak nivo poznavanja sorti voćaka kakav je, na žalost, danas i u najboljim voćarskim krajevima u našoj zemlji.. I ovaj put su prikazivane samo one sorte koje se na širim područjima gaje u nas i koje pisac lično poznaje (izuzetak su nekoliko sorti na koje se skreće samo pažnja). I svi pomološki opisi su piščevi, izvršeni na najtipičnijim živim primjercima. Jedino slike d crteži su ovaj put iz finansijskih razloga dati u manjem broju. Iz istih razloga su i ovdje sve slike plodova u jednoj boji, najviše od manje poznatih sorti jabuka, krušaka i šljiva, reprodukovane iz pomologija autora koji su, prema mome poznavanju tih sorti, odlično znali da za slikanje odaberu po obliku najtipičnije, po krupnoći najkvalitetnije plodove. Nadam se da će to doprinijeti i rehabilitaciji nekih nekada mnogo cijenjenih starih evropskih sorti koje su izgubile ugled zbog loše agrotehnike i manipulisanja sa plodovima pri berbi i poslije berbe; u mnogo slučajeva, i zbog zamjene boljih sorti lošim, po obliku sličnim; ponegdje, i razmnožavanjem vrlo loših tipova.

Beograd, marta 1974.
Autor
Inž. Šerif Bubić

Sadržaj

UVOD

OSNOVI RAZVRSTAVANJA I DETERMINACIJE SORTI VOĆAKA

SISTEMATIKA VOĆAKA

Jabuka
Kruška
Dunja
Mušmula
Šljiva
Trešnja
Višnja
Kajsija
Breskva
Orah
Pitomi kesten
Lijeska
Jagoda
Malina
Ribizla
Ogrozd
Badem
Smokva
Maslina
Šipak
Kaki
Japanska mušmula
Rogač
Citrusi

SKRAĆENICE PREZIMENA BOTANIČARA

LITERATURA

Višnja

Istorija kulture

Nije poznato gdje je bio ishodni centar današnjih višanja koje se gaje ili se, od ljudi napuštene, podivljale, samoniklo množe u prednjoj Aziji i Evropi. Zato smo upućeni samo na pretpostavke. Interesantno je da višnju i ne spominje Plinije u svojoj Prirodnoj istoriji, i ne može se, na osnovu nalaza ko.štica, kao sigurno uzeti da je u neka evropska područja, uglavnom zapadna, donesena još u mlađe kameno doba (4000—3000. g. pr. n. e.). Najvjerovatnije je da isu je u doba velike seobe naroda Slaveni iz Ukrajine prenijeli u sjevernu i srednju Evropu i na Balkan. Germani su je sigurno primili od Slavena, a Francuzi od ovih. Kao ni trešnja, ne navodi se u propisima o upravljanju imanjima koje je izdao franački kralj Karlo Veliki (8. vijek). Netačni su i navodi nekih botaničara da raste ili da je rasla divlja na Bailkanu i u srednjoj Evropi. Sumnjiv je podatak da je porijeklom iz Anadola u Maloj Aziji. Turci su je, vjerovatno, tamo zatekli, ali su joj dali isto ime kao i Slaveni — „višnje”.

U našoj zemlji starinom je samo grmolika višnja (P. cerasus frutescens). kao kultivisana ili podivljala, pošto pušta mnogo izdanaka. Iako su Turci još u Maloj Aziji upoznali d vdsoko cijenili vrijednost višnje obojenog soka, oni nisu morali donositi njezine sadnice u našu zemlju. Pojedinačna drveta višnje naročito su gajena po mnogobrojnim vinograđima kojih je u srednjem vijeku bilo i u onim kontinentalnim krajevima u kojima danas niko i ne pomišlja da sadi lozu. Da su Turci zatekli višnju u našim krajevima, svjedoče stara imena nekih sela koja su po njoj davana još u doba samostalnih država. Da navedemo sljedeći primjer, za koji postoji pismeni dokumenat u Gradskoj biblioteci u Carigradu.

Bosanska župa Lepenica (zapadno od Vrhbosne, današnjeg Sarajeva) definitivno je pala pod tursku vlast 1463. godine, ali su Turci iz Vrhbosne još 1460. vršili kontrolu ovoga područja… U nahiji Lepenici 1468. se između drugih sela spominje i selo Višnjica koje i danas postoji (Šabanović H., 1963). Ne pamti se da li je kada gajena loza u Lepenici, čija je klima slična klimi Sarajeva, ali i danas ima njiva koje nose naziv „Vinograd” (Pudić I., 1963). Vjerovatno je u njima gajena višnja.

Od tih višanja sigurno potječe i ona čiji sok hvali Evlija Čelebija kada govori o Banja Luci. Interesantno je da on višnju ne spominje u tadašnjim Muslimanima naseljenim mjestima u Dalmaciji koji su politički i vojnički bili povezani sa Banjalukom. Pošto je višnja maraska najviše rasprostranjena u srednjoj Dalmaciji, koju su bosanski Muslimani dugo držali pod okupacijom, možemo sa dosta sigurnosti pretpostaviti da je tada i u tim krajevima višnja razmnožavana više nego u doba hrvatske samostalnosti u svrhu proizvodnje soka za vjerske svečanosti i za kuhanje tzv. višnja i da je to bila ista ona višnja koju je Čelebija vidio u Banjoj Luci. Sadnice te višnje nisu rnorale biti donesene sa strane (kada su gajene prije turske okupacije u susjednim bosanskim krajevima, zašto ne bi bile gajene u isto vrijeme i u Dalmaciji). Interesantno je da je i danas sve manje višanja idući od Cetine prema sjevernom primorju, a naročito sjeverno od Zadra. U Istri ih gotovo i nema.

Kao i svi drugi nazivi, posebno toponimi, u doba hrvatske samostalnosti, i kasnije u doba turske vladavine, maraska se zvala onako kako je i danas zove seoski narod u srednjoj Dalmaciji, tj. višnja i „gorkica”, zbog trpkog okusa. Kasnije, velikom talijanizacijom primorskih gradova gradska gospoda su joj dali talijansko ime „maraska” (tal. riječ „amaro” znači gorak) ili „maraška”.

Čelebija je u isto vrijeme — šezdesetih godina 17. stoljeća — zapazio višnje i u području Fruške gore. Interesantno je da on u Banjaluci hvali sok od višnje, a ovdje samo višnje. U svom putopisu na jednom mjestu pod naslovom „Opis rajske bašte kasabe Fruške”, koji se toponim kasnije potpuno izgubio pa se danas ne zna o kojem se mjestu radi, on između ostalog kaže: ,,Od njihovih specijaliteta ističe se naročito grožđe iz Fruške gore. Budući da se nalazi u prisoju, ono je jako slatko i sočno; poznati su im orasi, bijeli med i višnje”. Najvjerovatnije da je ta višnja istoga porijekla kao i ona koju je Čelebija vidio u Banjaluci.

Značaj višnje

Sok od višnje — „šurup” (sirup) odavno je kod nas poznat kao odličan i mnogo upotrebljavani bezalkoholni napitak. Upotreba soka kao i slatka od višanja bili su jako prošireni za vrijeme turske vladavine. U Bosni i Hercegovini malo je bilo gradskih kuća u kojima nije spreman za zimu ukuhani sok od višanja. U Hercegovini, Dalmaciji i Crnogorskom primorju maraska se odavno cijenila po kvalitetu svoga soka.

