Pravilnik o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla

PRAVILNIK

o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, veterinarsko-sanitarnim uslovima za izgradnju objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla, načinu sprovođenja službene kontrole i samokontrole, kao i uslovima za stočna groblјa i jame grobnice

„Službeni glasnik RS“, br. 31 od 9. maja 2011, 97 od 6. novembra 2013, 15 od 6. februara 2015, 61 od 23. juna 2017, 118 od 28. decembra 2023.

I. Uvodne odredbe

Predmet uređivanja

Član 1.

Ovim pravilnikom bliže se propisuje način razvrstavanja, postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, metode njihove prerade, higijenski uslovi, način njihovog utovara, pretovara i istovara, veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekata, oblik i sadržina evidencije koja se vodi u objektima za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla, postupak sa sporednim proizvodima u izuzetnim slučajevima, način sprovođenja službene kontrole i samokontrole, kao i uslovi za stočna groblјa i jame grobnice i način zakopavanja i spalјivanja sporednih proizvoda životinjskog porekla.

Član 2.

Odredbe ovog pravilnika odnose se na:

1) sporedne proizvode životinjskog porekla koji su, u skladu sa posebnim propisom, isklјučeni iz lanca ishrane lјudi;

2) proizvode životinjskog porekla koje je odgovorno lice odredilo kao sporedne proizvode životinjskog porekla, i to:

(1) proizvode životinjskog porekla koji se mogu upotreblјavati za ishranu lјudi, u skladu sa posebnim propisom,

(2) sirovine za proizvodnju proizvoda životinjskog porekla.

Proizvodi i sirovine iz stava 1. tačka 2) ovog člana koje je odgovorno lice odredilo kao sporedne proizvode životinjskog porekla koji nisu namenjeni za ishranu lјudi ne koriste se za ishranu lјudi.

Član 3.

Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na sledeće sporedne proizvode životinjskog porekla, i to:

1) trup ili deo trupa divlјih životinja, osim divlјači, za koje ne postoji sumnja, odnosno potvrda prisustva zarazne bolesti koja se može preneti na lјude ili životinje, osim vodenih životinja koje su sakuplјene radi prometa;

2) trup ili deo trupa divlјači koji, u skladu sa dobrom lovačkom praksom, nisu sakuplјeni posle odstrela;

3) sporedne proizvode životinjskog porekla koji potiču od divlјači i mesa divlјači kojim lovci direktno snabdevaju krajnjeg potrošača ili lokalni maloprodajni objekat, a koji direktno snabdeva krajnjeg potrošača malim količinama divlјači ili mesa divlјači;

4) seme za veštačko osemenjavanje, jajne ćelije i oplođene jajne ćelije koji su namenjeni za reprodukciju;

5) mleko, kolostrum i proizvode dobijene od njih, koji su dobijeni, čuvani i uništeni ili korišćeni na gazdinstvu sa koga potiču;

6) školјke od školјkaša iz kojih je izvađeno meko tkivo i meso;

7) kuhinjski otpad, osim:

(1) otpada koji potiče iz prevoznih sredstava u međunarodnom prometu,

(2) otpada koji je namenjen za ishranu životinja,

(3) otpada koji je namenjen za preradu primenom neke od osnovnih metoda prerade koje su propisane ovim pravilnikom, osim Metode prerade 6, ili za proizvodnju biogasa ili komposta;

8) materijal životinjskog porekla koji nastaje na plovilima u vezi sa poslovima ulova i obrade ribe, koji se uklanja u morskoj vodi, osim materijala koji je dobijen evisceracijom riba koje pokazuju znake zaraznih bolesti koje se mogu preneti na lјude, uklјučujući i parazitne bolesti;

9) sirovu hranu za kućne lјubimce koja potiče iz maloprodajnih objekata u okviru kojih se rasecanje mesa i skladištenje obavlјa isklјučivo u cilјu snabdevanja krajnjeg potrošača;

10) sirovu hranu za kućne lјubimce koja potiče od životinja koje su zaklane u sopstvenom domaćinstvu za proizvodnju hrane za potrebe sopstvenog domaćinstva;

11) izmet i urin, osim stajnjaka i nemineralizovanog guana;

12) brisana je (vidi član 1. Pravilnika – 118/2023-338);

13) brisana je (vidi član 1. Pravilnika – 118/2023-338).

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Značenje izraza

Član 4.

Pojedini izrazi upotreblјeni u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:

1) bela voda jeste mešavina mleka, proizvoda na bazi mleka ili proizvoda od mleka sa vodom koje se prikuplјa tokom ispiranja mlekarske opreme, uklјučujući posude koje se koriste za mleko i proizvode, pre njihovog čišćenja i dezinfekcije;

1a) validacija jeste postupak kojim se na osnovu uspostavlјene evidencije i dokumentacije utvrđuje i proverava da li se tokom proizvodnog procesa neprekidno proizvodi proizvod koji je u skladu sa utvrđenim, odnosno uspostavlјenim svojstvima i pokazatelјima kvaliteta;

1b) vodene životinje jesu životinje sledećih vrsta, u svim fazama razvoja, uklјučujući jajne ćelije, spermu i gamete:

(1) ribe iz nadrazreda Agnatha i razreda Chondrichthyes, Sarcopterygii i Actinopterygii,

(2) vodeni mekušci iz kola Mollusca,

(3) vodeni rakovi iz potkola Crustacea;

2) guano jeste prirodni nemineralizovani proizvod prikuplјen od izmeta slepih miševa ili divlјih morskih ptica;

3) deponija jeste mesto odobreno za odlaganje otpada u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje zaštita životne sredine;

4) divlјa životinja jeste svaka životinja koju lјudi ne drže ili ne uzgajaju;

5) dobijeni proizvod jeste bilo koji proizvod koji je dobijen postupkom obrade, transformacije, odnosno promene, prerade, odnosno faze prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla;

5a) dobijeni proizvodi koji su dostigli krajnju tačku u proizvodnom lancu, jesu proizvodi koji su prerađeni na način da ne predstavlјaju rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja;

6) žvakalice jesu proizvodi koji se daju kućnim lјubimcima da ih žvaću, koji nisu štavlјeni, a dobijeni su od kože papkara i kopitara ili od drugih materijala životinjskog porekla;

7) želatin jeste prirodni, rastvorlјiv protein, želiran ili neželiran, koji je dobijen delimičnom hidrolizom kolagena dobijenog od kostiju, kože, tetiva i ligamenata životinja, uklјučujući ribe i živinu;

8) životinja jeste svaki kičmenjak i beskičmenjak;

8a) izložbeni predmeti jesu sporedni proizvodi životinjskog porekla ili dobijeni proizvodi namenjeni za izložbe ili umetničke aktivnosti;

9) koža jeste kutano i subkutano tkivo životinja;

10) kolagen jeste proizvod na bazi proteina koji je dobijen od koža i tetiva životinja, uklјučujući kosti svinja, živine i riba;

11) kospalјivanje jeste uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda u objektu za ko-spalјivanje;

12) krznašice jesu životinje koje se drže ili gaje radi proizvodnje krzna i koje se ne koriste za proizvodnju hrane;

13) krv jeste sveža puna krv;

14) krvno brašno jeste prerađen protein životinjskog porekla koji je dobijen od krvi ili frakcija krvi toplotnom obradom u skladu sa ovim pravilnikom;

15) kućni lјubimac jeste svaka životinja koja pripada vrstama koje lјudi neguju i drže, osim farmski uzgajanih životinja;

16) kuhinjski otpad jeste sav otpad od hrane, kao i već korišćena jestiva ulјa koji potiču od pripreme jela u restoranima i kuhinjama, uklјučujući centralne kuhinje i kuhinje u domaćinstvima, kao i iz keteringa;

17) laboratorijski reagens jeste upakovan proizvod, spreman za krajnju upotrebu, koji sadrži sporedne proizvode životinjskog porekla ili dobijene proizvode, koji je, kao takav ili u kombinaciji sa materijama koje nisu životinjskog porekla, namenjen za određenu laboratorijsku upotrebu kao reagens ili reagensni proizvod, kalibrator ili kontrolni materijal za detekciju, merenje, ispitivanje ili proizvodnju druge supstance;

17a) mediji rasta jesu materijali, uklјučujući zemlјu za sađenje saksijskih bilјaka, osim zemlјe in situ, u kojima se uzgajaju bilјke ili pečurke i koji se upotreblјavaju nezavisno od zemlјe in situ;

18) međuobjekat za materijal Kategorije 1, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3 je objekat u kome se sakuplјaju sporedni proizvodi životinjskog porekla, skladište i u kojima se vrše sledeće radnje rukovanja, i to:

(1) sortiranje,

(2) usitnjavanje,

(3) hlađenje,

(4) zamrzavanje,

(5) solјenje ili drugi postupci konzerviranja,

(6) uklanjanje kože ili uklanjanje specifičnog rizičnog materijala,

(7) postupanje sa sporednim proizvodima životinjskog porekla u skladu sa propisima kojima se uređuje veterinarstvo,

(8) prethodna higijenizacija/pasterizacija sporednih proizvoda životinjskog porekla radi njihove upotrebe u objektima za proizvodnju biogasa ili komposta,

(9) prosejavanje,

(10) procesi faznog prelaza kao što su termokoagulacija krvi, centrifugiranje krvi, hidroliza papaka i kopita, svinjskih čekinja, perja i dlake materijala Kategorije 3, namenjenih preradi u skladu sa metodama prerade iz ovog pravilnika;

19) brisana je (vidi član 2. Pravilnika – 118/2023-338);

