Pčelar treba da se upozna sa životom i radom pčela kao i sa suzbijanjem raznih zaraznih, parazitarnih bolesti i neprijatelja pčela.
Pčelar treba da se upozna sa svim problemima proizvodnje meda, voska i drugih proizvoda pčela. Nije redak slučaj da pčelar ostavi svoj profesionalni posao i da počne da se bavi pčelarenjem.
Od pčela Ijudsko društvo ima dvostruke koristi: neposredne i posredne. U neposredne koristi spadaju: med, vosak, polen, mleč i propolis, a od posrednih: pčele vrše oplodnju kulturnih biljaka i na taj način povećava prinos za 50% i više. Danas se sve više upotrebljavaju pčele za oprašivanje suncokreta, deteline, uljane repice i dr.
Upoznavanje rada i života pčela dobijaju se velike materijalne koristi, jer samo jaka pčelina društva daju velike količine meda, voska i dr. Velika pčelina društva se uspešno bore protiv raznih bolesti, a slaba podležu njima.
Pčelini proizvodi služe ljudima i kao lek, pomažu očuvanju zdravlja.
Pčelar mora da zna kako se bere med, kako se topi vosak, kako se pčelina društva pripremaju za dobru bagremovu pašu, kako treba postupiti sa pčelama posle berbe meda, a naročito preuzimati pčelina društva.
Cilj ove knjige je da se od običnog čovelca napravi dobar pčelar, koji će da ima dobro zdravlje, dug život i dobre koristi.
Dipl. vet. Tihomir Perić
Sadržaj
UVOD
KAKO SE POSTAJE PČELAR
Izbor mesta za pčelarenje
Seoba košnica sa pčelama na drugu pašu
BIOLOGIJA PČELA
Rase pčela
Pčelino društvo
Žlezde
Organi za ishranu i varenje hrane
Polni organi pčela
Oplodnja (parenje) matice
Veštačka oplodnja matice
Plodište – leglo
Pčelin stan
TOPLOTNI REŽIM U GNEZDU PČELA
Košnice sa pokretnim saćem
Košnice nastavljače
Langstronova košnica
Košnice lisnjače – AŽ-košnice
IZRADA KOŠNICA /DADAN-BLATOVE/
Podnjača
Plodište
Medište
Vratanca za leto
Poletaljke
Okvir/ram
Pregradna daska
Poklopna daska
Zaštita donjeg leta
Zbeg
Krov
OSTALI ORGANI PČELA
Organi vida
Čulo mirisa
Žaokini aparat
Međusobno sporazumevanje pčela
Orijentacija pčela u okolini
PČELINI PROIZVODI
Med
Polenov prašak
Kako pčele vare med
Kako pčele vare polen
Sakupljanje polena
Propolis
PODELA RADA U PČELINOM DRUŠTVU
ISHRANA PČELA
Nektar
Polen
Voda i mineralne materije
Sastav meda
PRIPREMA PČELINIH DRUŠTAVA ZA ZIMOVANJE
EKONOMIKA PČELARENJA
PRIPREMA PČELA ZA PAŠNU SEZONU
Veštačko prihranjivanje pčela
RAZMNOŽAVANJE PČELINIH DRUŠTAVA
Veštačko rojenje
Sprečavanje prirodnog rojenja društava
PROIZVODNJA NOVE MATICE
Nukleusi
Lažna matica
BERBA – VRCANJE MEDA
VOSAK
Izrada veštačkog saća
Med medljikovac
Medna rosa
PROIZVODNJA MATICE
Veštački matičnjak
Priplodne zajednice
Oplodnjak
Nukleus
Čuvanje oplođene matice
Dodavanje zrelog matičnjaka
Dodavanje oplodene matice
OTPREMANJE MATICE U DALJNA MESTA
Ubacivanje matice u kavez
STVARANJE JAKIH DRUŠTAVA
Dvomatična pološka
PROIZVODNJA POLENA, MLEČA I PROPOLISA
TROVANJE PČELA
PČELE OPRAŠIVAČI KULTURNIH BILJAKA
POTREBAN PRIBOR PČELARU
BOLESTl PČELA
INFEKTIVNE BOLESTI PČELA
Bolesti pčelinog legla
Američka kuga
Evropska kuga