Kao što smo naprijed naveli, u Bosni i Hercegovini se od suhih višanja i tzv. nišeste (škrob od pšenice na jedan domaći način proizveden) kuha višnja — jedna veoma prijatna, slatkokisela poslastica. Za ovu svrhu višnje se suše na suncu i osušene ostavljaju kao zimnica. To su počeci sušenja višanja kao privredne grane. Maraska se u trgovačke svrhe odavno suši, u početku samo na suncu, kasnije i u sušnicama, ali u veoma malom broju (preporučivana je Havelkina „prepravljena bosanska sušnica” i pred prvi svjetski rat vršeno probno sušenje). Za potrebe alkoholne industrije suhe maraske su izvožene na strana tržišta, naročito u Ameriku. Upotrebljavaju se u proizvodnji poznatog likera „Marasschina”, dok se od višanja marela proizvodi isto tako poznati liker — Chery Brandy.

Danas konzervna industrija voća i povrća proizvodi znatne količine soka od višanja. U tom pogledu višnja zaostaje za malinama, jagodom i citrusima, pošto se prerađuju i višnje čiji sok nema izrazitu aromu i boju višnje, kao što je kereška i njojzi slične sorte. Osim toga, u mnogo slučajeva su plodovi u znatnom procentu crvljivi, loše brani, pokvareni i loše transportovani Za ovu vrstu prerade treba uzimati sorte koje imaju jaku aromu višnje, izrazito tamno obojen sok i visok randman soka, kao što su maraska, Lotova (sjeverka), osthajmka i njima slični domaći i strani tipovi. Plodovi kereške i sličnih tipova pogodni su za spravljanje kompota i za plasman u smrznutom stanju.

Moramo se, uz sadašnje načine industrijske prerade višnje, vratiti i na naš stari način upotrebe i izvoza višnje — kao suhog produkta. Nekada je maraska samo kao takva išla i na strana tržišta. Za sušenje — za proizvodnju tzv. rozina — dolaze u obzir iste one sorte koje daju dobar — tamno obojen i visokoaromatičan sok. Uvođenjem linije sušenja maraske izbjegavaćemo krize njezinog plasmana, kakvu smo imali u 1971. i osloboditi se zavisnosti od zapadnonjemačkih kupaca koji u nekim godinama ne znaju šta će raditi ni sa viškovima domaće proizvodnje. Samo što problem sušenja na industrijskim sušnicama treba riješiti racionalnije od onoga koji je poslije rata široko propagiran i široko uveden za sušenje šljive.

Rasprostranjenost

Izuzimajući samo tropske oblasti, višnja se gaji na svim kontinentima: u toplijim kao i u najhladnijim područjima u kojima voćke uopšte mogu uspijevati.

Glavne proizvođačke zemlje višanja su: SSSR, SAD, Njemačka Savezna Republika, Njemačka Demokratska Republika, Poljska, Španija, Italija, Jugoslavija, Turska, Mađarska, Rumunija i Bugarska, pa zatim, u manjoj mjeri, i sve druge evropske zemlje. SAD i SSSR i Savezna Republika Njemačka najveći su proizvođači višanja.

U Jugoslaviji se najviše višnja proizvodi u SR Hrvatskoj, Vojvodini i užoj Srbiji (tablica 48). Dalmacija je od davnina poznato područje višnje maraske, najpoznatije i najkvalitetnije višnje na svijetu.

Glavno područje maraske nalazi se u srednjoj Dalmaciji — od Splita do Makarske, zatim opštinama Šibenik i Zadar (u sjevernoj Dalmaciji).

U srednjoj Dalmaciji po proizvodnji majraske najpoznatija su sela: Poljice na podnožju Mosora

Drugo veliko područje višanja nalazi se u Srbiji — u užoj Srbiji i Vojvodini. U Srbiji ima prilično velik broj stabala višanja i na društvenom sektoru: u 1969. 564 170 u užoj Srbiji 86 449 stabala u Vojvodini, najviše sorte kereške.

Tabela. Broj drveta i proizvodnja višanja u Jugoslaviji

Federalna jedinica	Drveta rodnih	Ukupan prinos	Po 1 drv. kg	Drveta rodnih i nerodnih	Ukupan prinos	Po 1 drv. kg	Drveta rodnih i neiodnih	Društveni sektor %	Ukupan prinos	Društveni sektor %
Jugoslavija	1136	156	14	4159	30 260	10	5 511	24	38 687	9
Slovenija	13	1	9	60	235	7	42	24	153	6
Hrvatska	350	51	15	1618	9783	9	1783	12	13230	9
Bosna i Herc.	65	7	11	261	1249	9	355	43	1652	12
Srbija uža	314	35	11	1184	8458	11	2060	31	13600	12
Vojvodina	359	56	16	896	9596	14	981	9	8780	4
Kosovo	6	1	8	72	300	10	136	76	300	20
Srbija ukupno	679	92	14	2152	18354	12	3177	27	22740	9
Crna Gora	8	1	9	35	239	8	39	2	199	0
Makedonija	21	4	19	33	356	16	115	74	713	29

Biološke osobine

U pogledu bioloških osobina, najupadiljivije su razlike između pravih višanja, amarela (staklenjače) i slatkih šljiva. Novija citološka istraživanja su pokazala da stakienjače i slatke višnje ne pripadaju višnjama nego su samostalne botaničke i pomološke vrste — tetraploidni hibridi između trešanja i višanja.

Iako je kod pravih višanja bujnost drveta upadljivo slabija a habitus krošnje više žbunast nego kod višanja iz drugesdvije grupe, ipak i unutar njihove grupe postoje znatne razlike u tom pogledu. Pri izboru sorti, iz bilo koje od pomenute tri grupe, na te osobine treba prvo obratiti pažnju jer od njih zavise: izbor podloge, razmaci, formiranje i održavanje uzgojnih sistema. Nezavisno od njihove genetske pripadnosti, nas ovdje s pomološkog gledišta najviše interesuje obojenost i ukus soka, pa zatim habitus krošnje.

Višnje obojenog soka, sa kojima ćemo se ovdje uglavnom baviti, imaju tri tipa habitusa: a) krošnja okruglasta (tip osthajmke i maraske), zgusnuta, glavne grane srednje debele sa uglom grananja oko 40—45 stepeni (tip maraske i osthajmke); b) krošnja široko razvedena, okruglasta, glavne grane debele, granaju se pod velikim uglom — oko 50—55 stepeni (tip sorte Podbielski); c) krošnja široka i visoka (širokopiramidalna), grane debale, snažne, granaju se pod oštrim uglom, oko 35—40 stepeni (tip kereške).

U periodu prevlađivanja vegetativnih funkcija, koji traje najviše četiri godine, višnja ima duge ljetoraste (60 do 100 cm); u početnoj fazi rodnosti brzina njihovog rasta opada (50 do 60 cm), a kada stupi u puni rod i u boijim zemljišnim uslovima od 40 do 50 cm. Ljetorasti koji su u periodu rodnosti mnogo kraće od 40 cm ukazuju ili na veoma slabu ili na loše uravnoteženu ishranu.

Slika. Očenuta skeletna grana na trogodišnjem stablu maraske (orig.)
Izostavljeno iz prikaza

Jače grane višnje se lakše očenjavaju nego bilo koje druge naše vrste voćke. Zbog njihove veće težine, najviše se očenjavaju glavne grane u račvištu. Očenjavanje zavisi od više faktora (od njih je najvažniji genetski, drugi su: niske temperature, zemljišni uslovi, ugao grananja, debljina i razvijenost grane i, kao posljedica oštrog ugla, truljenje tkiva na dodirnim mjestima usljed skupljanja otpadaka lišća i prašine u račvištima uz stalno vlaženje). Pored genetskih osobina sorte, u najvećem broju slučajeva glinovito zemljište i mrazevi su najčešći uzrok očenjavanja. Očenjavanje i izmrzline na deblima i glavnim granama češće su i veće na mlađim drvetima nego na starijim.

