Društvena zajednica već nekoliko godina ulaže velika sredstva u cilju bržeg razvijanja naše poljoprivrede, a takođe i našeg vinogradarstva kao vrlo važne grane poljoprivrede. Ulaganja u poljoprivredu, a i u vinogradarstvo biće iz godine u godinu sve veća, a time i njihov napredak sve brži. Naše vinogradarstvo dostiglo je već sada takav stepen, da se nameće potreba osposobljavanja velikog broja visokokvalifikovanih stručnjaka koji će rukovoditi daljim njegovim razvojem i omogućiti da se i u našem vinogradarstvu primene tekovine savremene nauke i tehnike. Ta primena omogućiće postizanje visokih prinosa uz istovremeno postizanje visokog kvaliteta vinogradarskih proizvoda, kao i podizanje produktivnosti rada i sve veći rentabilitet vinogradarske proizvodnje.

Za osposobljavanje visokokvalifikovanih stručnjaka iz vinogradarstva jedan od neophodnih uslova je i udžbenik iz vinogradarstva koji će pružiti mogućnost studentima da steknu potrebno znanje iz savremenog vinogradarstva.

Nadam se da će ova skripta privremeno zadovoljiti potrebe hastave iz vinogradarstva prema predviđenom novom planu i programu na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu.

M. D.

Predgovor

Uvodni deo

Značaj vinogradarstva za našu zemlju
Poreklo današnje kulturne loze
Preistorijska loza i istorija gajenja

I. Biologija vinove loze

1) Klasifikacija i opšte biološke karakteristike familije Arnpelidae
Rod vitislinne
Važnije vrste roda vitis
Osobine divlje loze

Osobine kulturne loze
a) Grupa istočnih sorata
b) Grupa sorata bazena Crnog Mora
c) Zapadnoevropska grupa
d) Istočnoazijska vrsta vinove loze
e) Severnoameričke vrste loze

2) Organografija vinove loze
Organi vinove loze
Koren
Stablo
List
Cvast

3) Fiziologija vinove loze
Godišnji ciklus razvitka vinove loze
Faza kretanja i listanja vinove loze
Cvetanje i oplođavanje — Faza razvijanja bobice do pojave šarka
Faza pripremanja za zimski odmor

II. Ekologija vinove loze

Klima FNR Jugoslavije
Geografski klimatski faktori Podela FNR Jugoslavije na klimatske oblasti
Zemljišni uslovi za gajenje vinove loze
Hemijski sastav zemljišta

III. Agrotehnika vinove loze

Razmnožavanje vinove loze
Razvijanje sejanica Vinove loze
Razmnožavanje običnim položnicama
Priprema reznice za prporenje i uslovi za oživljavanje
Proizvodnja loznog sadnog materijala
Odbrana hemijskim sredstvima protiv filoksere
Odbrana natapanjem vinograda
Traženje dobre podloge
Osobine dobre podloge
Čiste američke podloge
Američko-američki hibridi
Evropsko-američki hibridi Lozni rasadnik i njegova organizacija

a) Matičnjak američke loze Izbor predela, položaja i zemljišta za matičnjak

Potporni predmeti i načini uzgoja

Radovi u matičnjaku — Skidanje i čišćenje reznica Utvrđivanje prosečnog prinosa reznica

b) Sortimentski vinograd
Trapljenje reznica i vijoka
Pakovanje i ekspedicija reznica
Kalemljenje i proizvodnja loznih kalemova
A. Opšta pravila o kalemljenju loze
Promene koje nastaju kod kalemljenja
Specifične promene kod kalemljenja
Način zelenog kalemljenja
Kalemljenje preko članka

Kalemljenje preko zglavka

Vezivanje kalemova
Nega zelenih kalemova
Načini kalemljenja kod proizvodnje loznih kalemova na zrelo
Pripremanje reznica i vijoka za kalemljenje
Tehnika kalemljenja engleskim načinom na jezičak
Mašinsko kalemijenje
Proizvodnja loznih kalemova
Stratifikovanje kalemova
Vađenje i klasiranje kalemova
Trapljenje kalemova
Pakovanje i ekspedicija kalemova
Proizvodnja kalemova kalemljenjem na zeleno
Kalemljenje prporaka
Podizanje vinograda
Izbor položaja za vinograd
Organizacija terena za podizanje vinograda
Friprema zemljišta
Rigolovanje
Vreme i dubina rigolovanja
Način rigolovanja
Izbor podloge

Izbor sorte rodne loze
a) Izbor sorte prema klimi
b) Izbor sorte prema zemljištu
c) Izbor sorte prema saobraćajnim prilikama i potrošačkim centrima
d) Izbor sorte prema podilozi

Sađenje vinograda
Sađenje vinograda ožiljenim kalemovima
Razdaljina sađenja
Razni načini sađenja loze i pravac redova
Obeležavanje mesta za sadenje
Priprema kalemova za sađenje
Dubina sađenja i kopanje jamića
Tretiranje kalemova pre sađenja
Sađenje prporaka
Sađenje vinograda na živom pesku
Popunjavanje praznih mesta u vinogradu
Nega kalemova u prve tri godine
Nasloni za lozu
Orezivanje loze
Izbor mesta na lozi za rezidbu
Utvrđivanje broja okaca na čokotu prilikom rezidbe
Zelena rezidba
Obrađivanje vinograda
Đubrenje vinograda
Prirodna organska ili potpuna đubriva
Zeleno đubre
Mineralna đubriva
Složena đubriva
Đubrenje prporišta
Vreme unošenja đubriva
Rasipanje đubriva
Prihranjivanje preko korena
Pribranjivanje preko lišća
Mulčiranje
Navodnjavanje vinograda
Berba grožđa
Određivanje šećera i kiseline u širi
Berba stonog grožđa
Sortiranje i pakovanje stonog grožđa
Transportovanje grožđa
Očvanje stonog grožđa
Berba vinskih sorata i sorata za preradu grožđa
Povrede vinove loze od nepogoda
Povrede od mraza
Zaštita od mrazeva
Bolesti vinove loze
Bolesti usled nenormalnog kruženja sokova
Bolesti čiji su uzroci nepoznati

IV. Statistički deo

Pregled vinogradarstva u svetu
Površine vinograda po zemljama
Pregled vinogradarstva u FNRJ

Pregled vinogradarstva po republikama

Uvodni deo

Značaj vinogradarstva za nažu zemlju

Vinova loza je živela još u starim geološkim dobima i formacijama.

O tome nam pružaju podatke fosili vinove loze tj. okamenjeni ostaci ili otisci od lišća, semenki, drveta i dr., koji potiču iz mezozojskog doba (kreda), kenozojskog doba (tercijara, kvartara) i kasnijih doba, kamenog, bakarnog, bronzanog i gvozdenog (preistoriska loza). Smatra se da je čovek koristio plodove vinove loze mnogo pre nego što je lozu počeo da gaji — kultiviše.