Krečno leglo
Pčele grabljivice
Bolesti legla i pčela
Varoa
Mešinasto leglo
Kameno leglo
Bolesti pčela
Hronična paraliza pčela
Akutna paraliza pčela
Nozemoza
Melanoza
Srdobolja
NEPRIJATELJI PČELA
Voštani moljac
Pčelina vaš
Muva slaninara
Muva grbača
Ose i stršljeni
Mravl
Miševi
Price
Medved
Dodatak iz pčelarstva V.Todorovića
LITERATURA
Berba − vrcanje meda
Pre vrcanja meda mora da se zna koliko meda ima u košnici, odnosno koliko meda treba da se izvrca, a koliko treba da ostane u košnici za prezimijavanje društva. Za prezimljavanje društva treba ostaviti najmanje 10-12 kg meda. Ali ako pčelina društva idu na suncokretovu pašu, onda ne treba ostavljati velike količine meda, jer pčele sa suncokreta naberu dosta meda i polena ne samo za zimu, već i za proleće. Kod nekih društava treba ostaviti 20-30 kg meda.
Kod vrcanja meda kod košnica koje se ne sele, ili se sele samo na bagremovu pašu, a ne i na suncokretovu, onda posle vrcanja meda treba društvo prihraniti i to sa pogačama.
Vrcanje meda se vrši posle glavne paše /bagremova/, ali se vrši i posle lipove, a naročito posle suncokretove paše. Vrcanje meda se vrši kada je med zreo, odnosno kada je 3A ramova pokriveno.
Vrcanje meda se vrši za vreme toplog i lepog vremena. Sa saća sa medom skidaju se pčele peruškom, gleda se da se matica ne ubije. Treba raditi pažljivo.
Za vrcanje meda potrebna je centrifuga, peruška, dimilica, posuda sa toplom vodom, nož za skidanje voštane skrame, sanduk za smeštaj ramova bez pčela.
Centrifugiranje za ručno vrcanje meda upotrebljava se centrifuga, kojom se mogu vrcati samo 4 rama sa medom, što nije racionalno, pa se upotrebljavaju radijalne centrifuge raznog kapaciteta sa 10-60 ramova. Med se istresa sa obe strane ramova. Obična centrifuga − istresaljka za med.
Za otvaranje poklopca sa medonosnog saća upotrebljava se ručni perni nož umesto noža koji se drži u toploj vodi. Kod upotrebe radijalne centrifuge za skidanje medonosnog poklopca upotrebljava se posebna mašina sa niskim naponom struje od 10-12 V. Kod upotrebe ove mašine za skidanje poklopca sa meda potrebno je samo 37 sekundi.
Kod košnica nastavljačama, osim AŽ, da bi se lako i bez pčela uzimali ramovi sa medom treba ujutro ili prethodnog dana u kasnim podnevnim časovima između plodišta i medišta staviti pregradu od lesonita, šperploče ili najlonske folije. Posle stavljanja pregrade, okreće se leto za 180° na suprotnu stranu /zadnjoj/ košnice, tako da pčele izlaze iz medišta, po navici ulaze na prednje leto, odnosno u plodište, tako da medište ostane bez pčela. Posle toga se pristupi vađenje ramova sa medom bez pčela i nosi na vrcanje.
- Četka za zbrisavanje pčela;
- Nož za otklanjanje voštanih mednih poklončića i
- Viljuška za otklanjanje voštanih med-nih poklopčića
Da ne bi pčele ujedale pčerar nakvasi ruke sirćetnom kiselinom.
Pre vrcanja stavi se na sud u koji treba da ulazi med jedna rešetka.
Kod ručne centrifuge vrcanje se vrši ravnomerno i ne prebrzo. Kada se izvrca jedna strana, onda se okrene i druga.