I pupoljci višanja u fazi bubrenja veoma su slabo pričvršćeni uz grančicu. Pošto vegetativni pupoljci veoma rano u proljeće bubre i brzo postaju krupni, pri kasnoj sadnji se oni veoma lako očenjavaju. Zato je najbolje saditi višnje u jesen ili pri kraju zime dok pupoljci još imaju svoj sitni i zaoštreni oblik. Iako su ovi pupoljci na izgled sitni, oni u proljeće pokazuju veliku sposobnost izbijanja mladica. Za neke sorte (maraska, Podbjelski) iz široke prakse znamo da i njihove suočice, kada se glavni očenu, mogu dati mladice prilično pogodne za obrazovanje krošnje. Za praksu bi bilo važno da se ta osobina ispita na jednogodišnjim okulantima svih sorti višanja.

Klimatski uslovi

Odnos višnje prema klimatskim uslovima možemo objasniti njezinim kontinentalno-stepskim porijeklom: kao kontinentalna voćka, izdrži na vrlo niskim zimskim temperaturama tamo gdje na izlasku iz faze zimskog mirovanja ne dolazi do jačeg smjenjivanja visokih i niskih temperatura ispod 0°C; kao biljka porijeklom iz oblasti sa sušnim ljetima, dobro izdrži na dugotrajnoj ljetnoj suši. U pogledu kontinentalnosti, potrebno je imati u vidu da ona ima mnogo dulji period zimskog mirovanja nego i jedna druga voćka iz izrazito kontinentalne oblasti. To je razlog da nju nikada nisu pogodile ekstremne niske temperature u toku posljednih 100 godina. Ona se rasprostire daleko na sjever i na visokim nadmorskim visinama — sve do zo-ne klekovine-bora.

Zemljištni uslovi

Jedna od najvažnijih ekoloških karakteristika višnje u odnosu na druge kontinentalne vrste voćaka jeste njezina veća Osjetljivost prema velikoj vlazi, kako zemljišnoj, tako i vazdušnoj. Osjetljivost prema zemljišnoj vlazi zavisi i od podloge: najviše je osjetljiva na rašeljci, zatim višnji, pa trešnji.

Biotski uslovi

Podloge

Kada se kao podloge za višnju uzimaju rašeljka i trešnja, treba da važi pravilo: na suhim skeletoidnim zemljištima, pogotovo ako je geološki supstrat nedovoljno vlažan a ljeta suhlja, prednost treba dati rašeljci. Svuda gdje zemljišta dobro čuvaju vodu, a ljetne kiše nikada nisu previše oskudne, prednost treba dati divljoj trešnji kao podlozi (danas se najviše preporučuje vegetativno razmnožavana klonska selekcija F 12/1).

Pošto se već danas višnja, naročito šibljikasta, gaji u gustim zasadima, sve više dobiva na značaju njezino razmnožavanje zelenim reznicama u uslovima vještačke magle u prenosnim plastenichna. Pokazalo se da je to i najbrži i najjeftiniji način razmnožavanja sadnica višanja.

Odnosi oplođavanja

U praksi se pokazalo da je najbolje gajiti izrazito autofertilne sorte. Pošto i osobina oplođenja višnje podliježe variranju, a determinacija sorti i biotipova koje nam neki voćni rasadnici prodaju nije sigurna, u svakom zasadu višanja, ili najbližoj njegovoj okolini, treba da bude više sorti. štaviše, i sigurno autofertilne sorte bolje rađaju kada se ukrštavaju sa drugim sortama. Napomenimo još da i trešnje mogu biti dobri oprašivači višanja. Izrazito su autosterilne: kereška (osim nekih novih selekcija), Podbjelski, osthajmka i kraljica Hortenzija.

Dešava se da neki Ijudi krče i drveta sorti koje im glavnu korist donose kao oprašivači. Primjera radi navedimo da je na jednoj velikoj plantaži autofertilne maraske ostao bez oprašivača veliki broj drveta visokokvalitetne višnje „Podbjelski” poslije krčenja majske višnje. To je krčenje izvršeno, pošto su se navodno, slabo plasirali njezini plodovi. Trebalo je, dakle, prije krčenja konzultovati voćarskog stručnjaka koji poznaje majsku višnju i njezinu vrijednost kao oprašivača sorte Podbjclski.

Specifičnosti rezidbe višnje

O rezidbi višanja nema gotovo ništa u našoj literaturi. To je vjerovatno stoga što se u zapadnoevropskim zemljama malo piše o višnji, jer se tu gaje samo pojedinačna stabla na okućnicama. O rezidbi vdšanja najviše, i gotovo jedino, ima podataka i napomena u ruskoj i američkoj voćarskoj literaturi.

Sovjetski pisci preporučuju za višnje slabog rasta oblik žbuna sa najmanje tri grane, a za sorte jakog rasta piramidu s razrijeđenim granama („bezjarusnaja sistema”). Preporučuju se vrlo mali razmaci, 8—10 cm, između primarnih grana na piramidalnoj krošnji a broj grana od 8 do 15, ili se donje 3 do 4 grane ostavljaju u rastojanju 6—10 cm, a druge 15—20 cm („kombinovani sistem”). Na svima njima se rodne grančice ostavljaju u razmaku 20—30 cm.

U SAD imaju dva sistema: šuplja, tzv. otvorena (The Open Center Tree) kotlasta krošnja ili vaza sa 3 do 4 grane ili poboljšana piramida (The Modified Leader Tree) kod kojih se prvih 3—5 godina odgaja tipična piramida, pa zatim ostavlja otvorena krošnja sa 2 grane (goblet) ili 3 grane (vaza). U najviše slučajeva su višnje formirane u obliku kotlaste, otvorene krošnje. Nastoji se da se dobije rastojanje između primarnih grana od 6 do 12 inča (18—36 cm), da bi one bile što bolje prićvršćene uz deblo, pa da se ne bi na spojnim mjestima sa provodnicom lako očenule. Iz istih razloga se mora voditi računa da uglovi otklona tih grana od debla ne budu previše uski. To usporava obrazovanje krošnje, ali se zato dobivaju čvršće, produktivnije krošnje.

Višnja treba da ima nisko deblo. U Institutu za voćarstvo u Drezdenu ogledi su pokazali da je za višnju „sjeverku” visoko deblo nepovoljno: slabiji su i vegetativni rast i prinosi, pa se preporučuje deblo visoko 40 cm. Prikraćivanje okulanata na 60 cm mora se izvršiti zalamanjem vrhova još u rasadniku, nastojeći da se dobiju dvije bočne grane sa dovoljnim uglom otklona i provodnica na kojoj će sljedeće godine na stalnom mjestu biti razvedena još jedna grana. Kao i u breskve, ostale mladice ne treba uklanjati, već samo zalamati. — Kod nas ima pokušaja i sa kosom pailmetom.