Gajenje — kultivisanje — vinove loze počelo je nekoliko hiljada godina pre naše ere (istorija gajenja).

U toku vekova stečeno je veliko iskustvo u gajenju vinove loze iz koga se razvila nauka o vinogradarstvu.

Vinogradarstvo je grana poljoprivrede i naučna disciplina koja proučava osobine vinove loze i njene zahteve prema uslovima sredine u kojoj živi kao i njene privredne vrednosti. Ono je usko povezano sa botanikom, agrobiologijom, fiziologijom, biohemijom, agrohemijom, ratarstvom, meteorologijom, melioracijama i mehanizacijom poljoprivredne proizvodinje.

Vinogradarstvo koristi svoja dostignuća kao i dostignuća tih naučnih disciplina u cilju pružanja vinovoj lozi uslova za najbolje iskorišćavanje sunčeve energije, vlage i hranljivih materija iz zemljišta. Na taj način savremeno vinogradarstvo postiže stalne visoke prinose, visoki kvalitet i sve veću ekonomičnost (rentabilnost), vinogradarske proizvodnje.

Vinova loza je jedna od najkorisnijih poljopnivrednih biljaka. Zasađene površine vinovom lozom mogu se rentabilno iskorišćavati preko trideset godina, a može da donosi plod i 50—100 godina.

Ona se može sa uspehom da gaji na suvim, šljunkovitim, peskovitim, vrlo krečnim i skeletnim zemljištima, što je od naročite važnosti za stanovništvo koje živi u takvim krajevima. Računa se da takvih zemljišta (pravih vinogradarskih), još ne zasađenih vinovom lozom, ima u Jugoslaviji oko 150—200 000 ha. Vinova loza se lako razmnožava vegetativnim putem i već druge — treće godine donosi nešto roda. Razmnožavanjem položnicama (grebenicama) može da donese nešto roda već prve godine. Koristi koje pruža vinova loza su mnogostruke, i to:

1. Grožđe u svežem stanju sadrži šećer, vitamine (A, B1; B2 i C), belančevine, pektine, mineralne materije (gvožđe, kalcijum, fosfor, kalijum i dr.) i ima vrlo veliku hranljivu i lekovitu vrednost.
2. Suvo grožđe i bezalkoholne prerađevine od grožđa: slađdsok, džemovi, kompoti, grožđani med i dr.
3. Alkoholne prerađevine: vina stona i desertna, aromatizovana (aperitivi), zatim rakije, vinjak, komovice i dr.
4. Ostale prerađevine: streš, vinska kiiselina, sirće, tanin, senjetova so i dr.

Jugoslavija se geografski nalazi sa celom svojom teritorijom u zoni gajenja vinove loze, te je prema tome rentabilno gajenje vinove loze u Jugoslaviji, uslovljeno ne geografskim položajem nego nadmorskom visinom. S obzirom na geografski položaj i nadmorsku visinu u Jugoslaviji se mogu izdvojiti dva vinogradarska pojasa, i to:

Prvi pojas proteže se od najjužnijih obronaka Julijskih Alpa preko Istre, Slovenskog, Hrvatskog, Dalmatinskog i Crnogorskog primorja ulazeći u kopno dolinama reka koje se nalaze na tom području i ulivaju se u Jadransko More. Ovaj pojas obuhvata i sva ostrva naše jadranske obale.

Drugi pojas proteže se u vidu luka od severnog i severoistočnog dela Slovenije, preko Podravine, Hrvatskog Zagorja, Posavine, Slavonije, Fruške Gore, Baranje, Bačke i Banata, zatim ulazeći u Užu Srbiju dolinama reka Timoka i Morave prelazi u dolinu Vardara i Makedoniju (vidi str. 420).

U godini 1957 bilo je pod vinogradima u Jugoslaviji oko 271 000 ha. Proizvodnja grožđa iznosila je oko 907 000 tona. Prosečno oko 13,4% proizvodnje grožđa troši se u svežem stanju, oko 86% prerađuje se u vino, a samo male količine suše se i prerađuju u bezalkoholne proizvode. U 1957 godini od celokupne proizvodnje grožđa potrošeno je na unutrašnjem tržištu, izvezeno i prerađeno u bezalkoholna pića oko 200 000 tona ili oko 20%.

Desetogodišnjim planom unapređenja poljoprivrede (1952—1962 godine) pređviđeno je da u 1962 godini površine pod vinogradima iznose oko 311 000 ha i da se obnovi starih i dotrajalih vinograda (kojih sada ima oko 40%) oko 100 000 ha.

Za unapređenje vinogradarstva u tom periodu u Jugoslaviji predviđeno je oko 70 milijardi dinara.

Planom je predviđena i preorijentacija proizvodnje grožđa tj. predviđeno je da se više proizvodi stonog grožđa oko 20%, visokokvalitetnih vinskih sorata oko 22,8%, kvalitetnih sorata oko 38,6%, običnih oko 19,4%, a takođe da se proizvode i sorte za sušenje grožđa čime će se znatno povećati i potrošnja grožđa u svežem i sušenom stanju. Isto tako predviđeno je da se prinosi povećaju na prosečno 49 mc po 1 ha (vidi Pregled vinogradarstva u FNRJ).

Poreklo današnje kulturne loze

Preistorijska loza i istorija gajenja

Poreklo današnje kulturne loze nije još do sada dovoljno objašnjeno. Razlozi zbog kojih to nije bilo moguće učiniti uglavnom su sledeći:

slabo su proučeni divlji pretci kulturne loze;
nedostaju jasne osobine za razlikovanje divljih od kulturnih vinovih loza.

Proučavanjem ostataka biljnog sveta u ranijim geološkim dobima (mezozojsko, kenozojsko, kameno, bronzano, gvozdeno i dr.) nađeni su fosili — okamenjeni ostaci ili otisci od lišća, (sl. la) drveta, semenki od vinove loze (preistorijska loza). Ovi fosili ukazuju na to da su i u davnim geološkim dobima živele biljke koje su slične biljkama iz familije Ampelideae u koju spada i današnja kulturna evropska loza (tabela II). Nađeni fosili ili su slični ili jednaki sa biljkama koje danas pripadaju nekim od rodova iz familije Ampeiideae. Tako Cissites insignis i Cissites obtusifolis čiji su foaili nađeni u krednoj formaciji (mezozojsko doba) u Severnoj Americi i Portugaliji slični su rodu Cissus, dok je pravi Cissus nađen u tercijaru — eocenu (kenozojsko doba) i to: Cissus primaeve u Ceškoj, Cissus ampelopsideae u Hrvatskoj i Cissus laccerato u Istri (vidi tabelu 1 — fosili). Neki od fosila nađeni u tercijaru (miocenu i pliocenu) i kvarteru kao i u kasnijim dobima: kamenom, bronzanom i gvozdenom u Evropskim zemljama (Italiji, Francuskoj, Belgiji, Hrvatskoj kod Radoboja i u Bosni kod Bihaća), slični su evropskoj lozi V. vinifera (V. Praevinifera i dr.) ili V. silvestriisu. Sto se tiče ilstorije gajenja vinove loze A. Negrulj navodi sledeće teorije o poreklu gajenjia vinove loze:

Sl. 1 — a) fosil — otisak lista iz pliocena — reke Araks po I. V. Polibinu; — b) sadašnji V. silvestris Krim-Kokozi

Izostavljeno iz prikaza

a) Vavilov i De Candolle i dr. smatraju da je gajenje vinove loze počelo u Zakavkazju, Severnom Iranu i u Maloj Aziji i otuda se raširilo po Evropi. Scp. caucasica.
b) Koržinsky, Četolini i dr. smatraju da je gajenje vinove loze otpočelo u Zakavkazju, Maloj Aziji i na obalama Sredozemnog Mora nezavisno jedno od drugog od nekih divljih formi V. silvestris (Gmel.).
c) Popov smatra da je gajenje stonih sorti otpočelo u Srednjoj Aziji od divljih mesnih formi V. vinifera spontonea i da su se otuda raširile na Kavkaz i u Evnopu gde su se ukrstile sa mesnim V. silvestris i dale roditelje vinsfcim sortama.

Postoje i druge teorije o poreklu kulture vinove loze; tako Regel smatra da je kultuma loza prirodni hibrid između V. labrusca i V. vulpina.

Neki istoričari su mišljenja da je iskustvo gajenja loze preneto u Evropu sa istoka. Oni svoja mišljenja zasnivaju na raznim legendama, lingvistici i arheološkim otkrićima. Barthin smatra da su Arijevci u Indiji prvi gajili vinovu lozu. odakle se njeno gajenje raširilo u Jermeniju, Egipat, Grčku, Trakiju, današnju Italiju i Francusku ali postoji i mišljenje da su Egipćani, Grci, Feničani a Asirci samostalno otpočeli gajiti vinovu lozu.

Tablica 1 FOSILI OD VINOVE LOZE

Red. broj	Fosili vinove loze	Nalazište	Geološko doba i epoha	Primedba
1	Cissites	Sev. Amerika	Mezozojsko — kreda	Slični su rodu Cissus
2	Cissites obtisufolis	Portugalija	Mezozojsko — kreda	Slični su rodu Cissus
3	Cissus primaeve	Češka	Kenozojsko-tercijar	Pravi Cissus
4	Cissus ampelopsidea	Hrvatska	Kenozojsko-tercijar	Pravi Cissus
5	Cissus laccerato	Istra	Kenozojsko-tercijar	Pravi Cissus
6	V. Sezannensis	Francuska	Paleogenu	Pripadaju rodu Vitis
7	V. Sequannensis	Francuska	Tercijar oligocen	Pripadaju rodu Vitis
8	V. islandica Heer	Island	Tercijer-	Pripadaju rodu Vitis
9	V. artica Heer	Grenland	Tercijer-	Pripadaju rodu Vitis
10	V. crenata	Aljaška	Tercijer-	Pripadaju rodu Vitis
11	V. tentonica	Švajcarska	Tercijer-	Pripadaju rodu Vitis
12	V. britanica	Engleska	Tercijer-	Pripadaju rodu Vitis
13	V. Tokayensis	Mađarska	Tercijer-	Pripadaju rodu Vitis
14	V. Praevinifera	Francuska	Tercijer-	Čini prelaz ka V. vinifera

Nedeljčev misli, da su na Balkansko Poluostrvo gajenje vinove loze doneli Tračani oko 1 500 godina pre naše ere iz Male Azije i da je to najstarije Evropsko vinogradarstvo.

Iz bogate rimske literature o vinogradarstvu i vinarstvu vidi se da su stari Rimljani bili dobri vinogradari i podrumari (Kolumelo, Plinije, Vergilije, Horacije).

Rimljani su vinograđarstvo raširili i u krajeve današnje Italije i Francuske i ako je vinogradarstvo u krajevima današnje Francuske bilo poznato i pre dolaska Rimljana. Isto tako oni su viinogradarstvo doneli i u krajeve današnje Nemačke, Mađarske (Panonija) i Jugoslavije, Srem, Baranju d na Balkansko Poluostrvo, (za vreme Cara Probusa 276—282 g.) odnosno može se reći da su Rimljani unapredili vinogradarstvo na Balkanskom Poluostrvu, jer je ono na Balkanu bilo poznato i pre njihovog dolaska.

Dolaskom Turaka na Balkan proizvodnja vina je nazadovala ali su gajene stone sorte, koje su Turci doneli (Afus-ali, Drenkovi i dr.), jer im vera zabranjuje upotrebu vina.

Tabela 2 FAMILIJA VINJAGE — AMPELIDEAE KUNTH (VITACEAE)

1. Ampelocissus
2. Pterisanthes
3. Clematicissus
4. Tetrastigma
5. Landukia
6. Parthenccissus
7. Ampelopsis
8. Rhoicissus
9. Cissus
10. Vitis

Muscadinia

• V. Munsoniana V.
• (V. rotundifolia R. Scuppernong)

Euvitis

1. aziskih (među njima V. Ramaneti)
2. američkih (koje je Planchon podelio na e grupa)
3. evropsko-azijska (V. silvestris)
4. evropska Vitis vinifera (sa oko 2 000 odlika)

1. Labruscae	II. Labruscoidae	III. Aestrivalis	IV. Cinerescentes	V. Rupestris	VI. Ripariae
1. Labrusca	2. Californica	6. Lincecumi	9. Berlandieri	12. Rupestris	15. Riparia
–	3. Caribbera	7. Bicolor	10. Cordifolia	13. Monticola	16. Rubra
–	4. Coriacea	8. Aestivalis	11. Cinerea	14. Arizonica	–

Može se uglavnom reći da je vinogradarstvo u zemljama Južne i Srednje Evrope od najstarijih vremena do polovine devetnaestoga veka prolazilo kroz period procvata ali i kroz periode kriza i propadanja. (Seoba naroda, najezda Avara i dr.), ali vinogradarstvo nije propalo nego se stalno obnavljalo i održalo i do danas. Naročito se povoljno razvija u XVII i XVIII veku i u prvoj polovini XIX veka. Međutim, prenosom oidiuma (1845 g.), antraknoze (1853) a naročito filoksere (1864 g.) i peronospore, koje su prenete iz Amerike u Evropu i to najpre u Francusku, a zatim i u druge zemlje, bio je ugrožen opstanak evropskog vinogradarstva. Od te propasti vinogradarstvo je očuvano, kalemljenjem evropske loze na otporne podloge protiv filoksere (američke vrste, američkoamerički hibridi i evropsko-američki hibridi) i pronalaženjem efikasnih sredstava odbrane protiv oidiuma i peronospore.

Od tada u načinu razmnožavanja i gajenja vinove loze počinje nova epoha u Evropi i u ostalim delovima sveta gde se je širila evropska vinova loza (V. vinifera sativa).