20) međuproizvod jeste dobijeni proizvod:

(1) koji je namenjen za upotrebu u proizvodnji lekova, lekova za upotrebu u veterini, medicinskih sredstva za upotrebu u medicini i veterini, aktivnih implantabilnih medicinskih sredstava, in vitro dijagnostičkih medicinskih sredstava za upotrebu u medicini i veterini, laboratorijskih reagensa ili kozmetičkih proizvoda, i to:

– kao materijal u postupku proizvodnje ili u konačnoj proizvodnji gotovog proizvoda,

– u validaciji ili proveri tokom postupka proizvodnje, ili

– u kontroli kvaliteta gotovog proizvoda,

(2) čije su faze oblikovanja, obrade i proizvodnje dovršene u dovolјnoj meri da se proizvod može smatrati dobijenim proizvodom i da neposredno ili kao sastojak drugoga proizvoda služi u svrhe iz podtačke (1) ove tačke;

(3) koji ipak zahteva dalјu proizvodnju ili preradu, kao što su mešanje, premazivanje, sastavlјanje ili pakovanje, kako bi bio pogodan za stavlјanje u promet ili za upotrebu, u zavisnosti od slučaja, kao lek, veterinarski lek, medicinsko sredstvo za upotrebu u medicini i veterini, aktivno implantabilno medicinsko sredstavo, in vitro dijagnostičko medicinsko sredstvo za upotrebu u medicini i veterini, laboratorijski reagens ili kozmetički proizvod;

20a) mesno-koštano brašno jeste protein životinjskog porekla koji je dobijen preradom materijala Kategorije 1 i/ili materijala Kategorije 2 primenom osnovnih metoda prerade u skladu sa ovim pravilnikom;

20b) neobrađena koža jesu sva kožna i potkožna tkiva koja nisu obrađena bilo kojim postupkom obrade osim, sečenja, hlađenja ili zamrzavanja;

21) nadležni organ jeste ministarstvo nadležno za poslove veterinarstva koje je ovlašćeno za sprovođenje službene kontrole, kao i odgovarajući organ druge zemlјe čija nadležnost je ustanovlјena propisima te zemlјe;

22) neprerađena vuna jeste vuna, osim vune, koja je:

(1) fabrički prana,

(2) dobijena štavlјenjem,

(3) obrađena nekom drugom metodom kojom se osigurava uklanjanje neprihvatlјivih rizika,

(4) proizvedena od životinja koje nisu svinje, podvrgnuta industrijskom pranju koje se sastoji od višekratnog uranjanja vune u rastvor vode, sapuna i natrijum hidroksida ili kalijum hidroksida, ili

(5) proizvedena od životinja koje nisu svinje, namenjena je otpremi direktno u objekat za proizvodnju dobijenih proizvoda od vune za tekstilnu industriju i bila je podvrgnuta bar jednom od sledećih tretmana:

– hemijskoj depilaciji gašenim krečom ili natrijum sulfidom,

– fumigaciji u formaldehidu u hermetički zatvorenoj komori u periodu od najmanje 24 sata,

– industrijskom čišćenju koje uklјučuje uranjanje vune u deterdžent rastvorlјiv u vodi na temperaturi od 60–70 °S,

– skladištenju koje može uklјučivati vreme provedeno u prevozu na temperaturi od 37 °S u periodu od osam dana, 18 °S u periodu od 28 dana ili 4 °S u periodu od 120 dana;

23) neprerađena dlaka jeste dlaka, osim dlake koja je:

(1) fabrički prana,

(2) dobijena štavlјenjem,

(3) obrađena nekom drugom metodom kojom se osigurava uklanjanje neprihvatlјivih rizika,

(4) proizvedena od životinja koje nisu svinje, podvrgnuta fabričkom pranju koje se sastoji od višekratnog uranjanja dlake u rastvor vode, sapuna i natrijum hidroksida ili kalijum hidroksida, ili

(5) proizvedena od životinja koje nisu svinje, namenjena otpremi direktno u objekt za proizvodnju dobijenih proizvoda od dlake za tekstilnu industriju i bila je podvrgnuta bar jednom od sledećih tretmana:

– hemijskoj depilaciji sa gašenim krečom ili natrijum sulfidom,

– fumigaciji u formaldehidu u hermetički zatvorenoj komori tokom najmanje 24 sata,

– industrijskom čišćenju koje uklјučuje uranjanje dlake u deterdžent rastvorlјiv u vodi na temperaturi od 60 – 70° C,

– skladištenju koje može uklјučivati vreme provedeno u prevozu na temperaturi od 37° C u periodu od osam dana, 18° C u periodu od 28 dana ili 4° C u periodu od 120 dana;

24) neprerađeno perje i delovi perja jesu perje i delovi perja koji nisu obrađeni parom ili drugom metodom kojom se isklјučuju svi neprihvatlјivi rizici;

25) neprerađene svinjske čekinje jesu svinjske čekinje koje nisu podvrgnute industrijskom pranju, štavlјenju ili nekoj drugoj metodi kojom se isklјučuju svi neprihvatlјivi rizici;

25a) objekat za preradu jeste objekat u kome se sporedni proizvodi životinjskog porekla prerađuju primenom osnovnih ili alternativnih metoda prerade, kao i objekat u kojima se proizvode prerađeni proteini životinjskog porekla i drugi dobijeni proizvodi koji se mogu upotrebiti za ishranu životinja;

26) objekat za preradu materijala Kategorije 1 jeste objekat u kojem se prerađuje materijal Kategorije 1 pre konačnog uništenja;

27) objekat za preradu materijala Kategorije 2 jeste objekat u kojem se prerađuje materijal Kategorije 2 pre dalјe prerade, upotrebe ili konačnog uništenja;

28) objekat za preradu materijala Kategorije 3 jeste objekat u kojem se materijal Kategorije 3 prerađuje u prerađen protein životinjskog porekla i druge dobijene proizvode koji se mogu upotrebiti za ishranu životinja;

29) objekat za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla koji primenjuje alternativne metode prerade jeste objekat u kojem se sporedni proizvodi životinjskog porekla i dobijeni proizvodi prerađuju primenom neke od alternativnih metoda prerade iz ovog pravilnika;

30) objekat za preradu toplјene masti jeste objekat u kojem se prerađuju toplјene masti koje su dobijene od materijala Kategorije 2 ili materijala Kategorije 3;

31) objekat za proizvodnju komposta jeste objekat u kojem se u aerobnim uslovima biološki razgrađuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, odnosno dobijeni proizvodi;

32) objekat za proizvodnju biogasa jeste objekat u kojem se u anaerobnim uslovima biološki razgrađuju sporedni proizvodi životinjskog porekla, odnosno dobijeni proizvodi radi proizvodnje i sakuplјanja biogasa;

33) objekat za proizvodnju hrane za kućne lјubimce jeste objekat u kojem se proizvodi hrana za kućne lјubimce, žvakalice ili pobolјšivači ukusa i u kojem se od određenih sporednih proizvoda životinjskog porekla priprema ta hrana za kućne lјubimce, žvakalice ili pobolјšivači ukusa;

34) objekat za proizvodnju tehničkih proizvoda jeste objekat u kojem se od sporednih proizvoda životinjskog porekla proizvode tehnički proizvodi;

35) objekat za proizvodnju međuproizvoda jeste objekat u kojem se od sporednih proizvoda životinjskog porekla proizvode međuproizvodi;

36) objekat za skladištenje dobijenih proizvoda jeste objekat u kojem se dobijeni proizvodi privremeno skladište pre konačne upotrebe ili uništenja;

37) objekat za spalјivanje jeste bilo koja nepokretna, odnosno pokretna tehnička jedinica i oprema koja je određena za termički tretman u cilјu uništavanja sporednih proizvoda životinjskog porekla, odnosno dobijenih proizvoda, sa ili bez obnavlјanja energije koja nastaje sagorevanjem, a uklјučuje postupke spalјivanja oksidacijom, kao i druge termičke tretmane kao što su piroliza, gasifikacija ili plazma proces, na način da je materijal koji nastaje primenom navedenih procesa posledično u potpunosti spalјen;

38) objekat za kospalјivanje jeste bilo koji nepokretan, odnosno pokretan objekat čija je osnovna uloga proizvodnja energije, odnosno materijalnih proizvoda, a u kojem se sporedni proizvodi životinjskog porekla, odnosno prerađen protein životinjskog porekla i drugi prerađeni proizodi koriste kao osnovno ili dodatno gorivo ili termički tretiraju u cilјu uništavanja;

39) objekat za spalјivanje, odnosno kospalјivanje malog kapaciteta jeste objekat za spalјivanje čiji je kapacitet manji od 50 kg na sat;

40) objekat za spalјivanje, odnosno kospalјivanje velikog kapaciteta jeste objekat za spalјivanje čiji je kapacitet veći od 50 kg na sat;

40a) obrađena koža jesu proizvodi od neobrađene kože, osim žvakalica, koji se proizvode primenom nekog od sledećih tretmana:

(1) sušenja,

(2) vlažnog, odnosno suvog solјenja, najmanje 14 dana pre otpreme,

(3) solјenja najmanje sedam dana morskom solјu uz dodatak 2% natrijum karbonata,

(4) sušenja najmanje 42 dana na temperaturi od najmanje 20 °C, ili

(5) konzervisanja drugim postupkom koji nije štavlјenje;

41) odgovorno lice jeste lice pod čijom kontrolom su sporedni proizvodi životinjskog porekla i dobijeni proizvodi, uklјučujući i lice koje ih koristi, kao i lice koje vrši poslove prometa i prevoza;