	Jako rezana	Slabo rezana
–	kg	kg
4. godina	—	310
5. godina	1 143	2 857
6. godina	2 751	6 878
7. godina	3.960	9 900
Svega prvih 7. godina	7 854	19 945

U pogledu dalje rezidbe višanja, po razvođenju primarnih grana krošnje, postoje gledišta koja odbacuju svaku rezidbu, već samo prorjeđivanje grana, zatim gledišta koja zastupaju zimsku rezidbu i najzad i takva koja su za ljetnu rezidbu. U tom pogledu je interesantan jedan američki ogled (Gardner V., 1946) sa jako i slabo rezanim stablima višnje Montmorency (čitaj: Montmorensi). Prinosi sa 1 ha bili su sljedeći (rađanje počelo sa 4. godinom, ali samo slabo orezanih stabala).

Iz toga se vidi da su slabo orezane višnje u prvih sedam godina dale gotovo tri puta veći prinos od onih koje su jako orezane.

Naše iskustvo pokazuje da Ijetna rezidba višnje povoljno utječe na raniju i bolju rodnost. Upoređujući drveta maraske na kojima je za prve tri-četiri godine po sađenju izvođena stroga zimska rezidba, sa ciljem da se formiraju geometrijski pravilne vaze, sa plantažama višnje na kojima je već od druge godine vršena ljetna rezidba — došli s.mo do zaključka da sa ijetnom rezidbom višnje počinju dvije, pa čak i tri godine ranije i obilnije rađati. Ljetnu rezidbu višanja treba izvršiti od kraja maja do 1. jula, a prorjeđivanje krošnje vršiti samo u godinama u kojima na stablima nema roda.

U višnje se orezuju samo vodeće mladice, a bočne prorjeđuju. Početak i kraj ljetne rezidbe zavisi od vlažnosti zemljišta koje najmanje dvije nedjelje po rezidbi mora biti dovoljno vlažno, jer zarastanje rana zavisi od brzine kretanja sokova. Zimsku rezidbu treba vršiti povremeno, kada je potrebno: 1. da se prikraćivanjem vršnih dijelova obnovi rodno drvo na ogoljelim granama, 2. kada se prorjeđuje gusta krošnja i uklanjaju grane koje smetaju mašinskoj obradi i 3. kada se želi podmladiti cijelu krošnju. Prva dva slučaja su pri kulturi višnje česta, rezidba je laka i veoma lagana, i za višnju ni najmanje štetna. Ona nam omogućuje da je sadimo u uskim razmacima i da stalno održavamo osvjetljenje krošnje i neophodan odnos između visine stabla i širine redova.

Rezidba ima značaj i za početak diferencijacije cvjetnih pupoljaka. Od toga u hladnijim oblastima zavisi i izdržljivost višnje na niskim zimskim temperaturama i početak njezinog cvjetanja sljedećeg proljeća. Istraživanja u SSSR-u su pokazala da rezidba i dodatno azotno gnojivo ne prouzrokuju samo pozniju diferencijaciju, već je ova i dulja. Tu se pokazala i zavisnost od sorte i godine. Pri ‘tome je i u tom pogledu bio nešto povoljniji utjecaj ljetne rezidbe od proljetno-zimske (Čebataeva T., 1966).

Pomološka klasifikacija

Višnje koje su u kulturi više ili manje na svima kontinentima nisu samo u međusobnoj rodbinskoj vezi već su i sa mnogobrojnim divljim i plemenitim trešnjama stvarali svoje potomstvo. To, je kao i lake promjene u nasljednoj osnovi pod utjecajem unutrašnjih i spoljašnih faktora, dovodilo i stalno dovodi do nastajanja veoma različitih kombinacija osobina bilo stabla bilo plodova. Takva raznolikost oblika nastajala je i danas nastaje naročito tamo gdje se višnja razmnožava izdancima nastalim iz hibridnog sjemena. Zbog toga nas nijedna pomološka klasifikacija sorti višanja ne može potpuno zadovoljiti. Za to je najbolji dokaz činjenica da se ista sorta i u pomologijama i u voćnjacima nalazi pod različitim imenima.

U poglavlju o trešnji bilo je riječi i o dvije poznatije klasifikacije sorti višanja. Rekli smo da je danas više poznata i pri determinaciji sorti višanja korisnija klasifikacija američkog pomologa Hedrikaj Hedr.ick U. P., 1937), pa je niže dajemo (nešto izmijenjenu i premh našim potrebama nadopunjenu).

A. Sorte jako kiselog i trpkog soka koje su najbliže stepskoj višnji (Pruuus cerasus var. frutescens Neil, C. fructicosa Pallas)

Ovamo spađaju: neselektovani tipov.i domaće višnje, petrovaradinka, oblačinska višnja, maraska, sjeverka (lotovka), osthajmka i njezini tipovi (u čehoslovačkoj: vlasačka i Vitova; u Njemačkoj: Rainhardova osthajmka i naumburška osthajmka). Od novijih selekcija: Hajmanova konzervna i ovoj slična sorta Hajmanov rubin — obje njemačke sorte. Ovamo spadaju i mnoge druge višnje koje se razmnožavaju pod raznim lokalnim imenima u Maloj Aziji, Zakavkazju, Rusiji, Krimu, Ukrajini, Moldaviji, balkanskim i srednjoevropskim zemljama i šire.

B. Sorte kiselog soka koje pripadaju varijetetu Prunus cerasus var. typica (P. cerasus L.)

I. Meso tamnije crveno (morele)

1. Morele sa kratkom peteljkom: engleska morela (English Morello). Nije identična sa lotovkom, kao što to tvrde ruski prevodioci Hedrika.
2. Morele sa dugom peteljkom i manje obojenog soka: kereška, senteška, briselska, Podbjelski.

II. Meso svijetlocrveno (amarele)

1. Tamnocrvena boja kožice: Ričmondova rana (Early Richmond)
2. Svijetlocrvena boja kožice
   a. Plodovi sitni đo sređnje krupni: Montmorensi (Motmorency), kraljevska amarela.

C. Sorte kiseikastoslatkog soka (trešnje—višnje, vojvotkinje, prema engl. Duke cherries)

I. Meso crveno

1. Plodovi sitni do srednje krupni: crvena majska i majska vojvotkinja (May Duke).

II. Meso zućkasto

1. Plodovi sitni do srednje krupni: kraljevska (Royal Duke), španjolska staklenjača,
2. Plodovi srednje krupni, trešnjastog oblika, i po okusu najsličniji trešnjama: kraljica Hortenzija,
3. Plodovi srednje krupni do krupni, pljosnati, kožica slatka: veliki Gobe (Gobetova).

Determinacija sorti višanja prema vremenu sazrijevanja

U poglavlju o trešnji smo rekli da se danas za determinaciju sorti trešanja i višanja uzima njihova podjela po vremenu sazrijevanja, praktično po nedjeljama, počevši od 1. maja, i za višnje kao i za trešnje bez obzira na to što nijedna sorta višanja ne sazrijeva u 1. nedjelji trešanja.

Sorte

Majska višnja, slatka rana višnja (May Duke, Arch Duke, Rote Maikirsche, Anglaise Hative, Precoce de Mai)

Porijeklom je iz Francuske. Prema jednom engleskom botaničkom spisu iz 1688. g., već tada je gajena u Engleskoj, navodno je nastala u Francuskoj u okrugu Medok (Medoc). Prema autoru toga spisa (Ray: „Historia plantarum”), u doba njezinog postanka još je važilo staro računanje vremena, u kojem je 11. juni bio posljednji dan .maja. Zato joj danas ne odgovara ime „majska rana” ili „majski vojvoda (May Duke)” pa bi bolje bilo da je zovemo „slatka rana višnja“ (kao u jednoj češkoj pomologiji: „slatkovišenj rana” ili po jednom francuskom sinonimu: „Precoce de Mai”).