Posle savlađivanja te najveće krize u istoriji svoga razvijamja vinogradarstvo se ponovo povoljno razvijalo. U najnovije vreme evropsko vinogradarstvo preživljavalo je znatnu krizu u vreme posle Prvog svetskog rata pa sve do današnjih dana, jer je ušao u krizu i ceo kapitalistički sistem privrede. To stanje naročito su pogoršala ratna pustošenja u Drugom svetskom ratu.

Pod vinovom lozom nalazi se na celom svetu oko 9,0 miliona ha. Najveći deo tih površina zasađen je na Severnoj polulopti između 20 i 52° severne širine, tj. oko 95% a od toga preko 80% u Evropi. Mičurinske i neke vrlo rane evropske sorte gaje se i do 59° severne širine. Oko 5% vinograda nalazi se na južnoj polulopti između 30—45° južne širine. (Vidi kartu II i pregled vinogradarstva u svetu).

Iz napred izloženog o poreklu i istoriji gajenja vinove loze vidi se da se vinova loza nalazila u predelima današnje Evrope još u geološkim dobima mezozojskom i kenozojskom i da je današnja kulturna loza proizvod mnogovekovnog procesa prirodnog i veštačkog ukrštanja i odabiranja (selekcije) kao i nastalih mutacija pod uticajem ekoloških uslova i agrotehnike.

I. Biologija vinove loze

Familija Ampelideae Kunth (Vitaceae) Vinjage povijuše, lijane.

1) Klasifikacija i opšta biološka karakteristika familije ampelideae

Proučavanje pojedinih rodova i vrsta (ima ih oko 600 vrsta) iz familije Ampelideae u cilju njihovog korišćenja u vinogradarstvu bilo je potstaknuto pojavom filoksere na korenu evropiske loze, koja je zapretila da potpuno uništi evropsko vinogradarstvo. Kako je najpre bilo ugroženo Francusko viinogradarstvo, to su francuski vinogradarski stručnjaci (Lecard) prvi nastojali da među rodovima i vrstama koje pripadaju familiji Ampelideae čijiim prenosom u Evropu je bila i proširena filoksera, pronađu takve koje bi mogle da kvalitetnim plodom zamene evropsku lozu i da budu otporne protiv filoksere. Proučavanje vrsta vinove loze potstakinuto je i postignutim uspesima genetike i selekcije koji uspesi su pružili mogućnost da se putem ukrštanja međusobno udaljenih vrsta i rodova mogu postoji velike promene njihovih osobina što je među prvima zapazio i dokazao Mičurin. Proučavanje i klasifikaoiju rodova i vrsta iz familije Ampelideae izvršio je Planchon. Planchon je familiju Ampelideae podelio na 10 rodova (vidii tabelu br. II).

Među pretstavnicima familije Ampelideae nalaze se mnogogodišnje biljke sa jakim stablom (mnogogodišnje lijane sa rašljikama), a ima i biljaka čiji nadzemni deo svake godine izumire i zbog toga je teško dati opštu karakteristiku ove familije — najkarakterističnije i najstalnije su osobine cvetova i semenki. Cvetovi su mali hermafroditni ili jednospolni a nalaze se po pravilu suprotno od lišća. Čašica ima srasle i potpuno zakržljale listiće, koji imaju 4—5 a ređe 6—7 nabora. Kruničnih listića ima 4—5 ređe 6—7 koji su međusobno srasli u vidu kapice, koja se u fazi cvetanja otvara u obliku zvezde ili se listići pri osnovici otkinu od cveta te ih prašnici dižući se uvis zbace i otvore cvet. Prašnika ima 4—5 ređe 6—7, s prašnim kesicama sa po dva gnezda. Između prašnika i plodnika nalaze se nektarne žlezde. Plodnik ima dve lože sa po dva semena pupoljčića. Lišće ima vrlo različit oblik. Plod je bobica sa 1—4 semenke sa rožastom (tvrdom) opnom.

Od rodova familije Ampelideae najvažniji je rod Vitis. Sa ostalim rodovima naročito sa rodovima Cissus, Ampelopsis, Parthenocissus i Cissus vršeni su pokušaji da se iskoriste u vinogradarstvu ali bez uspeha, dok je iz roda Vitis iskorišćeno oko 20 vrsta za dobijanje ploda i kao podloge.

Rod Vitis — Linne

Planchon je rod Vitis podelio u dva podroda: Muscadinia a Euvitis (prava loza); podrod Muscadinia obuhvata 2 vrste: V. rotundifolia i V. Munsoniana, a podrod Euvitis obuhvata 11 azijskih vrsta, 18 američkih, jednu evropsko-azijsku V. silvestris i 1 evropsku V. vinifera (tabela II). Sada se smatra (Negrulj) da rod Vitis ima oko 70 vrsta i to: oko 40 vrsta azijskih, oko 29 vrsta američkih i 1 vrstu evropsko-azijsku sa dva varijeteta. V. vinifera var sativa i V. vinifera var silvestris, tj. V. silvestris ne pretstavlja zasebnu vrstu nego sa V. vinifera sativa, čine jednu evropsko-azijsku vrstu sa dva varijeteta. Osnovne karakteristične osobine kojima se razlikuju vrste roda Vitis od drugih rodova familije Ampelideae jesu sledeće:

1. Sve divlje vrste imaju ili muški ili funkcionalno ženski cvet, a samo kultivisane i neke podivljale imaju hermafroditni cvet;
2. dvogodišnji lastari imaju žuto mrku boju;
3. kora na lastarima se odvaja u obliku kajiševa;
4. krunični listići ne otvaraju se odozgo u obliku zvezde nego odozdo.

Važnije vrste roda Vitis

Evropsko-azijska vrsta.

Do sada su se sve sorte vinove loze čiji se plod koristio u svežem stanju i za preradu u vinogradarstvu kao i za druge načine prerade nazivane evropskom vinovom lozom — domaćom pitomom lozom, V. vinifera a divlja loza koja je raširena u Evropi nazivana je V. silvestris.

U poslednje vreme, međutim, kako je napred navedeno V. silvestris i V. vinifera pretstavljaju jednu evropsko-azijsku vrstu V. vinifera L. sa dva varijeteta. V. vinifera var sativa i V. vindfera var silvestris.

Osobine divlje loze (V. Silvestris)

Razlike između kulturne (Sativa) i divlje (Silvestris) su uglavnom sledeće:

1. Kod divlje loze su grozdovi, bobice i semenke podjednake dok kod kulturne loze postoje velike razlike;
2. kulturne sorte imaju hermafroditne ili funkcionalno ženske cvetove, a divlja loza muške i funkcionalno ženski cvet;
3. kod kultume loze ne javlja se muški cvet ili retko kao anomalia;
4. kod divlje loze su dvodbmne biljke: lišće skoro celo ili slaborasečeno, grozdovi mali (oko 10 cm), jagode okrugle, cme boje. Semenke su takođe male sa kratkim kljunom.