42) odobren objekat jeste objekat za koji je utvrđeno da ispunjava veterinarsko-sanitarne i higijenske uslove za obavlјanje delatnosti koji su propisani ovim pravilnikom i koji je upisan u Registar odobrenih objekata;

43) ogledna životinja jeste životinja koja se koristi u ogledne svrhe;

44) opravdano udalјena područja jesu područja u kojima je populacija životinja mala, a samim tim i broj uginuća, a objekata za preradu ili uništavanje nema ili su prostorno udalјeni, iz kog razloga je sakuplјanje i prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla neizvodivo ili finansijski neopravdano;

45) organsko đubrivo i oplemenjivač zemlјišta jesu materijali životinjskog porekla, koji se koriste da održe i pobolјšaju ishranu bilјaka, fizička i hemijska svojstva i biološku aktivnost zemlјišta, pojedinačno ili zajedno, uklјučujući i stajnjak, nemineralizovan guano, sadržaj digestivnog trakta, kompost i ostatke fermentacije;

46) ostaci jesu svi tečni ili čvrsti materijali nastali postupkom spalјivanja ili kospalјivanja, tretiranjem otpadnih voda ili drugim postupcima u sklopu objekata za spalјivanje ili kospalјivanje, uklјučujući i pepeo, šlјaku, filtersku i kotlovsku prašinu;

47) ostaci fermentacije jesu ostaci od prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla, uklјučujući i tečnu frakciju, u objektu za proizvodnju biogasa;

48) ostaci iz centrifuge ili separatora jeste materijal koji je sakuplјen kao sporedni proizvod posle purifikacije sirovog mleka i separacije obranog mleka i pavlake od sirovog mleka;

49) pobolјšivači ukusa jesu tečni ili dehridrirani prerađeni proizvodi životinjskog porekla koji se koriste za pobolјšanje palatibilne vrednosti hrane za kućne lјubimce;

49a) taksidermija jeste umetnost prepariranja, punjenja i nameštanja koža životinja sa realističnim efektom tako da se putem nameštene kože ne bi prenosili neprihvatlјivi rizici za javno zdravlјe i zdravlјe životinja;

50) prerađen protein životinjskog porekla jeste protein životinjskog porekla koji je dobijen isklјučivo od materijala Kategorije 3 primenom osnovnih metoda prerade i kao takav se može upotrebiti kao hrana za životinje, odnosno za proizvodnju hrane za životinje, uklјučujući hranu za kućne lјubimce, ili za proizvodnju organskog đubriva i oplemenjivača zemlјišta. Prerađen protein životinjskog porekla ne obuhvata proizvode od krvi, mleko, proizvode od mleka, kolostrum, želatin, hidrolizovan protein i dikalcijum fosfat, jaja i proizvode od jaja, trikalcijum fosfat i kolagen;

51) prerađena hrana za kućne lјubimce jeste hrana za kućne lјubimce, izuzev sirove hrane za kućne lјubimce, koja je prerađena u skladu sa odredbama ovog pravilnika;

52) prerađeni proizvodi jesu proizvodi koji su dobijeni od sporednih proizvoda životinjskog porekla primenom neke od metoda prerade ili tretmana iz ovog pravilnika, i obuhvataju prerađen protein životinjskog porekla, proizvode od krvi, toplјenu mast i riblјe ulјe, mleko i proizvode od mleka, želatin i hidrolizovan protein, dikalcijum i trikalcijum fosfat, kolagen, proizvode od jaja, hranu za kućne lјubimce, pobolјšivače ukusa i žvakalice, prerađeni stajnjak i proizvode od prerađenog stajnjaka, proizvode od krvi, tretiranu kožu, lovačke trofeje, proizvode pčelarstva, toplјenu mast od materijala Kategorije 2 i derivate toplјene masti;

53) provoz jeste prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla, od njih dobijenih proizvoda i prerađenih proizvoda iz jedne države kroz Republiku Srbiju do mesta istovara u drugoj državi;

54) proizvodi pčelarstva jesu med, pčelinji vosak, matična mleč, propolis ili polen koji nisu namenjeni za ishranu lјudi;

55) proizvodi od krvi jesu proizvodi dobijeni od krvi ili frakcija krvi, izuzev krvnog brašna, a uklјučuju i sušenu, zamrznutu, odnosno tečnu plazmu, sušenu punu krv, sušena, zamrznuta, odnosno tečna crvena krvna zrnca ili njihove delove, kao i mešavine tih proizvoda;

56) proizvodi životinjskog porekla jesu:

(1) hrana životinjskog porekla, med i krv,

(2) živi školјkaši, živi bodlјokošci, živi plaštaši i žive morske gastropode namenjene za ishranu lјudi,

(3) ostale životinje namenjene za obradu, kako bi žive bile dopremlјene do krajnjeg potrošača;

57) proizvod koji se koristi za „in vitroˮ dijagnozu jeste upakovan proizvod, spreman za krajnju upotrebu, koji sadrži proizvod od krvi ili druge sporedne proizvode životinjskog porekla, a koristi se kao reagens, reagentski proizvod, kalibrator, kit ili neki drugi sistem, bilo samostalno ili u kombinaciji, a namenjen je upotrebi „in vitroˮ za pretraživanje uzoraka lјudskog ili životinjskog porekla isklјučivo ili pre svega radi dijagnostikovanja fiziološkoga stanja, zdravstvenog stanja, bolesti ili genetske abnormalnosti ili za određivanje sigurnosti i kompatibilnosti sa reagensima, osim doniranih organa ili krvi;

58) riblјe brašno jeste prerađen protein životinjskog porekla koji je dobijen od vodenih životinja, osim od morskih sisara, uklјučujući vodene beskičmenjake iz uzgoja i morske zvezde Asterias rubens sakuplјene u području za uzgoj mekušaca;

59) registrovan objekat jeste objekat koji je upisan u Registar objekata, a za koji nije predviđeno prethodno utvrđivanje ispunjenosti veterinarsko-sanitarnih i higijenskih uslova za obavlјanje delatnosti;

60) reprezentativni uzorak jeste uzorak u kome su očuvane osobine šarže iz koje je uzorak uzet, uklјučujući nasumično uzimanje uzoraka, pri čemu je svakoj jedinici ili dodatku šarže data ista verovatnoća da će postati deo uzorka;

61) sadržaj digestivnog trakta jeste sadržaj koji se nalazi u digestivnom traktu sisara i ratita, nezavisno od toga da li je odvojen od digestivnog trakta;

62) sirova hrana za kućne lјubimce jeste hrana za kućne lјubimce koja je podvrgnuta postupku konzerviranja, isklјučivo postukom hlađenja, zamrzavanja i brzog zamrzavanja;

63) sirovi materijal jesu sporedni proizvodi životinjskog porekla koji se izuzetno koriste u ishrani životinja, u skladu sa ovim pravilnikom, i obuhvata materijal Kategorije 2 koji ne potiče od životinja koje su uginule ili ubijene usled sumnje ili dijagnostikovane zarazne bolesti koja se može preneti na lјude ili životinje, kao i materijal Kategorije 3;

64) spalјivanje, odnosno zakopavanje na stočnom groblјu, odnosno jami grobnici jeste spalјivanje, odnosno zakopavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla na stočnom groblјu, odnosno jami grobnici uz preduzimanje odgovarajućih bio-sigurnosnih mera za sprečavanje širenja zarazne bolesti tokom prevoza, koje su, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, vrši pod nadzorom veterinarske inspekcije;

65) spalјivanje, odnosno zakopavanje na licu mesta jeste spalјivanje, odnosno zakopavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla na deponiji koja je odobrena za te namene, na mestu na kome su nastali ili na mestu koje je prethodno određeno za te namene, a na kome nema rizika za zdravlјe životinja, javno zdravlјe i životnu sredinu, uz preduzimanje odgovarajućih bio-sigurnosnih mera za sprečavanje širenja zarazne bolesti tokom prevoza, koje se, u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, vrši pod nadzorom veterinarske inspekcije;

66) specifični rizični materijal (u dalјem tekstu: SRM) jesu tkiva i organi koji su kao takvi definisani u skladu sa posebnim propisom kojim se propisuju mere za sprečavanje pojave, širenja, suzbijanje i iskorenjivanje transmisivnih spongioformnih encefalopatija;

67) stajnjak jeste izmet, odnosno mokraća farmski uzgajanih životinja, osim farmski uzgajanih riba, sa ili bez prostirke;

68) stavlјanje u promet jeste svako postupanje sa sporednim proizvodima životinjskog porekla i proizvodima dobijenim od njih koje se vrši na teritoriji Republike Srbije, a čija je svrha prodaja ili bilo koji oblik isporuke, uz naknadu ili bez naknade, uklјučujući i skladištenje radi kasnije isporuke;

69) tehnički proizvodi jesu proizvodi koji su dobijeni od određenih sporednih proizvoda životinjskog porekla a nisu namenjeni za ishranu lјudi ili životinja, uklјučujući štavlјenu i obrađenu kožu, lovačke trofeje, prerađenu vunu, dlake, čekinje, perje i delove perja, serum konja, proizvode od krvi, farmaceutske proizvode, medicinske i kozmetičke proizvode, proizvode od kosti za proizvodnju porculana, želatin i lepak, organska đubriva i oplemenjivače zemlјišta, toplјene masti, derivat masti, prerađeni stajnjak, mleko i proizvode od mleka;

70) toplјena mast jeste mast dobijena preradom:

(1) sporednih proizvoda životinjskog porekla,

(2) proizvoda za ishranu lјudi, koje je odgovorno lice odredilo za svrhu, koja nije ishrana lјudi;