Rasprostranjena je u svim evropskim zemljama i u SAD, ali samo pojedinačno stablo u ponekim kućnim vrtovima. Kod nas je najviše ima u okolini Novog Sada, Petrovaradina, Iloka i u sjevernoj Bačkoj.

Plod je srednje krupan do krupan (4—5,5 g), na jednoj strani nešto spljošten, okruglast (na prirnjer: dug 1,80—1,9, širok 2,0 cm, debeo 1,80 cm), šav nevidljiv; udubljenje oko peteljke srednje široko i plitko, peteljka duga do vrlo duga (45—65 mm); kožica crvena do tamnocrvena; ostatak tučka u srednje širokoj i plitkoj jamici; meso meko, veoma sočno, sok crvene boje, kiselkastosladak; koštica srednje krupna (0,45—0,50 g), plosnatojajasta sa oštrim grebenom — stisnutih strana šva, prilično dobro se odvaja od mesa. Plodovi sazrijevaju u 4. nedjelji trešanja. Treba ih brati sa peteljkom, jer sok lako curi kroz otvor spojnog mjesta ploda i peteljke. Upotrebljavaju se samo u domaćinstvima kao stono voće, djelimično prerađeni u kompot ili sok i kolače.

Drvo je srednje bujno, upoređeno sa bujnijim višnjama, kao što je kereška koju dobro oplođava, moglo bi se reći da je slabe bujnosti. Izdaleka se raspoznaje po uskoj, silabo razgranatoj krošnji, čije su vodeće grane na cijeloj dužini obrasle kratkim rodnini drvetom. Počinje rano rađati i rađa gotovo redovno, ukoliko je pozni mrazevi ne ometu — jedne godine mnogo, druge slabije. Autofertilna je sorta.

Kraljevska amarela (Konigliche Amarelle, Amarelle Royale Hative, Richmond)

Porijeklom je vjerovatno iz Francuske. To je jedna od najstarijih amarela 1 zato rodonačelnik mnogih drugih sorti i tipova amarela. Njezini su sijanci sigurno: Montmorensi i Dimicka amarela (Diemitzer Amarelle) koje su kod nas više poznate.

Rasprostranjena je razbacano kao pojedinačno stablo u kućnim vrtovima u Evropi i SAD.

Plod je sitan do srednje krupan 3,5—5 g), okruglast (na primjer: dug 1,50 cm, širok 2,00 cm, debeo 1,80 cm), na tjemenu nešto spljošten; šav na jednoj, neznatno spljoštenoj strani, površinski — jedva vidljiv ili nevidljiv; udubljenje oko peteljke srednje duboko i srednje široko, peteljka kratka (oko 2,80 cm prosječno) i debela (2 mm), cijela izrazito zelena; kožica nježna, sjajna, prozračna, otvorenocrvena; meso blijedožućkasto, veoma meko, vodnjavo, sok bez boje, kiseo; koštica bjelkasta, sitna, okruglasta, neznatno spljoštena, sitnog oštrog grebena, dobro se odvaja od mesa, ali se pri trganju za plod meso odvaja bez koštice, koja čvrsto stoji uz peteljku pa se plodovi sa ovom moraju brati. Plodovi sazrijevaju u 4. nedjelji trešanja. Kvalitet je ispod osrednjeg i nigdje se danas ne upotrebljava za industrijsku preradu. U SAD je usavršena i još se usavršava selekcijom, kao Montmorensi, koja od nje potječe.

Drvo u početku raste bujno; kasnije, pošto rano počinje rađati i obilno rađa, formira okruglastu krošnju bez provodnice. Sekundarne grane su nešto oborene. Rađa u prvim godinama rodnosti na jednogodišnjim i na kratkim višegodišnjim grančicama, u kasnijim godinama uglavnom na kratkim grančicama — u kiticama (po 3—4 ploda).

Petrovaradinka, majurka, španjolka

Porijeklo je nepoznato. Ime „majurka” izvedeno je po imenu Majur — lokalnom imenu Petrovaradin. Navodno se tu u Vojvodini najprije počela razmnožavati.

Rasproslranjena je najviše u okolini Sr. Karlovaca, ali je ima i na širem vinogradarskom području od Beograda do Subotice na sjever d do Iloka na zapad.

Plod je srednje krupan (5—7 g), srcastozaobljen, na strani dva zaravnat, širi nego dulji (na primjer, plod težak 6 g: dug 1,83, širok 2,02, debeo 1,77 cm); udubljenje oko peteljke srednje duboko i srednje široko, peteljka tanka i srednje duga do duga; tjeme zaobljeno, ostatak tučka u veoma plitkoj jamici na sredini tjemena; kožica tanka, tamnocrvena, lako se skida; meso crveno sa blijedocrvenim žiiicama, upadljivo išarano, veoma sočno, slatkokiselo, višnjastotrpko, aromatično, sok jako crven, koštica sitna (oko 0,5 g). Sok neznatno curi po odvajanju ploda od peteljke, pa se bere sa peteljkama. Kvalitet plodova vrlo dobar do odličan. Sazrijevaju u 5—6. nedjelji trešanja i mogu se dugo održati na grani.

Drvo je srednje bujno, dobro obraslo rodnim grančicama. Između ostalog, karakteriše se krupnim tamnozelenim lišćem koje je slično lišću trešanja i višanja marela. Autosterilna je sorta (M. Milovankić). U povoljnim ekološkim uslovima (klime, zemljišta i oprašivanja) daje redovne i dobre prinose (prema Milovankiću, 40—90 kg po drvetu). Pušta mnogo izdanaka, kojima ih narod uglavnom razmnožava.

Montmonerensi (Cerice de Montmorency)

Porijeklom je najvjerovatnije iz Francuiske. U Evropi je poznata od početka 19. stoljeća.

Rasprostranjena je danas najviše u SAD, gdje je glavna sorta za konzerviranje: 90 odsto konzervi je od nje. Pošto jako podliježe mutaciji pupoljka, postoje tipovi veoma različitog kvaliteta plodova — od sitnih i slabo obojene kožice do veoma krupnih i tamnoobojene kožice; plodovi nekih tipova ranije sazrijevaju, drugih na istom mjestu kasnije. Takve razlike zapazili smo i u nekim sortimentskim višnjicima u čehoslovačkoj. Pošto joj je sok malo obojen, u Evropi ove sorte malo ima.

Plod je srednje krupan do veoma krupan, oblik okruglog ploda trešnje, kod nekih tipova na obadva kraja nešto spljošten, brazda vidljiva; udubljenje oko peteljke srednje duboko i srednje široko, peteljka kratka do srednje duga, tanka; kožica tamnocrvena, sjajna, ostatak tučka u izrazitoj jamici; meso meko — kod novog američkog tipa prilično čvrsto — sočno, sok malo obojen, kiselkast, osrednje aromatičan; koštica okruglasta, srednje velika, odvaja se od mesa. Plodovi ne pucaju na granama i dugo se neobrani drže. To omogućava duže trajanje berbe — osobina zbog koje se ova sorta cijeni u SAD. Plodovi sazrijevaju u 7—8. nedjelji trešanja.

Drvo je bujno pa razvija visokopiramidalnu krošnju sa jakim glavnim granama, naročito ako je kalemljeno na divlju trešnju sa kojom ima vrlo dobar afinitet. Iako je samoplodna sorta, u SAD se smatra da su ipak potrebne pčele za oprašivanje da bi se osigurali veći prinosi. U SAD se kao dobar oprašivač ove sorte uzima trešnja Napoleonova i slatke višnje koje kasno cvjetaju.