Silvestris po svojim biološkim osobinama spada među biljke koje rastu u toplim i dosta vlažnim predelima. Svuda se može naći kao divlja loza uz reke Dunav, Dnjepar, Bug, Prut, u Južnoj i Srednjoj

Evropi, na obalama Crnog mora itd. Kvalitet plodova je bolji od plodova istočno-aziskih i američkih vrsta. Grožđe je slatko i nema neprijatan ukus i miris kao američke loze (sl. lb). Potpuno je neotporna protiv filoksere i kriptogamskim bolestima. Iz preistoriskih formi Silvestrisa prirodnim odabiranjem i ukrštanjem kao i čovekovim odabiranjem i ukrštanjem i raznim mutacijama stvoren je veliki broj današnjih plemenitih sorti evropske loze. Taj proces i danas se nastavlja.

Osobine kulturne loze (sativa)

1. Najvažnija osobina kulturne loze je njen krupan i sočan plod od koga se dobija najbolje grožđe i najbolje vino.
2. Ona podnosi suva, peskovita i kamenita i krečna zemljišta na kojima gajenje drugih ratarskih ‘kultura nije moguće ili nije rentabilno.
3. Koren joj je vrlo razgranat; ima debele sočne žile koje lako prodiru i u kamene pukotine.
4. Potpuno je neotporna protiv filoksere i kriptogamskim bolestima.
5. Vrlo lako se razmnožava pomoću reznica, prporaka i položnica.

Ampelografi računaju da ima oko 2 000—5 000 sorata i varijeteta vinove loze.

Zbog svih ovih osobina evropska loza gajena je kao nekalemljena sve do pojave filoksere.

U svakom vinogradarskom reonu pod uticajem ekoloških uslova izgradio se sortiment koji nosi obeležje tih prirodnih uslova.

Na osnovu proučavanja osobine sortimenta Evropsko-azijske vrste, koji se formirao u toku vekova u raznim ekološkim područjima evropskoazijska kulturna loza deli se uglavnom na tri grupe sorata (Negrulj), i to:

1. Grupa istočnih sorata (Orientalis Negr.)
2. Grupa sorata bazena Crnog Mora (pontica Negr.)
3. Zapadnoevropska grupa sorata (Occidentalis Negr.).

a) Grupa istočnih sorata

Ova grupa sorata karakteriše se ovim osobinama: Grozd je krupan i često razgranat. Bobica srednja ili krupna, ovalna, jajasta, obrnuto-jajasta, duguljasta sa čvrstim mesom. U većini sorata boja je bela ili ružičasta. Semenke su krupne sa velikim kljunom. Lišće je golo ili je četinasto.

Odlikuje se dugim vegetacionim periodom, slabom izdržljivošću protiv mrazeva, često sa visokom izdržljivošću protiv suše i vrućim vetrovima pustinja. Biljke su kratkog dana. Žbunje se snažno razvija, manji procenat rodnih lastara, sa jednim ređe dva grozda na rodnom lastaru.

Ove sorte raširene su uglavnom u Srednjoj i Zapadnoj Aziji (Armenija, Azerbejdžan, Iran, Avganistan i zemljama bliskog Istoka).

Formirane su dugom narodnom selekcijom iz divlje loze koja raste u južnom području Kaspijskog Mora.

Ova grupa sorata može se podeliti u vinske i stone.

U najstarija vremena pre Islama razvijalo se u vinogorjima Zapadne Azije vinarstvo i gajene su sorte, koje su vrlo bliske divljoj vinovoj lozi sa srednjim grozdovima i malim bobicama i one pripadaju Kaspijskoj podgrupi (Caispica Negr.). Te sorte sačuvane su do danas u Azerbejdžanu, istočnoj Gruziji, Armeniji i u Srednjoj Aziji. U vreme kada se na istok raširio islam, koji je zabranjivao upotrebu vina, širile su se sve više narodnom ,selekcijom i uvođenjem u široku proizvodnju stone sorte i sorte bez semena za sušenje. Te su sorte gajene primenjivanjem redovnog zalivanja i odlikuju se grozdovima velikih dimenzija i spadaju u podgrupu antaziatika (antasiatica Negr.) (sl. 2).

b) Grupa sorata bazena crnog mora

Karakteristične osobine ove grupe sorata su sledeće:

Grozd je srednje veličine, zbijen, ređe rastresit. Bobica srednje veličine okrugla, ređe ovalna. Boje crne ili bele ređe ružičaste. Lišće na naličju ima pautinaste i četinaste malje. U poređenju sa istočnim sortama imaju kraći vegetacioni period, otpornije su prema mrazu ali manje otpome prema suši. Moć rasta je srednja i razvijaju veći procenat rodnih lastara sa većim brojem gro Sl. 2 — Mihmane — srednjeazijska sorta — zidova na rodnom lastaru. pripada stonim sortama grupe istočniih sorata Mnoge sorte su vrlo rodne ali vrlo mali broj su tipično stone.

Sorte ove grupe formirane su od mesne divlje vinove loze narodnom selekcijom kroz dugi niz vekova u području Crnog Mora. Ove sorte se po morfološkim osobinama ne razlikuju mnogo od divlje loze. One su raširene u Rumuniji, Bugarskoj, Srbiji, Grčkoj, Turskoj, Zapadnom delu Gruzije u Moldavskoj SSSR (sl. 3) Saperavi.

c) Zapadnoevropska grupa

Karakteristika ovih sorata je sledeća: Grozd mali zbijen, cilindričnog ili koničnog oblika. Bobica je mala ili srednje okrugla, bele ili crne boje. Semenka je mala sa kratkim kljunom.

Potiču od mestne divlje loze i po morfološkim osobinama vrlo su srodne. U poređenju sa prethodnim grupama imaju kraći vegetacioni period, imaju veću izdržljivost prema hladnoći (mrazu). To su biljke dužeg dana. Snaga rasta srazmerno mala. Razvijaju mnogo rodnih lastara sa 3—4 grozda na rodnom lastaru. Rodnost srednja, prosečna težina  grozda mala. Sve sorte su vinske. Raširene su u Zapadnoj Evropi (Francuskoj, Italiji, Portugaliji, Nemačkoj). Skoro u svakom reonu ovih zemalja postoje i svoje lokalne sorte.

Osim napred pomenutih sorta koje pripadaju prednjim trima grupama Evropsko-azijskoj vrsti pripada još mnogo sorata starijeg porekla (sl. 4).

d) Istočnoazijska vrsta vinove loze

Planchon je u svojoj klasifikaciji familije Ampelideae naveo 11 istočnoazijskih vrsta, a u novije vreme se smatra da ih ima oko 40.

Ove vrste su još uvek slabo proučene i zbog slabog kvaliteta ploda njihovo gajenje je ograničeno.

U Francusku je oko 1885 godine bila uvezena vista V. Coignetiae Pulliat čija je pradomovina Japan i Koreja i koja je pokazivala izdržljivost protiv mraza te se smatralo da će se moći da gaji (Normandija). Kvalitet vina nije mogao da zadovolji potrošače i zbog toga je njeno širenje napušteno.