70a) trgovački uzorci jesu sporedni proizvodi životinjskog porekla ili dobijeni proizvodi, namenjeni za posebne studije odnosno analize sa cilјem obavlјanja proizvodnog postupka, uklјučujući preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda, procesa razvoja hrane za životinje, hrane za kućne lјubimce, dobijenih proizvoda kao i ispitivanja mašina odnosno opreme;

71) transmisivne spongioformne encefalopatije (u dalјem tekstu: TSE) jesu sve prenosive bolesti iz grupe spongiformnih encefalopatija, osim onih koje se javlјaju kod lјudi;

72) tretiran materijal jeste sirovi materijal koji je tretiran u centru za sakuplјanje, a koji se izuzetno koristi u ishrani životinja, u skladu sa ovim pravilnikom;

73) trup jeste telo životinje posle klanja i obrade;

74) uzorak jeste jedna ili više jedinica proizvoda ili deo predmeta ispitivanja, odabran na različite načine iz skupa ili većeg dela skupa, koji je namenjen da obezbedi informaciju o određenoj osobini tog proizvoda ili predmeta ispitivanja, a na osnovu koje će se doneti odluka o tom proizvodu ili predmetu ispitivanja ili o njegovom proizvodnom procesu;

74a) uzorci za istraživanja i dijagnostiku jesu sporedni proizvodi životinjskog porekla ili dobijeni proizvodi namenjeni za proučavanje u sklopu dijagnostičkih aktivnosti ili analize radi promovisanja napretka nauke i tehnologije u okviru obrazovnih ili istraživačkih delatnosti;

75) farmski uzgajane životinje jesu:

(1) životinje koje lјudi drže ili uzgajaju radi proizvodnje hrane, vune, krzna, perja, kože ili bilo kog drugog proizvoda koji se dobija od životinja, kao i u neke druge polјoprivredne svrhe,

(2) konji;

76) hermetički zatvorena konzerva jeste posuda koja je dizajnirana da posle zatvaranja obezbedi da ne dođe do naknadne kontaminacije sadržaja konzerve mikroorganizmima;

77) hidrolizovan protein jesu polipeptidi, peptidi i aminokiseline i njihove mešavine, koji su dobijeni hidrolizom sporednih proizvoda životinjskog porekla;

78) hrana za kućne lјubimce jeste hrana za životinje, osim prerađenog proteina životinjskog porekla i drugih dobijenih proizvoda koji se mogu upotrebiti za ishranu životinja, koja se koristi kao hrana za kućne lјubimce i žvakalice, koja se sastoji od sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda koji sadrže materijal Kategorije 3, osim materijala iz člana 8. tač. 14) i 16) ovog pravilnika;

79) hrana za kućne lјubimce u konzervi jeste toplotno obrađena hrana za kućne lјubimce u hermetički zatvorenoj konzervi;

80) čvarci jesu proteinski ostaci od toplјenja masti, posle delimičnog izdvajanja masti i vode;

81) centar za sakuplјanje jeste objekat koji služi za tretiranje sirovog materijala za ishranu životinja, a može biti i deo objekta za:

(1) preradu materijala Kategorije 2,

(2) klanje životinja,

(3) proizvodnju hrane životinjskog porekla,

(4) uzgoj i držanje životinja;

82) šarža (proizvodna partija, serija ili lot) jeste određena količina proizvoda koji su proizvedeni u jednom objektu pod istim uslovima prerade ili više određenih količina proizvoda koji se skladište zajedno, pod uslovom da mogu biti identifikovani u slučaju ako je potrebno povlačenje proizvoda sa tržišta, ponovni postupak prerade ili uništenje;

83) štavlјenje jeste učvršćivanje kože pomoću bilјnih štavila i soli hroma, odnosno drugih supstanci, kao što su soli aluminijuma, soli gvožđa, soli silicijuma, aldehidi i kinoni, odnosno drugi sintetički učvršćivači za kožu.

84) „izmet insekata” jeste mešavina izmeta uzgajanih insekata, supstrata za ishranu životinja, delova uzgajanih insekata i mrtvih jaja u kojoj udeo uginulih uzgajanih insekata ne prelazi 5 % zapremine i 3 % mase.

*Službeni glasnik RS, broj 97/2013

**Službeni glasnik RS, broj 61/2017

***Službeni glasnik RS, broj 118/2023

II. Način razvrstavanјa i postupanјa sa sporednim proizvodima životinјskog porekla, kao i metode nјihove prerade

1. Način razvrstavanja sporednih proizvoda životinjskog porekla

Član 5.

Sporedni proizvodi životinjskog porekla razvrstavaju se na materijal Kategorije 1, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3, u zavisnosti od stepena rizika za javno zdravlјe i zdravlјe životinja.

Materijal Kategorije 1

Član 6.

Materijal Kategorije 1 obuhvata sledeće sporedne proizvode životinjskog porekla, i to:

1) leš životinja i sve pripadajuće delove, uklјučujući kožu:

(1) životinja kod kojih postoji sumnja ili potvrda prisustva zarazne bolesti TSE,

(2) uginulih ili ubijenih životinja u toku sprovođenja mera za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje TSE,

(3) kućnih lјubimaca i životinja iz zoološkog vrta i cirkusa, izuzev farmski uzgajanih životinja i divlјih životinja,

(4) oglednih životinja,

(5) divlјih životinja kod kojih postoji sumnja ili potvrda prisustva zarazne bolesti koja se može preneti na životinje ili lјude,

(6) telo ili delovi tela životinje koji u vreme njihovog uklanjanja sadrže SRM;

2) SRM;

3) sporedne proizvode životinjskog porekla koji u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje sistematsko praćenje rezidua farmakoloških, hormonskih i drugih štetnih materija kod životinja, proizvoda životinjskog porekla, hrane životinjskog porekla i hrane za životinje, potiču od životinja koje su bile podvrgnute nedozvolјenom tretiranju ili koji sadrže druge suptance i zagađivače okoline, i to:

(1) organohlorna jedinjenja uklјučujući polihlorovane bifenile,

(2) organofosforna jedinjenja,

(3) hemijske elemente,

(4) mikotoksine,

(5) boje,

(6) druge štetne supstance;

4) sporedne proizvode životinjskog porekla koji su prikuplјeni u predtretmanu otpadnih voda iz objekata za preradu materijala Kategorije 1 i drugih objekata u kojima se uklanja specifični rizični materijal;

5) kuhinjski otpad iz prevoznih sredstava u međunarodnom prometu;

6) mešavinu materijala Kategorije 1 sa materijalom Kategorije 2 ili materijalom Kategorije 3 ili sa obe kategorije.

Materijal Kategorije 2

Član 7.

Materijal Kategorije 2 obuhvata sledeće sporedne proizvode životinjskog porekla, i to:

1) stajnjak, nemineralizovan guano i sadržaj digestivnog trakta;

2) sporedne proizvode životinjskog porekla koji su prikuplјeni u predtretmanu otpadnih voda iz objekata za preradu materijala Kategorije 2 i objekata za klanje životinja, osim objekata za klanje životinja iz člana 6. tačka 4) ovog pravilnika;

3) sporedne proizvode životinjskog porekla koji sadrže rezidue dozvolјenih supstanci ili kontaminenata, ako ti rezidui i kontaminenti prelaze dozvolјene granice, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje sistematsko praćenje rezidua farmakoloških, hormonskih i drugih štetnih materija kod životinja, proizvoda životinjskog porekla, hrane životinjskog porekla i hrane za životinje;

4) proizvode životinjskog porekla koji su ocenjeni da nisu bezbedni za ishranu lјudi usled prisustva stranih tela u njima;

5) proizvode životinjskog porekla iz uvoza koji ne ispunjavaju veterinarsko-sanitarne uslove za uvoz, ako se ne izvrši povraćaj zemlјi izvoznici, osim materijala Kategorije 1;

6) životinje, kao i delove životinja, osim životinja iz čl. 6. i 8. ovog pravilnika, i to:

(1) životinje koje su uginule ili su ubijene, uklјučujući i životinje ubijene radi iskorenjivanja zaraznih bolesti, osim klanjem ili ubijanjem za ishranu lјudi,

(2) fetuse,

(3) jajne ćelije, oplođene jajne ćelije i seme, koji nisu namenjeni za priplod,

(4) leševe živine u lјusci jajeta;

7) mešavinu materijala Kategorije 2 sa materijalom Kategorije 3;

8) ostale sporedne proizvode životinjskog porekla, osim materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 3.

Materijal Kategorije 3

Član 8.