Kraljica Hortenzija (Cirese Reine Hortense, Konigin Hortcnsia)

Porijeklom je iz Francuske, gdje je poznata još od početka devetnaestog stoljeća.

Rasprostranjena je više kao sorta lokalnog značaja u Francuskoj i kao sorta kućnih vrtova i amaterskih voćnjaka u svim evropskim zemljama. U našoj zemlji ovdje-ondje smo naišli na pojedinačna stabla.

Plod je srednje krupan do krupan, duguljastog oblika — tipičan hibrid između trešnje i višnje, na prvi pogled podsjeća na trešnju; udubljenje oko peteljke srednje duboko i srednje široko, peteljka duga i tanka; plodovi u kiticama; kožica tanka, sjajna, boje crvene trešnje; “meso srednje čvrsto, osrednje sočno, kiselkastoslatko, sok bezbojan, okus veoma prijatan. Sazrijeva u 7—8. nedjelji trešanja. Transport teže podnosi. Po našem mišljenju, to je najukusnija slatka višnja ili, bolje reći, kisela trešnja, jer je po većini svojih osobina bliža trešnji već višnji.

Drvo je bujno, piramidalno — etažne krošnje, srednje velikih izduljenih listova — i u tome bliže drvetu trešnje nego višnje. Samo neplodna je. Slabije rađa ako je nedovoljno oplođena. Podesna je samo za kućne vrtove, jer u doba kada sazrijeva na našim tržištima ima boljih trešanja, a nije pogodna za preradu.

Podbjelski (Ministr von Podbielski, Kochs verbesserte Ostheimer)

Porijeklom je iz Njemačke, gdje je 1903. nastala iz sijanca osthajmke (proizvođač Koh u šlajbnicu nedaleko od Magdenburga u Njemaćkoj.

Rasprostranjena je u svim zemljama sradnje Evrope. U Jugoslaviji je ima u Slavoniji, Vojvodini, Neretvanskoj krajini u Dailmaciji i u Hercegovini (samo u Ljubinju). Obično se krije pod krivim imenima.

Plod je osrednje krupan (4—6 grama), širi nego dulji (2,2Xl,8cm), malo spljošten i prema tjemenu sužen sa dobro vidljivom brazdom na jednoj strani; udubljenje oko peteljke široko i srednje duboko, peteljka duguljasta (3—3,5 cm), srednje debela (1—2 mm), otvorenozelena; kožica sjajna, tamnocrvena, djelimično prozračna. Meso je nježno, veoma sočno, tamnocrveno, aromatično, sok nakiseo, izrazito crven. Koštica srednje krupna sa širokim i ravnim grebenom. Plodovi sazrijevaju u 7—8. nedjelji trešanja (dozrijevanje je dosta dugo: do 2 nedjelje); čvrsto se drži uz peteljku i lako od nje otpadaju tek kada prezriju. Po našem mišljenju, plodovi ove višnje su prvoklasni kako za potrošnju u svježem stanju i konzerviranje, tako i za proizvodnju sokova. Sadrže vitamina C 17,02—28,42mh%, šećera 5,81—13,02%, kiseline 1,15—1,35% (Milovankić, 1963).

Drvo je vrlo bujno sa okruglasto i široko razvedenom krošnjom koju izgrađuju jake grane koje se u mladosti lako očenjavaju. Zbog toga se mora pri njezinom formiranju voditi računa da ugao grananja bude dovoljno velik (55—60°) i grane jedne od drugih dovoljno rastavljene (25—30 cm). Pošto je očenjavanje prvenstveno genetska osobina ove sorte, nije zgorega da se grane odmah po njihovom formiranju čvrsto povežu.

Podbjelski veoma rano počinje rađati, već u 3. ili 4. godini može dati oko 30 kg plodova i po stablu, ali daje visoke i redovne prinose samo ako je oprašivanje osigurano, jer je autosterilna sorta. Oprašivači su: višnje majska rana, engleska rana i lotovka, trešnje Lionska i bodočonska (Milovankić, 1963).

Osthajmka (Ostheimer Weischsel)

Porijeklom je iz španije, iz okoline Siera Marena, (odakle je u 18. stoljecu donesena u Njemačku, gdje je dobili ime po mjestu Osthajm (Ostheim).

Rasprostranjena je u svim evropskim zemljama i vjerovatno postala rodonačelnik nekih drugih sorti. Gaji se u mnogo tipova, među kojima ima više ili manje produktivnih, selektovanih i neselektovanih, različitih i po vremenu sazrijevanja.

Plod je sitan do srednje krupan (3,5—4 g), okruglast — nešto širi nego dulji (na primjer, plod težak 4g: dug 1,80, širok 1,95, debeo 1,74 cm), na strani brazde i na tjemenu nešto spljošten, brazda većinom nevidljiva; peteljka duga, sa dva palista; udubljenje oko peteljke plitko i usko do srednje široko; kožica tipične višnjaste boje: u punoj zrelosti zagasitocrvena, ostatak žiga u malom udubljenju; meso i sok su crveni do zagasitocrveni sa dosta debelim bjelkastim providnim snopićima (žilicama) koji vežu peteljku, meso i košticu na njezinoj osnovi; sočnost mesa velika, sok slatkokiseo, u punoj zrelosti prilično aromatičan; koštica malo do srednje velika, okruglasta, obično sa izrazitim grebenom, lako se odvaja od mesa. Sok ne curi pri odvajanju peteljke. Plodovi sazrijevaju u 8. nedjelji trešanja.

Drvo je slabo do osrednje bujno sa malom okruglom krošnjom na kojoj su karakteristične ‘tanke i jako oborene grančice. Rađa osrednje. Autosterilna je sorta; oprašivači su: domača i španska višnja.

Kereška (mađarska imena: Pandy uvegmeggy, Korosi, Korosi meggy)

Porijeklom je iz Mađarske, iz Nađkereša (Nagykorosa).

Rasprostranjena je u Mađarskoj, Jugoslaviji, čehoslovačkoj (naročito u Slovačkoj), Njemačkoj i Poljskoj.

Plod je srednje krupan (5—6 g) do krupan (oko 7 g), širokosrcast, jednako širok i debeo, ali nešto kraći (na primjer: dug 1,90 cm, širok 2,20 cm, debeo 1,93 cm), na jednoj strani nešto spljošten, i samo na toj strani linija sva jedva vidliiva kao svjetlija boja kožice; udubljenje oko peteljke plitko i široko-zdjelasto, peteljka srednje duga do duga (oko 4,0 cm), srednje debela do tanka, sa zaliscima (palistićima), l—3 na plodovima koji su se razvili iz prostih cvjetnih pupoljaka; ostatak stubića u plitkoj jamici; kožica zagasitocrvena; meso meko, sočno, purpurnocrveno sa sitnim, gustim sprovodnim snopićima blijedocrvene boje, sok blijedocrven, kiseo, sa nešto šećera, umjereno aromatičan; koštica srednje krupna (1,5 g), plosnatotrbušasta sa osrednje izraženim, prilično širokim grebenom. Plodovi sazrijevaju u 6—7. nedjelji trešanja. Upotrebljavaju se za jelo u svježem stanju, preradu u kompote i sokove.