Sl. 3 — Saperavi — gruzinska sorta — pripada grupi sorata bazena Crnog Mora

Izostavljeno iz prikaza

Od svih vrsta do sađa je najznačajnije V. amurensis Rupr. (sl. 5), koju je prvi iskoristio u selekcione svrhe I. V. Mičurin i iskoristio za dobijanje novih sorata kao Bujtur, Ruski konkord, metaličeski i dr. Raste divlje u šumama Mandžurije i Dalekog Istoka.

Grozd je mali. Bobica je mala, okrugla, crne boje, sočna sa mnogo kiseline. Ima kratak vegetacioni period i vrlo je izdržljiva prema hladnoći (mrazu) do —40°C. Prosečna težina grozdova oko 12 g, a u kulturi 20 g.

Sl. 4 — Burgundac crni — pripada grupi zapadno evrops’kiih sorata

Izostavljeno iz prikaza

U najsevernijim reonima pronađene su pojedine biljke koje imaju dosta krupne bobice sa većim sadržajem šećera i vrlo otporne prema mrazu a koriiste se za dalju selekciju. Sl. 4 — Burgundac crni — pripada 1 u severnijim reonima Francuske grupi zapadno evropskih sorata U severnim krajevima daje širu sa 10—12% šećera i oko 20% kiseline. Njegova kultura moguća je i na jugu u krajevima gde se vrši zalivanje i tada daje i do 26% šećera i oko 14% kiseline (Negrulj).

Sl. 5 — V. amurensis Rupr. — istočnoazijska vrsta

Izostavljeno iz prikaza

e) Severnoameričke vrste loze

Kako se (iz tabele br. II) vidi Planchon je naveo 18 američkih vrsta dok se danas smatra da ih ima oko 29 (Beili).

Sve američke vrste su dvodomne biljke tj. jedne biljke imaju muške a druge funkcionalno ženske cvetove. Grozd je mali, a veličina bobica vrlo varira od sitnih 4 mm do srednje veličine 25 mm. Grožđe ima neprijatan specifični ukus na lisicu. Ove vrste rastu kao lijane u istočnom delu Severne Amerike od Meksika do Kanade po šumama u području reka.

I pored toga što se plodovi mogu koristiti za jelo, ove vrste ušle su u kulturu posle otkrića Amerike.

Vrlo se lako ukrštaju i usled toga dolazilo je do stvaranja mnogih prirodnih hibrida između vrsta.

Kada su u početku XVII veka evropljani kolonisti u Americi uveli evropske sorte onda su se počeli da stvaraju između mestnih vrsta i evropsko-azijske loze u šumama Severne Amerike nove biljke sa hermafroditnim cvetovima, krupnijim bobicama bele i ružičaste boje, koje su dobile naziv američki direktno rodni hibridi i selekcijom iz šuma dobijene neke amreičke sorte kao: konkord, izabela, katavba.

Posle toga su iz semena i daljom hibridizacijom dobivene još mnoge sorte takvoga tipa. One su u znatnoj meri bile otporne protiv filoksere i kultivisane su bez kalemljenja. Mnoge od njih se i danas kultivišu u istočnim zemljama Severne Amerike i upotrebljavaju se u svežem stanju i za preradu u bezalkoholne proizvode (džem, kompot, sok i dr.). Kada su oko polovine XIX veka prenešene iz Amerike u Evropu filoksera i kriptogamske bolesti najpre u Francusku, a zatim u druge zemlje Evrope počeli su vinogradi od evropske loze naglo propadati. Proučavanjem tih bolesti naročito filoksere utvrđeno je da su one živele i na mestnim američkim vrstama (Laliman), ali da su te vrste otpome protiv tih bolesti. Zbog toga su mnoge američke vrste uvezene u Francusku kao: Riparia, Rupestris, Berlandieri, Solonis, Cinerea, kanđikans, kordifolia i dr. One su poslužile kao podloge na koje je kalemljena domaća loza. Mnoge od ovih podloga nisu se pokazale kao dobre zbog slabog afiniteta, slabog ožiljavanja, neotpornosti protiv hloroze i filoksere i dr. i tek dugotrajnom selekcijom američkih vrsta i hibridizacijom američkih vrsta međusobno ili američkih vrsta sa evropskom lozom stvoren je veliki broj podloga upotrebljivih za različite klimatske i zemljišne uslove, i to: čiste američke vrste, američko − američki hibridi i evropsko − američki hibridi (vidi Podloge). Pored toga pokušalo se sa stvaranjem direktno rodnih hibrida prostim i složenim ukrštanjem ovih vrsta iz roda Vitis: Labruska, Lincecumii, riparia, rupestris, aestivalis, Berlandieri i vinifera. To su vršili poznati vinogradarski stručnjaci hibrideri Couderc, Seibel, Oberlin, Castel i dr. Na taj način stvoreni su mnogi tzv. stari (otelo, herbemon đelavare i dr.) i novi direktno rodni hibridi (Seibel, Couderc, Castel i dr.

Sl. 6 — V. ripairda — seveirno-američka vrsta

Izostavljeno iz prikaza

— Vidi: Stari i novi direktni rodni hibridi). I ovi hibridi su znatno otporniji protiv filoksere i kriptogamskih bolesti od evropske loze i kultivišu se bez kalemljenja, no ni stari ni novi hibridi još ne zadovoljavaju kvalitetom svoga ploda.

Neke američke vrste koriste se u cilju stvaranja sorata otpornih protiv mraza (hladnoće) u cilju pomeranja kulture vinove loze u severnije hladnije krajeve.

Tako je Mičurin u cilju stvaranja sorata otpornih prema mrazu koristio od američkih vrsta labruscu i ripariu. Ove se vrste i danas koriste za te svrhe.

Važnije američke vrste koje su poslužile za stvaranje hibrida i podloga jesu sledeće: V. Labrurca, V. cordifolia, V. Lincecumii, V. Longii (Solonis), V. aestivalis V. cinerea V. Riparia V. Rupestris i V. Berlandieri (vidi podloge, sl. 6).

V. Labrusca. — Raste divlje kao lijana u istočnim i severoistočnim predelima Seveme Amerike (SAD) i jugoistočnom delu Kanade. Smatra se da je ona prva američka vrsta uvezena u Evropu u početku XIX veka, te se pretpostavlja da su s njom prenete u Evropu krdptogamne bolesti (oidium i plaimenjača) i filoksera. Protiv kriptogamskih bolesti oidijuma i plamenjače je otporna ali nije dovoljno otporna protiv filoksere i zato nije iskorišćavana kao podloga. Vrlo je otpoma protiv mraza te se koristi za uzgoj izdržljivih sorata protiv hladnoće i mraza do 30° (Mičurin i dr.).

Jednogodišnji lastari su tamno-čokoladne boje sa rašljikama na svakom koletncu. List je čvrst, ceo ili trodelan. Grozd je mali, bobica je srednje veličine, okrugla, crne boje i retko bele i ružičaste sa debelom pokožicom. Ukus specifičan na lisicu.