Med se kod vrcanja stavlja u sudove da isplove mrvice saća, koje se skidaju i tako med bez mrvica se odnosi u prostoriju za čuvanje meda koja treba da je suva i određene temperature.
Med, zbog držanja u vlažnoj prostoriji, postaje kiseo.
Vrcanje meda, zavisno od vrste paše, vrca se 2-3 puta preko godine /bagremov, lipov i suncokretov/. Prvo vrcanje se vrši u junu, drugo i treće u avgustu ili septembru.
Posle vrcanja meda treba suziti leta, da ne bi tuđice ulazile i odnosile med, pa čak i prenosile zarazne i parazitarne bolesti.
Med se čuva u zatvorenoj i temperaturnoj prostoriji od 10-14°C i relativne vlažnosti od 65-80%.
Dužim stajanjem med se kristalizira, naročito koji ima veću količinu glukoze umesto fruktoze i manje količine dekstroze. Najslabije kristalizira med bagrema, a više suncokreta.
Vosak
Vosak luče voštane žlezde pčela. On se sastoji iz mešavine cerotinske kiseline, miricina i palmitina. On je svetložute boje, ponekad narandžaste ili crvenkaste boje. Na boju voska utiče polen. Čvrstina voska je različita, ali je najbolji tvrd vosak. On ima karakterističan miris na eterična ulja. On ima speficičnu težinu od 0,001-0,066 i tačku topljenja od 65-80°C. Ukoliko pčele same izrađuju saće ono je mukotrpno i brže je stavljati veštačko saće.
Topljenje voska i ceđenje voska se vrši od samog saća i poklopca ćelija. Kada se nakupi dosta loptica, onda se pristupi topljenju. Pčelari sa velikim brojem košnica za topljenje voska upotrebljavaju parni kazan, a sa manjim brojem košnica rade to na prostiji način. U emajliranu posudu stave u jutene ili lanene kese loptice voska, prethodno rastopljene i pritiskom nekog predmeta vosak isplivava na površinu. Lonac se stavi na tihu vatru i zagreva 1-2 sata. Istopljeni vosak se prebaci u drugi sud sa toplom vodom.
Oceđeni vosak se ponovo zagreva dok se potpuno ne otopi. Greje se na tihoj vatri. On ne sme da ključa. Otopljeni vosak se ostavlja u sudu do sutradan, posle toga se izvadi i očisti sa donje strane od nečistoće i stegne u kugle ili se prave lopte. Kod ovakvog topljenja ne otopi se sav vosak.
Kazan se za topljenje voska napuni vodom za 34 visine, a pre toga se otvor za izlazak voska zatvori. U kazan se stavi sloj slame, pa sloj voska izdrobljenog, pa preko njega opet sloj slame i tako sve do vrha kazana. Kada se napuni kazan se zatvori poklopcem, onda se uključi rešo ili ringla i kuva se, ali bez ključanja. Kuva se oko 3 sata i za to vreme otopljeni vosak izlazi preko otvora sa donje strane kazana u sud sa hladnom vodom. Za naredno topljenje voska iz kazana se izvadi i sve se ponovo puni i topi.
Primitivni način topljenja voska
Parni topionik koji se zagreva električnom strujom
Ceđenje voska iz voštine pomoću prese
Otopljeni vosak se ponovo otapa i izliva u lavor ili tepsije. Sutradan se vadi i očisti donji deo voska od prljavštine.
Skoro se isto radi i sa ruskom presom, gde oceđeni vosak pliva u sudu sa hladnom vodom. Samo je razlika u tome što za vreme vrenja voska masa se pritiska zavrtnjem.
Izrada veštačkog saća
Saće od voska se izrađuje pomoću malih presa.
Vosak se otopi u emajliranoj posudi bez taloga u koju se prethodno sipalo malo vode. Sa površine voska se pokupe pena i nečistoća. Na stolu se raširi četvorokatno laneno platno na koje se sa desne strane učvrsti presa i pored nje se stavi sud sa rastopljenim voskom.