Drvo je bujno, razvija veoma jaku i široku piramidalnu i razgranatu krošnju (do 10 m visine i do 15 m širine). Listovi krupni, tamnozeleni. Rađa rano i redovno na cijeloj duljini lanjske grančice. Glavna odlika ove sorte je izvanredno velika produktivnost (na aluvijalnom zemljištu Voćnog rasadnika u Osijeku jedno stablo ove višnje, kalemljene na divlju trešnju, u punom rodu je davalo 100 do 120 kg plodova u jednoj godini). Autosterilna je sorta, pa bez pogodnih oprašivača ne rađa. Dobri su joj, oprašivači — višnje: sjeverka, osthajmka i Hajmanova konzervna, a od trešanja: germersdorfska, krupni crni hrušt i neke druge (Krummel, 1966).

Marela kasna, lotovka, šjeverka, amarelka sjenovita, morejska (u Francuskoj: Griotte du Nord, Griotte a Ratfalia i Cerise de Morel i drugi sinonimi; u Njemačkoj Schattenmorelle, Grosse Lange Lotkirsche i Deutsch Morello; u Engleskoj i SAD: English Morello ili Black Morello; u čehoslovačkoj: Moreillska (morejska), Morela Pozdni i Amarelka stinna

Ime lotovka izvedeno je po francuskom departmanu Lot (čit. Lo), odakle je, vjerovatno, donesena u Njemačku i nazvana Lotkirsche i Schattenmarelle. Ovo drugo ime uzeli su po francuskom imenu „Griotte du Nord”, smatrajući, i danas tako smatraju, da ,,du Nord” znači sjevernu stranu svijeta, osoje, koje, navodno, višnja dobro podnosi. Po našem mišljenju, riječ Nord ovdje označava geografski sjever, tj. višnju koja je u Francusku donesena iz sjeverne zemlje: Engleske, na što ukazuje njezin sinonim „engleska morela”. Ime morejska (najviše u Čehoslovačkoj pomološkoj literaturi je poznata i pod imenom „marejska (mareillska)”. To je ime dobila po dvoru Šato di Morej (Chateau du Moreille) u čijem je voćnjaku, po jednoj pretpostavci, dobivena.

To je veoma stara sorta koja se izdiferencirala na veliki broj tipova — neselektovanih i selektovanih pod jednim ,ili pod dva, rjeđe i više, sinonima. Neki od tih sinonima i veliki broj drugih daju se i njojzi sličnoj višnji „briselskoj”. U našem Podunavlju uglavnom se gaje dva tipa: jedan nešto raniji i krupniji pod imenom „marela“ — malo rasprostranjen, i drugi nešto kasniji pod imenom „sjeverka” ili „lotovka” (više kod stručnih pomologa)

• daleko više rasprostranjen koji trgovci propagiraju kao jednu od najboljih višar.ja. Slični ovoj „sjeverki” i u obadvije Njemačke se gaji više tipova
• neselektovanih i selektovanih — pod imenom „Schattenmorelle”. Ne,poznato je da li je naša „sjeverka” i njemačka „Schattenmorelle” imaju neku istorijsku i biološku vezu.

Ovdje ćemo najprije prikazati naš raniji tip i potom se osvrnuti na kasniji tip — na tzv. sjeverku ili lotovku.

Porijeklo — U evropskim pomologijama se navodi da je porijeklom iz Francuske. U Njemačkoj je poznata još od 1800.

Rasprostranjena je najviše u Njemačkoj i čehoslovačkoj, gdje se preporučuje za kuhinju i industrijsku preradu. Dosta se gaji i u Belgiji, Holandiji, SSSR-u. Kod nas je najviše ima u Sloveniji, u Hrvatskoj i Srbiji gdje se na mnogim mjestima zamjenjuje sa kereškom, od koje se lako razlikuje: 1. plodovi i meso su crveniji, sok više obojen; 2. plodovi kasnije sazrijevaju (10—14 dana) i imaju mnogo više i mnogo češće palistaka; 3. stablo je niže i ima oborene grančioe; 4. autofertilna je sorta, dok su stari, neselektovani tipovi kereške izrazito autosterilni.

Plod je srednje krupan do krupan (5,50 do 7,50 g), okruglast, približno jednako širok i debeo a kraći (na primjer, težak 7,0 g (prosjek od 50 plodova): : dug 2,0 cm, širok 2,7 cm, debeo 2,18 cm); na ravnoj strani samo jedna trećina plodova imala je vidljiv šav, i to veoma slabo vidljiv; ostatak tučka u plitkoj jamici; udubljenje oko peteljke srednje duboko, prilično usko, peteljka srednje duga do duga (oko 4 cm), tanka do srednje debela; kožica sjajna, tamnocrvena; meso meko, sočno, karmincrveno, sok kiselkast, zagasitocrven; koštica srednje krupna (oko 0,328 g) sa karakterističnim oštrim vrhom, dobro se odvaja od mesa. Plodovi sazrijevaju u 8—9. nedjelji trešanja. Kvalitet je vrlo dobar do odličan.

Drvo obrazuje osrednje visoku, na vrhu raširenu krošnju sa oborenim grančicama. Listovi krupni, tamnozeleni. Rano počinju rađati; rađa dobro i redovno; rod je na jednogodišnjim dugim grančicama koje se bez orezivanja slabo granaju. Zato se preporučuje njihovo prikraćivanje i obnavljanje.

Postoje dva tipa: jedan s oblim cvjetnim pupoljcima, drugi sa šiljatim. Tip sa oblim pupoljcima je autofertilan, a tip sa šiljatim autosterilan. Stoga treba razmnožavati samo tip sa oblim rodnim pupoljcima (Kamenicky-Kohout K., 1957).

Sjeverka, lotovka (Schattemorelle)

Kao što smo naprijed rekli, sjeverka ili lotovka po plodovima se razlikuje od naprijed prikazane morele kasne uglavnom po tome što su im plodovi sitniji (5—6,0 g teški), i što su u prosjeku nešto manje dugi nego debeli (na primjer, težak 6 g: dug 1,94 cm, širok 2,23 cm, debeo 1,98 cm), i što 10—14 dana kasnije sazrijevaju. Najviše je rasprostranjena u Njemačkoj, gdje se upotrebljava za proizvodnju soka, konzerviranje i spravljanje vina u domaćinstvima. I u nas je dosta rasprostranjena i u trgovini cijenjena. Autofertilna je sorta, zbog čega u posljednje vrijeme ,i u nas privlači pažnju u plantažnoj proizvodnji višnje (i u čistoj kulturi i kao oprašivač kereške).

Drvo joj je srednje bujno, okrugle krošnje, visećih sekundarnih grana. I u nas se gaji više tipova različite krupnoće i kvaliteta plodova, kao i različite produktivnosti drveta, pa je potrebna selekcija.

Maraska, maraška, gorkica

Porijeklo je nepoznato. Vjerovatno je jedan tip šibljikaste višnje koja se u Dalmaciji gaji od najstarijih vremena. Po svoj prilici je ime maraska potalijanštena verzija imena gorkica (mara = gorak), a ovo je uzeto prema oporom — nešto gorkom soku plodova ove višnje.

O rasprostranjenosti maraske bilo je već govora, pa nema potrebe da se ovdje na to pitanje osvrćemo.

Plod je okrugao i na oba kraja nešto spljošten, vrlo malo dulji nego širi; peteljka tanka, srednje duga, udubljenje oko peteljke plitko i usko; kožica tanka, tamnocrvena; meso veoma sočno, sok tamnocrven i sladak, specifične arome, odvaja se od koštice; koštica prilično velika. Plodovi sazrijevaju u 8—9. nedjelji trešanja (ti Dalmaciji krajem juna).