Produžnim ukrštanjem i dugotrajnom selekcijom i hibridizaeijom dobijene su mnoge sorte koje danas pretstavljaju osnovu sortimenta u sevemim, severoistočnim i centralnim predelima SAD (konkord, izabela, telegraf).

V. Cordifolia. — Raste kao vrlo snažna lijana u SAD. Vrlo dobro uspeva na zemljištima aluvijalndm i ilovačastim i šljunkovitim ilovačama, a slabo uspeva na suvim i krečnim zemljištima. Odlikuje se velikom otpomošću protiv filoksere i gljivičnih bolesti. Srazmerno dosta je izdržljiva prema mrazu i suši, ima dobar afinitet prema evropskoj lozi, ali se slabo oživljava razmnožavanjem reznicama. Ima mnogo prirodnih hibrida. Koristi se samo u svrhe dobijanja podloga otpornih prema filokseri. List je mali ceo ili slaborasečen trodelan sa manjim četinastim maljama. Grozd je mali, bobica mala okrugla, crna i kisela sa oporim ukusom.

V. Lincecumii. — Raste kao lijana u šumama Severne Amerike (Teksas, Luiziana) pod uslovima suve i žarke klime. Slabo raste na krečnim zemljištima. Otpornost prema filokseri i gljivičnim bolestima je mala. Pri razmnožavanju reznicama slabo se ožiljava. List je krupan, tro-petodelan. Grozd dosta krupan. Bobdca srednja i krupna crne boje sa specifičnim i oštrim ukusom. Iskorišćena je u Evropi za dobijanje direktno rodnih hibrida (Seibel 1000 i dr.).

V. Longii (Solonis). — Prema Millardet-u verovatno hibrid RipariaRupestris-kandicans. Po biološkim osobinama vrlo je blizu V. riparia. Ušla je u kulturu kao podloga otporna protiv filoksere i za slana zemljišta (Solonis Riparija 1616 i Riparia Rupestris Pecs). Podnosi i oko 25% kreča).

V. aestivalis. — Raširen u istočnim i centralnim državama SAD. Morfološke osobine su vrlo različite, zbog prirodne hibridizacije sa drugim vrstama. List je vrlo rasečen petodelan. Grozd mali cilindričan sa okruglim crnim bobicama, dosta prijatnog ukusa. U divljem stanju je vrlo rodan usled čega je korišćen za stvaranje hibrida (Jacquez, Herbemon) kao podloga nije dobar jer se slabo ožiljava reznicama.

V. Cinerea Engelmann. — Po morfološkim osobinama je sličan V. aestivalis-u a po biološkim V. cordifolia. Raširen je u istim područjima gde i V. cordifolia.

V. roiimdifolia. — Spada u podrod Muscadinia zajedno sa V. Munsoniana koja mu je po osnovnim osobinama vrlo slična. Na kolencima nemaju dijafragmu i stara kora na stablu se ne ljušti. Rastu u tropskoj i subtropskoj vlažnoj klimi u području Meksikanskog zaliva i Atlanskog Okeana. Na otpomosti protiv filoksere stoji na prvom mestu tj. prema Viala-Ravazovoj skali ima broj 19 dok evropska loza ima broj 0. Ne podnosi krečna zemljišta. Dosta slabo se oživljava pri razmnožavanju reznicama, razmnožava se vegetativno pomoću položnica. Ne može se upotrebiti kao podloga za kalemljenje sa evropskom lozom, jer se kalemovi ne srašćuju zbog različite anatomske građe. Vrlo slabo uspeva u klimatskim prilikama Evrope. Selekcijom i ukrštanjem dobijen je znatan broj kulturnih sorata (Eden, Flowers, James) koje su raširene u SAD (Karolina, Florida). List je mali, ceo i gladak. Grozd mali, bobice srednje, okrugle, crne, ređe zelene. Na stablu može se često da nađe cvet, zreo i zelen plod. Jagode na grozdu ne sazrevaju istovremeno i zbog toga beru se jagode a ne grozdovi (Negrulj).

2) Organografija vinove loze (morfologija, anatomija)

Organi vinove loze

Vinova loza kao uzgojena biljka u vinogradu naziva se u Srbiji čokot, u Hrvatskoj trs, u Dalmaciji panj. Čokot ima vegetativne i generativne organe. Vegetativni organi su koren, stablo i lišće, a generativni: cvasti, grozdovi, bobice i semenke.

Koren

Morfologija. — Koren ili podzemni deo čokota, razvija se kod vinove loze iz semena i vegetativnim putem. U širokoj vinogradarskoj praksi loza se razmnožava vegetativnim putem. U cilju dobijanja novih sorata i hibrida loza se razmnožava semenom. Prilikom vegetativnog razmnožavanja što se vrši najčešće reznicama koren se stvara razvijanjem žila iz reznice naročito iz kolenaca i te žile zovu se adventivne. Deo reznice koji je stavljen u zemlju zove se korenov struk (sl. 7). Koren čokota koji se razvije na taj način vrši istu funkciju kakvu vrši sržna žila koja se razvije iz semenke (sl. 8 i 9). Iz dela reznice, koji je pokriven zemljom razvijaju se tri grupe žila, i to:

Sl. 7 — Vegetativni koren iz rezntce sa tri okoa i dugačke rezniice

Izostavljeno iz prikaza

Sl. 8 — Generativni koren iz semena — klijanje semena vinove loze:

Izostavljeno iz prikaza

a) porast korena,
b) obrazovanje bočnih korenčića i izbacivanje ljuske R. Goethe-u

Sl. 9 — Mladji sejanci — po R. Goethe-u

Izostavljeno iz prikaza

1. Plitke žile (brandusi) koje -se razvijaju na prvom kolencu ispod površine zemlje.
2. Bočne žile ili srednje iz srednjih kolenaca reznice.
3. Bazične ili glavne žile koje se razvijaju iz najnižeg kolenca tj. iz bazalnog dela reznice.

Sl. 10 — Pravac rasprostiranja žila na korenu vinove loze — po Ravazu

Izostavljeno iz prikaza

Korenov sistem razvija se na raznim dubinama od 20—65 cm. Prema tipu zemljišta, klimatskim prilikama, agrotehničkim merama i stanju podzemne vode, no osnovne žile mogu da idu i do dubine od 2—8 pa i 10 metara (sl. 10). Žile na korenu granaju se u žile I-og reda, Il-og reda i III-ćeg reda, itd. Na korenu razlikujemo: vrh korena sa korenovom kapom, zonu rastenja, zonu upijanja hrane, zonu sprovođenja (sl. 11). Mlade žile vrše upijanje vode i mineralnih materija, a stare žile njihovo sprovođenje. Razvijanje korena zavisno je od zemljišta i klimatskih uslova, podloge, agrotehničkih mera itd.

Ugao koji čini glav-ni sistem žila sa vertikalom zove se ugao geotropizma (sl. 12).