Materijal Kategorije 3 obuhvata sledeće sporedne proizvode životinjskog porekla, i to:

1) trup i delove životinja koje su zaklane, a u slučaju divlјači, trup i delove odstrelјene divlјači, koji su bezbedni za ishranu lјudi, a koji iz komercijalnih razloga nisu namenjeni za ishranu lјudi;

2) trup i delove trupa koji potiču od životinja zaklanih u klanici i za koje je pregledom pre klanja dozvolјeno klanje za ishranu lјudi, kao i trupove i delove divlјači odstrelјene za ishranu lјudi, i to:

(1) trup, telo ili delove životinja koji su ocenjeni i odbačeni kao nebezbedni za ishranu lјudi, ali koji ne pokazuju znake zaraznih bolesti koje se mogu preneti na lјude ili životinje;

(2) glave živine;

(3) kože životinja, uklјučujući ostatke od završne obrade, rogove i noge, uklјučujući kosti falange, karpalne, metakarpalne, tarzalne i metatarzalne kosti, i to:

– životinja, osim preživara, za koje postoji obaveza laboratorijskog ispitivanja na prisustvo TSE,

– preživara koji su laboratorijski ispitani na prisustvo TSE i rezulatat laboratorijskog ispitivanja je bio negativan;

(4) čekinje;

(5) perje;

3) sporedne proizvode životinjskog porekla koji potiču od živine i lagomorfa za koje je dozvolјeno klanje na gazdinstvu sa životinjama, u skladu sa posebnim propisom, i koji ne pokazuju znake zaraznih bolesti koje se mogu preneti na lјude ili životinje;

4) krv koja potiče od životinja koje nisu pokazale znake zaraznih bolesti koje se putem krvi mogu preneti na lјude ili životinje i koje su zaklane u klanici pošto je pregledom pre klanja dozvolјeno klanje za ishranu lјudi, i to:

(1) životinja, osim preživara za koje postoji obaveza laboratorijskog ispitivanja na prisustvo TSE,

(2) preživara koji su laboratorijski ispitani na prisustvo TSE i rezulatat laboratorijskog ispitivanja je bio negativan,

5) sporedne proizvode životinjskog porekla koji potiču iz objekata za proizvodnju hrane životinjskog porekla, uklјučujući odmašćene kosti, čvarke i ostatke iz centrifuge ili separatora pri preradi mleka;

6) proizvode životinjskog porekla ili hranu koja sadrži proizvode životinjskog porekla koja više nije namenjena za ishranu lјudi iz komercijalnih razloga, grešaka u proizvodnji, grešaka u pakovanju ili drugih nedostataka koji ne predstavlјaju rizik za javno zdravlјe ili zdravlјe životinja;

7) hranu za kućne lјubimce i hranu za životinje životinjskog porekla ili hranu za životinje koja sadrži sporedne proizvode životinjskog porekla ili prerađene proizvode koja više nije namenjena za ishranu životinja iz komercijalnih razloga, grešaka u proizvodnji, grešaka u pakovanju ili drugih nedostataka koji ne predstavlјaju rizik za javno zdravlјe ili zdravlјe životinja;

8) krv, placentu, vunu, perje, dlake, rogove, isečke kopita i papaka i sirovo mleko koji potiču od živih životinja koje nisu pokazala znake zaraznih bolesti koje se tim putem mogu preneti na lјude ili životinje;

9) vodene životinje i delove tih životinja, osim morskih sisara, koje nisu pokazala znake zaraznih bolesti koje se mogu preneti na lјude ili životinje;

10) sporedne proizvode životinjskog porekla od vodenih životinja koji potiču iz objekata u kojima se proizvodi hrana;

11) sporedne proizvode životinjskog porekla koji potiču od životinja koje nisu pokazale znake bolesti prenosive tim materijalom na lјude i životinje, i to:

(1) školјke poreklom od školјkaša, sa mekim tkivom ili mesom,

(2) materijal koji potiče od kopnenih životinja, i to:

– sporedni proizvodi životinjskog porekla iz inkubatora,

– jaja,

– sporedni proizvodi životinjskog porekla od jaja, uklјučujući i lјuske jaja,

(3) jednodnevni pilići ubijeni iz komercijalnih razloga;

12) vodeni i kopneni beskičmenjaci, osim vrsta koje su patogene za lјude ili životinje;

13) životinje koje pripadaju zoološkim rodovima Rodentia i Lagomorpha i njihovi delovi, osim materijala Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtač. (3), (4) i (5) i materijala Kategorije 2 iz člana 7. tač. 1) do 7) ovog pravilnika;

14) kože životinja, kopita, perje, vuna, rogovi, dlaka i krzno koji potiču od tela mrtvih životinja, osim onih iz tačke 2) ovog člana koje nisu pokazale nikakve znake bolesti koje se preko tih proizvoda mogu preneti na lјude ili životinje;

15) masno tkivo koje potiče od životinja koje nisu pokazale nikakve znake bolesti koje se mogu preko tog materijala preneti na lјude ili životinje, koje su zaklane u klanici i za koje je pregledom pre klanja dozvolјeno klanje za ishranu lјudi;

16) kuhinjski otpad, osim otpada iz člana 6. tačka 5) ovog pravilnika.

2. Metode prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla

Član 9.

U cilјu upravlјanja rizicima po život i zdravlјe lјudi i životinja i životnu sredinu, prerada sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda, u zavisnosti od kategorije materijala, vrši se primenom odgovarajuće osnovne metode prerade, odnosno alternativne metode prerade, u skladu sa ovim pravilnikom.

Osnovne metode prerade iz stava 1. ovog člana su: Metoda prerade 1, Metoda prerade 2, Metoda prerade 3, Metoda prerade 4, Metoda prerade 5, Metoda prerade 6 i Metoda prerade 7.

Alternativne metode prerade iz stava 1. ovog člana su:

1) alkalna hidroliza;

2) hidroliza pod visokim pritiskom i visokom temperaturom;

3) proces biogas hidrolize pod visokim pritiskom;

4) proizvodnja biodizela;

5) sagorevanje masti životinjskog porekla u kotlarnicama;

6) termo-mehanička proizvodnja biogoriva;

7) „Bruks” gasifikacija.

Osnovne metode prerade iz stava 2. ovog člana i alternativne metode prerade iz stava 3. ovog člana i njihova primena dati su u Prilogu 1 – Metode prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla i njihova primena, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo (u dalјem tekstu: Prilog 1).

3. Postupanje sa sporednim proizvodima životinjskog porekla

Opšta pravila postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla

Član 10.

U cilјu sprečavanja pojave i širenja, kao i suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja i lјudi i zaštite životne sredine, sa materijalom Kategorije 1, materijalom Kategorije 2, materijalom Kategorije 3 i dobijenim proizvodima postupa se u skladu sa ovim pravilnikom i propisima kojima se utvrđuju mere za sprečavanje pojave i širenja, suzbijanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti životinja.

Sporedni proizvodi životinjskog porekla i dobijeni proizvodi poreklom od prijemčivih vrsta životinja ne otpremaju se sa gazdinstava, objekata i zaraženog područja koji su pod merama za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti životinja, a naročito usled prisustva naročito opasnih zaraznih boleti životinja, osim ako se njihova otprema sprovodi u cilјu i na način da se spreči širenje zaraznih bolesti na lјude i životinje.

Član 10a

Sporedne proizvode životinjskog porekla ili dobijene proizvode posle proizvodnje odgovorno lice označava i osigurava da se sa njima postupi u skladu sa ovim pravilnikom (početna tačka).

U promet, osim uvoza, stavlјaju se sledeći proizvodi dobijeni preradom sporednih proizvoda životinjskog porekla koji su dostigli krajnju tačku u proizvodnom lancu, i to:

1) lekovi, veterinarski lekovi, medicinska sredstva za upotrebu u medicini i veterini, aktivna implantabilna medicinska sredstava, „in vitroˮ dijagnostička medicinska sredstva za upotrebu u medicini i veterini, laboratorijski reagensi i kozmetički proizvodi, koji su proizvedeni u skladu sa posebnim propisima koji uređuju ove oblasti;

2) biodizel koji ispunjava uslove iz ovog pravilnika;

3) prerađena hrana za kućne lјubimce koja ispunjava uslove iz ovog pravilnika uklјučujući i mikrobiološke standarde;

4) žvakalice koje ispunjavaju uslove iz ovog pravilnika uklјučujući i mikrobiološke standarde;

5) kože papkara i kopitara koje su na osnovu odluke subjekta u poslovanju hranom namenjene za upotrebu različitu od ishrane lјudi, a koje u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuju opšti i posebni uslovi higijene hrane, ispunjavaju uslove za sirovine za želatin ili kolagen koji su namenjeni za upotrebu u hrani;

6) kože obrađene primenom nekog od sledećih tretmana:

(1) tretmana kompletnog procesa štavlјenja,

(2) „wet blue” tretmana,

(3) tretmana „piklovanja”,

(4) tretmana krečom i salamurom pH vrednosti od 12 do 13 u trajanju od najmanje osam sati;

7) fabrički oprana vuna i dlaka, kao i vuna i dlaka obrađena nekom drugom metodom kojom se osigurava uklanjanje neprihvatlјivih rizika;

8) perje, delovi perja i paperje koji su fabrički oprani i obrađeni vrućom parom na temperaturi od 100 °S u trajanju od najmanje 30 minuta;

9) krzna koja su sušena na sobnoj temperaturi od 18 °S najmanje dva dana pri vlažnosti od 55%;

10) riblјe ulјe za proizvodnju lekova dobijeno od materijala Kategorije 3 iz člana 8. tač. 5), 6), 9), 10) i 12) ovog pravilnika koji je dobijen od vodenih životinja, obrađen rastvorom NaOH na temperaturi od 80 °S ili višoj i naknadno pročišćen destilacijom na temperaturi od 200 °S ili višoj;

11) derivati toplјene masti proizvedeni u skladu sa članom 66. stav 1. ovog pravilnika za namene iz člana 66. stav 2. ovog pravilnika.

Izuzetno, odredbe ovog pravilnika se primenjuju u delu izdavanja potvrde o isporuci, ako se koža iz stava 2. tačka 6) podtačke (3) i (4) ovog člana isporučuje objektima koji proizvode hranu za kućne lјubimce, organska đubriva i pobolјšivače zemlјišta ili objekte za proizvodnju biogasa.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 11.