Drvo je nisko do srednje visoko, na dobrom zemljištu izraste do 6 m (kalemljeno na rašeljku nešto niže nego nekalemljeno — odgojeno iz izdanka ). Počinje rađati već u trećoj godini, rađa redovito i obilno. Mlađa drveta rađaju na lanjskim do oko 30 cm dugim grančicama, a količina roda, kao i kod voćaka ostalog koštičavog voća, u odnosu je sa duljinom grančice. Na starijim granama su rodne grančice deblje, obrazuju se buketne grančice i kratke rodne grančice. Na buketnim grančicama i na kratkim grančicama duljim od 1 cm obično ostane oko 6 plodova.

Na imanju Instituta za jadranske kulture u Kaštel-Starom zasađen je jedan tip višnje koji je nađen u Kaštelima i registriran pod imenom „duguIjasta maraska”.

Duguljasta maraska

Plodovi ovoga tipa su izduženi i nešto krupniji od obične maraske, ali im je sok manje kvalitetan. Prednost ovoga tipa duguljastih plodova jeste u tome što su mu stabla bujnija i produktivnija, ali i pored toga ne zaslužuje da se i u manjem broju razmnožava mjesto običnog tipa koji neki u Dalmaciji zovu „poljička maraska“ Domaći tipovi grmolike višnje, (cigančice, njemački: Zverg-Weichsel, Zigeuner-weichsel, Preszsauerkirsche, francuski: Petite Griotte)

Porijeklom je iz područja između Anadola i Kavkaza u Maloj Aziji. Od nje, vjerovatno, sekundarno vode porijeklo sve višnje intenzivno obojenog soka, više-manje grmolikog hahitusa (Prunus cerasus var. frutescens Neil.), među njima i maraska.

Rasprostranjena je u Maloj Aziji, Perziji, Zakavkazju, Ruskoj i Ukrajinskoj SSR, Rumuniji i u drugim balkanskim zemljama, u Italiji, Španiji, Portugaliji, Njemačkoj, Slovačkoj, Poljskoj i Mađarskoj, a u selektovanim ili hibridnim oblicima manje-više u svim evropskim zemljama. Lako se razmnožava izdancima, ali i sjemenom — samoniklicama, zbog čega je nekontrolisano nastao veliki broj tipova, među kojima dma autofertilnih i autosterilnih, više-manje produktivnih. Svi ti tipovi karakterišu se sitnim plodovima, jako obojenim d aromatičnim sokom. Podunavske višnje, cigančice

Pored maraske u Dalmaciji, u nas je od davnina od najvećeg značaja „podunavska višnja” ili „cigančica”. Znatan broj cigančice ima i u Mađarskoj, gdje odavno ima veliki značaj kako za domaću preradu (sok, dezertno vino, rakija), tako -i za industrijsku preradu (uglavnom sokovi). Gaji se veliki broj formi, različitih osobina plodova i bujnosti stabala, jače ili slabije produktivnosti. Slično je stanje ,i u Jugoslaviji, ali je vjekovna narodna selekcija, i u Mađarskoj i u nas, doprinijela da je cigančica uglavnom auto-fertilna višnja, otporna prema niskim zimskim temperaturama, jedna od najotpornijih prema poznim proljetnim mrazevima i pjema moniliji, veoma skromnih zahtjeva prema zemljištu. Slično maraski, daje sok intenzivno tamne boje, koja se pri preradi ne mijenja, kao što je slučaj sa sokom njemačke sorte „sjeverke“ — po čemu se ove dvije grupe višanja jedna od druge najlakše raspoznaju. Naši izvoznici nanose štetu i sebi i našoj narodnoj privredi što je izvoze pod imenom manje kvalitetne „sjeverke”. Pošto je podunavska višnja zauzela jedno od prvih mjesta u proizvodnji sokova, potrebna je njezina dobro i široko organizovana selekcija, po mogućnosti u saradnji sa Mađarskom. To bi bilo lako izvodljivo, pošto se ta višnja u Mađarskoj najviše gaji u južnim područjima — u kotarevima Baranja, Bač i Bekeš. Osnovni cilj te selekcije treba da bude: veća produktivnost, veća krupnoća plodova nizak ujednačen rast stabala, uz čuvanje svih drugih dobrih osobina te višnje. Pri tome treba uzeti u obzir i rezultate vjekovne narodne selekcije, kao što je ona koja je stvorila tzv. oblačinsku visnju cigančicu.

Napomenimo još da se u posljednje vrijeme cigančica sve manje gaji, i u Mađarskoj i u Jugoslaviji, zbog toga što joj berba pada u doba žetve strnih žita, ali i zbog toga što su neke njezine forme slabije produktivne i što daju. previše sitne plodove. Na sreću, mehanička žetva žita d mogućnost mehaničke berbe višanja, selekcija produktivnih tipova, kao i velika tražnja plodova te višnje za proizvodnju najkvalitetnijih sokova, utjecaće da se ponovo gaji u velikom broju.

Ovdje dajemo kratak prikaz jednog ploda „cigančice” iz okoline Beograda (roda 1972. god.) i većine drveta na kojima u srednjem Podunavlju te višnje rađaju bez naročite njege.

Plod je sitan (2,5—3 g) okruglast — približno jednako dug i debeo, a nešto širi (na primjer, plod težak 3 g: dug 1,47 cm, širok 1,67 cm, debeo 1,46 cm); udubljenje oko peteljke veoma plitko i srednje široko, peteljka srednje duga do duga; tjeme zaobljeno, ostatak tučka u plitkoj jamici; kožica tamnocrvena, lako se ljušti; meso karmincrveno, osrednje čvrsto, veoma sočno, sok tamnocrven, višnjastotrpak, kiseo, specifične arome, ne curi pri branju bez peteljke; koštica sitna (oko 0,45 g), lako se vadi iz mesa. Sazrijevaju u 7. nedjelji trešanja.

Drvo je grmoliko, srednje visoko, gusto obraslo više-manje položenim granama, a ove sa mnogim oborenim vitkim, djelimično jačim krutim rodnim grančicama. Otporno je prema niskim zimskim temperaturama. Rađa redovno, ali produktivnost ne zadovoljava potpuno. Razmnožava se izdancima. Autofertilna je, ali izgleda da ima i autosterilnih formi. Mogućnost primjene mehaničke berbe danas daje ovoj višnji veliki značaj u plantažnoj proizvodnji. Da bi se povećala krupnoća plodova, potrebno je redovno orezivanje.

I u okolini Beograda mogu se vidjeti drveta podunavske višnje koja veoma slabo rađaju i uvijek daju previše sitne, nekvalitetne plodove.

Skupini podunavskih šibljikastih višanja pripada i tzv. oblačinska višnja koja se izdancima mnogo razmnožava u selu Oblačina ispod Jastrepca, nedaleko od Prokuplja. Privlači pažnju niskim rastom, tamnozelenim lišćem, otpornošću prema poznim proljetnim mrazevima, dobrim i redovnim rađanjem. Kvalitet plodova sličan je kvalitetu plodova ostalih podunavskih šibljikastih višanja, tzv. cigančica. Kao i plodovi ovih, i oni se lako mogu bez peteljki mašinski stresati.

Jedna od posebnih prednosti ove višnje jeste nizak rast, više žbunast, što omogućava gustu sadnju i olakšava rezidbu i berbu. Već se sadi 1000 do 1200 stabala na hektar.

U Mađarskoj je u 1970. puštena u promet jedna selekcija cigančice pod oznakom „cigančica 60” („Ciganymeggy 60“). Autofertilna je i produktivnija od kereške, a plodovi joj sazrijevaju nekoliko dana ranije.