On je za svaku podlogu uglavnom stalan, ali je njegova veličina različita za pojedine podloge:

• Riparis portalis 80°
• Berlandieri 30°
• Rupestris di Lot …. 20°

Sl. 11 — Završni deo korena vinove loze:

Izostavljeno iz prikaza

1. vrh korena sa kapom:
2. zona rastenja;
3. zona upijanja hrane;
4. zona sprovođenja;
5. mali korenčić

Sl. 12 — Ugaa geotrapizma kad karena:

Izostavljeno iz prikaza

• A riparija portalis,
• B riparija x rupestris,
• C rupestris di Lot

Prodiranje korena u dubinu zavisno je i od visine podzemne vode u zemljištu (hidrotropizam). U vlažnoj i toploj klirni mogu se žile da razviju iz loze i u vlažnom vazduhu i to je vazdušno korenje koje može da dosegne do zemlje i pretvori se u bočno korenje (V. rotundifolia), a može da bude vrlo kratko i da uvene (sl. 13). Karakter korenovog sistema kod lozne sadnice (prporka, kalema), zavisi i od dužine upotrebljene reznice i načina sadnje (vidi sadnja). Sejanac koji je izrastao iz semena ima sržnu žilu koja se grana na žile prvog, drugog, trećeg reda itd. i sav podzemni deo sastoji se samo iz korena, po čemu se može utvrditi da li je biljka izrasla iz semena ili reznice vegetativnim putem.

Anatomija. — Anatomska građa korena na preseku preko zone upijanja (primarna struktura) vidi se na sl. 14. Sa spoljne strane nalazi se epidermds sa korenovim dlakama. Pod epidermisom nalazi se sloj koji se zove interkutis, a ispod njega parenhim kore koji se završava slojem ćelija sa zadebljalim opnama zvanim endoderm. Unutar korena nalazi se centralni cilindar koji se sastoji iz 2—3 prvobitnih sprovodnih snopića — prvobitni ksilem i floem (sudovi drveni deo i sitasti deo). Sa spoljne strane snopića nalazi se nekoliko slojeva parenhimskih ćelija, koje se zovu pericikl iz koga nastaju bočni koreni. Korenove dlake nastaju u sloju pericikla i kada izbiju napolje prodiru u zemljišne čestice. Čokot prima vodu i u njoj rastvorene mineralne materije iz upijajućeg kompleksa zemljišta pomoću korenskih dlaka putem osmoze. Pri tome imaju značajnu ulogu mikroorganizmi u zemljištu (bakterije, gljivice) i spoljna i unutrašnja mykoriza loze.

U toku života vinove loze razvija se svake godine mnogo mladog korenja, jer se istovremeno vrši i prirodno odumiranje onog korenja koje je izvršilo svoju ulogu. Korenove dlake žive oko 20 dana. Mali korenčići koji nisu odumrli dobijaju sekundarnu građu (strukturu) i pokrivaju se plutom (sl. 15). Pri tome procesu prelaza u sekundarnu strukturu stvara se između ksilema i floema u centralnom cilindru neprekidna linija meristemskih ćelija, kambijum koji u početku ima oblik zvezde, a zatim prelazi u prstenasti oblik. Kambijum stvara unutar prstena na unutrašnju stranu ksilem a na spoljnu floem, koje presecaju sržni zraci. Na taj način svake godine stvaraju se godišnji prstenovi drveta (godovi).

U sekundarnom floemu kambijum stvara slojeve tvrde i meke like. Istovremeno ćelije endoderma oplutnjave. Iz pericikla stvara se felogen ili plutni kambijum koji sa spoljne strane stvara sloj pluta i sva tkiva koja leže iznad plute sasuše se i zajedno sa plutom obrazuju mrtvu koru koja se s vremenom ljušti i opada. Svake godine u dubini sekundarne kore stvaraju se novi prstenovi felogena i obrazuju novu plutu.

Koren u povoljnim uslovima može da raste i cele godine, no u umerenoj zoni koren kod vinove loze ima uglavnom dva perioda rašćenja. Prolećno-letnji i jesenji, dok zimi i u žarkom letnjem periodu porast slabi ili se prekida.

U proleće rašćenje korena počinje posle otvaranja (cvetova) cvetnih pupoljaka kada temperatura iznosi 10—12°C, a masovni porast na temperaturi od 12—15°C. Jesenji porast korenja traje i posle završetka porasta lastara do novembra. U tom korenju u toku zime vrše se procesi stvaranja i nagomilavanja hranljivih materija, što je od važnosti za početak vegetacije i za formiranje cvasti u proleće.

Poznavajući karakter razvoja korenskog sistema može se primeniti i pravilna agrotehnika (priprema zemljišta, dubina sadnje, dubina zaoravanja đubreta i dr.).

Korenov sistem vrši vrlo važne funkcije u životu vinove loze i to uglavnom sledeće:

1. učvršćuje biljku u zemljištu;
2. upijanje vode i u njoj rastvorene mineralne materije;
3. prerada neorganskih jedinjenja azota iz zemljišta u organska jedinjenja (utvrđeno naročito od sovjetskih naučnih radnika);
4. prevođenje mineralnog fosfora u organski;
5. upija iz zemljišta i ugljenu kiselinu koja se iskorišćuje u procesu fotosinteze (naporedo) podjednako kao i ugljena kiselina koju upija lišće (A. K. Kursanov i dr.);
6. u korenu se nalaze nagomilane i rezervne hranljive materije.

Stablo

Morfologija. — Stablo je nadzemni deo čokota različitog oblika, koji na sebi nosi lozu, lišće, okca, cvasti, bobice i dr.

Stablo se može, kako je to izloženo kod korena odgajati iz semena i vegetativnim putem (segmentacijom). U vinogradarskoj praksi stablo se uzgaja redovno vegetativnim putem. Kod kulturne loze visina stabla je različita i to do 30 cm je nisko stablo, od 40—50 cm srednje, a preko 50 cm visoko. Orezivanjem u glavu u toku vremena obrazuje se na stablu zadebljanje — glava ili se rezidbom na krakove obrazuju krakovi. Stablo se može da odgaji i u obliku kordunice i dr. Na stablu se razvijaju mladari (mladice). Mladice se razvijaju iz zimskih okaca prošlogodišnjih lastara, a mogu da se razviju i iz zaperkovog pupoljka (zaperci) i spavajućih okaca starog drveta (jalovaci); zelena mladica sa lišćem zove se lastar. Ako lastar nosi cvasti (grozdove) zove se rodni lastar a ako je bez grozdova onda je nerodan lastar. Kada se lastar u jesen potpuno zdrveni i zbaci lišće zove se jednogodišnja loza koja u proleće napuni godinu dana. Ako je jednogodišnja loza izbila iz starog drveta (staro drvo je loza stara tri godine i više), onda se zove jalovak, jer je ta loza obično nerodna ali može da bude i rodna. Jalovak orezain na jedno okce.