Kada je u pitanju postupanje sa sporednim proizvodima životinjskog porekla koje se odnosi na ishranu životinja, primenjuju se sledeća pravila:

1) prerađen protein životinjskog porekla koji je dobijen od tela i delova tela određene vrste kopnenih životinja, osim krznašica, ne koristi se u ishrani životinja iste vrste;

2) kuhinjski otpad i hrana za životinje koja sadrži ili je dobijena od kuhinjskog otpada ne koristi se u ishrani farmski uzgajanih životinja, osim krznašica;

3) prerađen protein životinjskog porekla koji je dobijen od tela i delova tela određene vrste farmski uzgajanih riba ne koristi se u ishrani farmski uzgajanih riba iste vrste;

4) farmski uzgajane životinje ne hrane se bilјkama, direktno putem paše ili košenim bilјkama, koje potiču sa površina na kojima su korišćena organska đubriva ili oplemenjivači zemlјišta, osim stajnjaka, guana, sadržaja digestivnog trakta, mleka, proizvoda od mleka, proizvoda na bazi mleka, kolostruma i proizvoda od kolostruma, osim ako se košenje ili paša obavlјaju posle isteka karence u trajanju od najmanje 21 dan, čime se obezbeđuje kontrola rizika za javno zdravlјe i zdravlјe životinja.

Ako posebnim propisima kojima se uređuje proizvodnja kozmetičkih sredstava, medicinskih sredstava, aktivnih implantabilnih medicinskih sredstava, „in vitroˮ dijagnostičkih medicinskih sredstava, lekova i veterinarskih lekova nisu propisani uslovi za sprečavanje rizika za javno zdravlјe i zdravlјe životinja u skladu sa ovim pravilnikom i ako se u njihovoj proizvodnji koriste sporedni proizvodi životinjskog porekla i dobijeni proizvodi, primenjuju se uslovi iz ovog pravilnika.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Postupanje sa materijalom Kategorije 1

Član 12.

Sa materijalom Kategorije 1 postupa se na neki od sledećih načina:

1) uništava se kao otpad spalјivanjem, i to:

(1) u neprerađenom stanju ili

(2) u prerađenom stanju, primenom neke od osnovnih metoda prerade koje su propisane ovim pravilnikom, osim Metode prerade 6, posle čega se dobijeni materijal trajno identifikuje u skladu sa ovim pravilnikom;

2) ako je materijal Kategorije 1 otpad, koristi se kao obnovlјiv izvor energije ili se uništava ko-spalјivanjem:

(1) u neprerađenom stanju ili

3) prerađuje se primenom Metode prerade 1, osim sporednih proizvoda životinjskog porekla iz člana 6. tačka 1) podtač. (1) i (2) ovog pravilnika, posle čega se dobijeni materijal trajno identifikuje u skladu sa ovim pravilnikom i uništava zakopavanjem na deponiji koja je određena za te namene;

4) ako je materijal Kategorije 1 kuhinjski otpad iz člana 6. tačka 5) ovog pravilnika, uništava se zakopavanjem na deponiji određenoj za te namene;

5) u neprerađenom ili prerađenom stanju koristi se kao gorivo za sagorevanje;

6) koristi za izradu dobijenih proizvoda od materijala Kategorije 1, u skladu sa ovim pravilnikom;

7) u neprerađenom ili prerađenom stanju uništava se i koristi primenom neke od alternativnih metoda prerade, u skladu sa ovim pravilnikom.

Postupanje sa materijalom Kategorije 2

Član 13.

Sa materijalom Kategorije 2 postupa se na neki od sledećih načina:

1) uništava se kao otpad spalјivanjem:

(1) u neprerađenom stanju ili

2) ako je materijal Kategorije 2 otpad, koristi se kao obnovlјiv izvor energije ili se uništava ko-spalјivanjem:

(1) u neprerađenom stanju ili

3) prerađuje se primenom Metode prerade 1, a dobijeni materijal trajno se identifikuje u skladu sa ovim pravilnikom i uništava zakopavanjem na deponiji određenoj za te namene;

4) prerađuje se primenom Metode prerade 1, kada je to primenjivo, a dobijeni materijal trajno identifikuje u skladu sa ovim pravilnikom i koristi se za izradu organskog đubriva ili oplemenjivača zemlјišta;

5) koristi se u proizvodnji komposta ili biogasa:

(1) u prerađenom stanju primenom Metode prerade 1 posle čega se dobijeni materijal trajno identifikuje u skladu sa ovim pravilnikom, ili

(2) u neprerađenom ili prerađenom stanju, u slučaju kada se radi o stajnjaku, digestivnom traktu i sadržaju digestivnog trakta, mleku, proizvodima od mleka, kolostrumu, jajima i proizvodima od jaja, ako ne postoji opasnost za širenje naročito opasnih zaraznih bolesti;

6) razbacuje se po zemlјištu u neprerađenom stanju, u slučaju stajnjaka, sadržaja digestivnog trakta koji je odvojen od digestivnog trakta, mleka, proizvoda od mleka i kolostruma, ako ne postoji opasnost za širenje naročito opasnih zaraznih bolesti;

7) silira se, prerađuje u kompost ili transformiše u biogas, u slučaju kada se radi o materijalu koji potiče od vodenih životinja;

8) koristi za izradu dobijenih proizvoda od materijala Kategorije 2, u skladu sa ovim pravilnikom;

9) koristi se, u neprerađenom ili prerađenom stanju, kao gorivo za sagorevanje;

10) uništava se i koristi, u neprerađenom ili prerađenom stanju, primenom neke od alternativnih metoda prerade, u skladu sa ovim pravilnikom.

Postupanje sa materijalom Kategorije 3

Član 14.

Sa materijalom Kategorije 3 postupa se na neki od sledećih načina:

1) uništava se, u neprerađenom ili prerađenom stanju, spalјivanjem kao otpad;

2) ako je materijala Kategorije 3 otpad, koristi se kao obnovlјiv izvor energije ili se uništava kospalјivanjem u neprerađenom ili prerađenom stanju;

3) uništava se u prerađenom stanju zakopavanjem na deponiji koja je određena za te namene;

4) prerađuje se, osim materijala Kategorije 3 koji je promenjen u procesu raspadanja ili kvara tako da predstavlјa neprihvatlјiv rizik po javno zdravlјe i zdravlјe životinja, i koristi za:

(1) proizvodnju hrane za životinje koja je namenjena za ishranu farmski uzgajanih životinja koje nisu krznašice, osim u slučaju materijala iz člana 8. tač. 14) i 16) ovog pravilnika,

(2) proizvodnju hrane za životinje koja je namenjena za ishranu krznašica,

(3) proizvodnju hrane za kućne lјubimce, u kom slučaju se može koristiti samo materijal iz člana 8. tač. 1) do 13) i tačka 15) ovog pravilnika, a za proizvodnju sirove hrane za kućne lјubimce može se koristiti samo materijal iz člana 8. tačka 1) i tačka 2) podtač. (1) i (2) ovog pravilnika,

(4) za proizvodnju organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta;

5) koristi se za proizvodnju sirove hrane za kućne lјubimce;

6) koristi se u proizvodnji komposta ili biogasa;

7) silira se, prerađuje u kompost ili se transformiše u biogas, u slučaju materijala koji potiče od vodenih životinja;

8) koristi se pod uslovima i na način kojim se sprečava pojava rizika za javno zdravlјe i zdravlјe životinja, u slučaju lјuski jaja i školјki od školјkaša iz kojih je izvađeno meko tkivo i meso;

9) koristi kao gorivo za sagorevanje, u neprerađenom ili prerađenom stanju;

10) koristi za izradu dobijenih proizvoda od materijala Kategorije 3, u skladu sa ovim pravilnikom;

11) prerađuje se primenom neke od osnovnih metoda prerade koje su propisane ovim pravilnikom, osim Metode prerade 6 ili se, u slučaju kuhinjskog otpada iz člana 8. tačka 16) ovog pravilnika, prerađuje u kompost ili u biogas;

12) primenjuje se na zemlјištu bez prethodne prerade, u slučaju sirovog mleka, kolostruma i proizvoda dobijenih od njih, koji ne predstavlјaju rizik za prenošenje zaraznih bolesti lјudi i životinja;

13) uništava se i koristi, u neprerađenom ili prerađenom stanju, primenom neke od alternativnih metoda prerade, u skladu sa ovim pravilnikom.

Ljuska jaja (u dalјem tekstu: lјuske) u vidu organskog đubriva na sopstvenom zemlјištu koristi se ako:

1) su lјuske rezultat obavlјanja određene delatnosti;

2) količina lјuske za sedam dana iznosi najviše 20 kg;

3) su lјuske samlevene pre korišćenja na zemlјištu;

4) se evidentira količina, datum, mesto, odnosno broj parcele i katastarska opština korišćenja lјuske;

5) se prilikom ishrane životinja ispune uslovi iz člana 72. ovog pravilnika.

Neprerađena vuna i dlaka za korišćenje na zemlјištu u vidu malča ili kao izolacionog materijala u građevini, mogu se stavlјati u promet sa gazdinstva sa životinjama na kojem nastaju, pod uslovom da ne predstavlјaju rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja.

*Službeni glasnik RS, broj 61/2017

Trajna identifikacija materijala dobijenih preradom sporednih proizvoda životinjskog porekla

Član 15.

Trajna identifikacija dobijenih proizvoda nastalih preradom materijala Kategorije 1, materijala Kategorije 2 ili materijala Kategorije 3 vrši se gliceroltriheptanoatom (glyceroltriheptanoate – u dalјem tekstu: GHT) na način:

1) da se GHT doda u fazi prerade posle postizanja temperature od najmanje 80°S u centru mase koja je u dalјoj fazi prerade zaštićena od naknadnog zagađenja;

2) da prerađen proizvod u celokupnoj količini homogeno sadrži koncentraciju GHT od najmanje 250 mg po kilogramu masti.

Odgovorno lice u odobrenom objektu za preradu uvodi i održava sistem konstantnog praćenja i beleženja parametara na osnovu kojih se može dokazati da je postignut uslov koji se odnosi na homogeni minimum koncentracije GHT iz stava 1. tačka 2) ovog člana.

Praćenje i beleženje parametara iz stava 2. ovog člana obuhvata i utvrđivanje sadržaja intaktnog GHT, kao triglicerida u prečišćenom petrol-etru 40 – 70 ekstrakta GHT iz uzorka koji je uzet u regularnim intervalima.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, trajna identifikacija dobijenih proizvoda nastalih preradom materijala Kategorije 1, materijala Kategorije 2 ili materijala Kategorije 3 ne vrši se ako se ovi proizvodi:

1) prenose u zatvorenom sistemu iz objekta za preradu direktno radi spalјivanja i ko-spalјivanja ili radi prerade nekom od alternativnih metoda prerade, u skladu sa ovim pravilnikom;

2) koriste u naučnoistraživačke svrhe.

Predtretman otpadnih voda

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 15a

Predtretman otpadnih voda za zadržavanje i sakuplјanje materijala životinjskog porekla (u dalјem tekstu: predtretman otpadnih voda), kao početnu fazu prečišćavanja otpadnih voda imaju sledeći objekti:

1) objekti za preradu materijala Kategorije 1;

2) objekti za preradu materijala Kategorije 2;

3) drugi objekti u kojima se odstranjuje specifični rizični materijal.

Oprema u objektima iz stava 1. treba da ima:

1) hvatače na odvodu ili sita sa otvorima filtera ili otvorima ne većim od 6 mm na kraju postupka u nizvodnom smeru, ili

2) istovetne sisteme kojima se obezbeđuje da čvrsti delovi u otpadnim vodama koji prolaze kroz njih nisu veći od 6 mm.

Otpadne vode iz objekata iz stava 1. ovog člana treba da ulaze u postupak predtretmana otpadnih voda, kojim se filtrira celokupna količina otpadnih voda pre ispuštanja iz objekta, bez mlevenja, maceracije ili druge vrste obrade kao i primene pritiska, koji bi mogli olakšati prolazak čvrstih materijala životinjskog porekla kroz postupak predtretmana.

Sa materijalom životinjskog porekla koji je zadržan u postupku predtretmana u objektima iz stava 1. ovog člana postupa se kao sa materijalom Kategorije 1 ili materijalom Kategorije 2, u skladu sa ovim pravilnikom.

Pored uslova iz st. 1–4. ovog člana, otpadne vode iz nečistog dela objekta za preradu materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2 ili iz međuobjekata za materijal Kategorije 1 ili materijal Kategorije 2, trebaju biti podvrgnute tretmanu smanjenja rizika od uzročnika bolesti u slučaju da se u objektu rukuje ili se preređuje materijal koji je nastao kao mera sprečavanja širenja i suzbijanja zaraznih bolesti životinja.

Putem otpadnih voda ne uklanja se krv, mleko odnosno proizvodi od krvi i mleka.

Materijal Kategorije 3 koji se sastoji isklјučivo od taloga iz centrifuge ili separatora, može se uklanjati putem otpadnih voda pod uslovom da je prethodno podvrgnut toplotnoj obradi pri temperaturi od najmanje 70 °C u trajanju od 60 minuta ili najmanje 80 °C u trajanju od 30 minuta.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

III. Higijenski uslovi

1. Higijenski uslovi koji se odnose na obavlјanje delatnosti

a) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u međuobjektima za materijal Kategorije 1, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3

Član 16.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u međuobjektu za materijal Kategorije 1 i u međuobjektu za materijal Kategorije 2 su:

1) u objektu se obavlјa samo sakuplјanje, postupanje, privremeno skladištenje i otpremanje neprerađenog materijala Kategorije 1, odnosno materijala Kategorije 2 i, ako je potrebno, određene radnje, kao što je skidanje kože, usitnjavanje i utvrđivanje uzroka uginuća;

2) sortiranje materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 obavlјa se tako da se izbegnu svi mogući rizici od širenja zaraznih bolesti životinja;

3) sa materijalom Kategorije 1 i materijalom Kategorije 2, za vreme skladištenja, postupa se tako da se taj materijal skladišti odvojeno od svega što nije materijal Kategorije 1 ili materijal Kategorije 2 i tako da se spreči širenje patogena;

4) materijal Kategorije 1 i materijal Kategorije 2 do otpreme privremeno se skladišti u skladu sa ovim pravilnikom, uklјučujući i temperaturne uslove;

5) brisana je (vidi član 6. Pravilnika – 118/2023-338);

6) zaštita od štetočina kao što su insekti, glodari, ptice i druge štetočine sprovodi se sistemski na osnovu prethodno utvrđenog programa kontrole štetočina, a podaci o sprovedenoj sistemskoj zaštiti evidentiraju se;

7) u objektu se uspostavlјaju i uvode procedure samokontrole objekta koje se održavaju i koje su zasnovane na principima sistema analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP), u skladu sa članom 100. ovog pravilnika.

Član 17.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u međuobjektu za materijal Kategorije 3 su:

1) u objektu se obavlјaju samo sakuplјanje, razvrstavanje, sečenje, hlađenje, zamrzavanje, privremeno skladištenje i otpremanje materijala Kategorije 3;

2) sortiranje materijala Kategorije 3 obavlјa se tako da se izbegnu svi mogući rizici od širenja zaraznih bolesti životinja;

3) za vreme razvrstavanja ili skladištenja sa materijalom Kategorije 3 postupa se tako da se taj materijal skladišti odvojeno od svega što nije materijal Kategorije 3, kao i da se spreči širenje patogena i, ako je potrebno, obezbedi sortiranje sporednih proizvoda životinjskog porekla po vrstama životinja;

4) materijal Kategorije 3 do otpreme privremeno se skladišti tako da se obezbedi da taj materijal bude ohlađen na najmanje +4°S ili zamrznut;

5) zaštita od štetočina kao što su insekti, glodari, ptice i druge štetočine sprovodi se sistemski na osnovu prethodno utvrđenog programa kontrole štetočina, a podaci o sprovedenoj sistemskoj zaštiti evidentiraju se;

6) u objektu se uspostavlјaju i uvode procedure samokontrole objekta koje se održavaju i koje su zasnovane na principima sistema analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP), u skladu sa članom 100. ovog pravilnika.

b) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za preradu materijala Kategorije 1, materijala Kategorije 2 i materijala Kategorije 3

Član 18.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektu za preradu materijala Kategorije 1 i u objektu za preradu materijala Kategorije 2 su:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla prerađuju se odmah po dopremi u objekat za preradu i do prerade skladište u skladu sa odredbama ovog pravilnika;

2) kontejneri, posude i vozila za prevoz neprerađenog materijala čiste se, peru i dezinfikuju na za to određenom prostoru;

3) zaposleni koji rade u nečistom delu objekta treba da budu odeveni u radnu odeću i obuću koja je svetle boje, a koja se po boji razlikuje od radne odeće i obuće zaposlenih koji rade u čistom delu objekta;

4) u cilјu kontrole kretanja zaposlenih između nečistog i čistog dela objekta i prenosa opreme i uređaja, u objektu treba da postoji utvrđen način kretanja zaposlenih, kao i način korišćenja opreme za dezinfekciju obuće i točkova pokretne opreme, kako bi se sprečio prelazak zaposlenih iz nečistog u čisti deo objekta bez promene odeće i obuće, odnosno prenošenje opreme i uređaja iz nečistog u čisti deo objekta bez prethodnog čišćenja i dezinfekcije;

5) brisana je (vidi član 7. Pravilnika – 118/2023-338);

7) za sve delove objekta ustanovlјava se odgovarajući način i postupak pranja, čišćenja i dezinfekcije, koji se vrši odgovarajućom opremom i sredstvima i koji se evidentira;

8) uređaji, pribor i oprema uredno se održavaju;

9) postupak prerade prati se precizno baždarenim uređajima za merenje i beleženje, a kao dokaz baždarenja evidentira se datum baždarenja;

10) materijal za koji je utvrđeno da nije podvrgnut propisanom toplotnom tretmanu naknadno se podvrgava toplotnom tretmanu;

11) skladištenje i postupanje sa prerađenim proizvodima vrši se na način kojim se sprečava naknadno zagađenje;

12) u objektu se uspostavlјaju i uvode procedure samokontrole objekta koje se održavaju i koje su zasnovane na principima sistema analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP), u skladu sa članom 100. ovog pravilnika;

13) određuju se kritične kontrolne tačke za svaku metodu prerade iz ovog pravilnika, i to naročito:

(1) veličina delova usitnjenih sporednih proizvoda životinjskog porekla,

(2) postignuta temperatura u procesu toplotne prerade,

(3) pritisak koji se primenjuje na sirov materijal,

(4) dužina trajanja procesa toplotne prerade ili brzina prolaza materijala kroz kontinuirani sistem.

Ako usled pojave epiozootije ili drugih vanrednih i nepredvidivih okolnosti kapaciteti prerade u objektima za preradu materijala Kategorije 1 nisu dovolјni za preradu, materijal Kategorije 1 može privremeno da se prerađuje u objektima za preradu materijala Kategorije 2, na osnovu odobrenja koje se izdaje u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo.

U slučaju iz stava 2. ovog člana, posle privremenog prerađivanja materijala Kategorije 1 u objektima za preradu materijala Kategorije 2, ponovna prerada materijala Kategorije 2 u ovim objektima može da se obavlјa na osnovu odobrenja koje se izdaje u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo.

Član 19.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektu za preradu materijala Kategorije 3 su:

1) u objekat se prima i u njemu se prerađuje i skladišti samo materijal Kategorije 3, koji odmah po dopremi u objekat treba da se preradi, a do prerade skladišti se u skladu sa ovim pravilnikom;

2) kontejneri, posude i vozila za prevoz neprerađenog materijala čiste se, peru i dezinfikuju na za to određenom prostoru;

3) zaposleni koji rade u nečistom delu objekta treba da budu odeveni u radnu odeću i obuću koja je svetle boje i koja se po boji razlikuje od radne odeće i obuće zaposlenih koji rade u čistom delu objekta;

5) brisana je (vidi član 8. Pravilnika – 118/2023-338);

7) za sve delove objekta ustanovlјava se odgovarajući način i postupak pranja, čišćenja i dezinfekcije, koji se vrši odgovarajućom opremom i sredstvima i koji se evidentira;

8) uređaji, pribor i oprema uredno se održavaju;

9) postupak prerade prati se precizno baždarenim uređajima za merenje i beleženje, a kao dokaz baždarenja evidentira se datum baždarenja;

10) skladištenje i postupanje sa prerađenim proizvodima vrši se na način kojim se sprečava naknadno zagađenje;

11) u objektu se uspostavlјaju i uvode procedure samokontrole objekta koje se održavaju i koje su zasnovane na principima sistema analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP), u skladu sa članom 100. ovog pravilnika;

12) za svaku metodu prerade iz ovog pravilnika određuju se kritične kontrolne tačke, i to naročito:

(1) veličina delova usitnjenih sporednih proizvoda životinjskog porekla,

(2) postignuta temperatura u procesu toplotne prerade,

(3) pritisak koji se primenjuje na sirov materijal,

(4) dužina trajanja procesa toplotne prerade ili brzina prolaza materijala kroz kontinuirani sistem.

Ako usled pojave epiozootije ili drugih vanrednih i nepredvidivih okolnosti kapaciteti prerade u objektima za preradu materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2 nisu dovolјni za preradu, materijal Kategorije 1 ili materijal Kategorije 2 može privremeno da se prerađuje u objektima za preradu materijala Kategorije 3, na osnovu odobrenja koje se izdaje u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo.

U slučaju iz stava 2. ovog člana, posle privremenog prerađivanja materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2 u objektima za preradu materijala Kategorije 3, ponovna prerada materijala Kategorije 3 u ovim objektima može da se obavlјa na osnovu odobrenja koje se izdaje u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo.

v) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla koji primenjuju alternativne metode prerade

Član 20.

U objektu za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla koji primenjuje alternativne metode prerade delatnost se obavlјa u skladu sa higijenskim uslovima koji su dati u Prilogu 1 i uz primenu sistema samokontrole koji je zasnovan na principima analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP), a u zavisnosti od tehnološkog procesa.

g) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za preradu toplјene masti

Član 21.

U objektima za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2 prerađuju se toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2, a u objektima za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 3 prerađuju se toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 3.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, u objektima za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2, pored toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2, mogu da se prerađuju i toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 3, pod uslovima koji su ovim pravilnikom propisani za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2.

U objektu za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2 prerada toplјene masti vrši se primenom procesa:

1) transesterifikacije ili hidrolize, na temperaturi od najmanje 200°S i pod odgovarajućim pritiskom, u trajanju od 20 minuta (glicerol, masne kiseline i estri), ili

2) saponifikacije sa NaOH 12M (glicerol i sapun) koja se vrši u:

(1) šaržnom sistemu na temperaturi od 95°S u trajanju od 3 sata, ili

(2) kontinuiranom sistemu na temperaturi od 140°S, pod pritiskom od 2 bara (2000 hPa) u trajanju od 8 minuta.

U slučaju iz st. 1. i 2. ovog člana, u objektu za preradu toplјene masti uspostavlјaju se, uvode i održavaju procedure samokontrole objekta koje su zasnovane na principima sistema analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP), u skladu sa članom 100. ovog pravilnika.

d) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za proizvodnju biogasa i komposta

Član 22.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za proizvodnju biogasa i komposta su:

1) kontejneri, posude i vozila za prevoz neprerađenog materijala čiste se i dezinfikuju na za to određenom mestu, koje je takvo da se spreči rizik od kontaminacije dobijenih proizvoda;

2) zaštita od štetočina kao što su insekti, glodari, ptice i druge štetočine sprovodi se sistemski na osnovu prethodno utvrđenog programa kontrole štetočina, a podaci o sprovedenoj sistemskoj zaštiti evidentiraju se;

3) za sve delove objekta ustanovlјava se odgovarajući način i postupak čišćenja i dezinfekcije, koji se vrši odgovarajućom opremom i sredstvima, o čemu se vodi evidencija;

4) kontrola higijene okoline i opreme vrši se na osnovu prethodno utvrđenog programa kontrole higijene, o čemu se vodi evidencija;

5) objekat, uređaji, pribor i oprema uredno se održavaju u dobrom stanju, a oprema za merenje baždari se.

6) sa ostacima fermentacije i komposta rukuje se i skladište se na način da se spreči naknadno zagađenje.

Sporedni proizvodi životinjskog porekla prerađuju se odmah po dopremi, a do prerade, skladište se u skladu sa ovim pravilnikom.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 23.

Standardne metode prerade u objektu za proizvodnju biogasa koji je opremlјen jedinicom za pasterizaciju odnosno higijenizaciju i objektu za proizvodnju komposta, za:

1) materijal Kategorije 3, jesu:

(1) pre unošenja u jedinicu za pasterizaciju, ili u sistem za kompostiranje materijal treba da bude usitnjen na delove maksimalne veličine 12 mm,

(2) u celokupnoj masi usitnjenog materijala treba da bude postignuta temperatura od najmanje 70 °C,

(3) materijal treba da bude tretiran najmanje 60 minuta bez prekida;

2) materijal Kategorije 2 iz člana 13. tačka 5) podtačka (2) ovog pravilnika, koji se koristi u objektu za proizvodnju biogasa bez prethodne prerade, primenjuju se standardni parametri prerade iz tačke 1) podtač. (2) i (3) ovog člana.

Izuzetno od stava 1. tačka 1) ovog člana, mleko, proizvodi od mleka, proizvodi na bazi mleka, kolostrum i proizvodi od kolostruma koji su razvrstani u materijal Kategorije 3, odnosno ako ne postoji rizik od širenja zaraznih bolesti lјudi i životinja, mogu se koristiti bez pasterizacije odnosno higijenizacije u proizvodnji biogasa.

Pored standardnih metoda prerade iz stava 1. ovog člana, primenjuju se i alternativne metode prerade, koje mogu biti:

1) određene od strane odgovornog lica u podnetom zahtevu i odobrene od strane nadležnog organa, ako podnosilac zahteva dokaže da se pod tim uslovima, biološki rizici svode na najmanju moguću meru, i o tome dostavi validaciju, koja je sprovedena na sledeći način:

(1) utvrđivanjem i analizom mogućih opasnosti, uklјučujući uticaj ulaznog materijala, na osnovu celokupnog opisa uslova prerade, procenom rizika, kojom se utvrđuje kako se u praksi postižu određeni uslovi prerade u redovnim i vanrednim situacijama,

(2) validacijom predviđenog procesa, i to:

– merenjem smanjenja preživlјavanja (viabilnosti)/infektivnosti endogenih indikator – organizma, tokom postupka, pri čemu taj indikator:

a) je stalno prisutan u sirovini u velikom broju,

b) nije manje otporan na primenjeni postupak toplotne obrade sa letalnim ishodom, ali nije ni znatno otporniji od patogenih organizama za čije se praćenje koristi,

v) je relativno lak za određivanje njegovog broja, i lako ga je identifikovati i potvrditi, ili

– merenjem smanjenja preživlјavanja (viabilnosti)/infektivnosti, tokom izloženosti, test organizma poznatih osobina ili virusa, koji su u polazni materijal uneseni odgovarajućim tesnim telom;

(3) validacijom iz podtačke (2) ove tačke dokazuje se da se postupkom postiže opšte smanjenje rizika, i to:

– kod toplotnih i hemijskih postupaka:

a) smanjenje za 5 log10 Enterococcus faecalis ili Salmonella Senftenberg (775 W, H2S negativno),

b) smanjenje titra infektivnosti virusa otpornih na toplotu, kao što je parvovirus, za najmanje 3 log10 kada su utvrđeni kao značajna opasnost,

– kod hemijskih postupaka i smanjenje otpornih parazita, kao što su jaja Ascaris spp., za najmanje 99,9% (3 log10) u životnim fazama,

(4) izradom potpunog programa kontrole, radi praćenja rada objekta, uklјučujući postupke za praćenje procesa sa parametrima koji se koriste u objektu, kao i drugim kritičnim kontrolnim tačkama, koji se beleže i čuvaju,

(5) merama kojima se osigurava neprekidno praćenje i nadzor nad parametrima postupka koji su utvrđeni u programu kontrole, pri radu objekata,

2) primena temperature od najmanje 60 °C u celokupnoj masi usitnjenoj na delove maksimalne veličine do 400 mm u periodu od najmanje dva puta po 48 sati uz mešanje mase između dva perioda primene temerature, čime se obezbeđuju uslovi u pogledu mikrobioloških standarda, ako se u proizvodnji koriste sledeći materijali:

(1) kuhinjski otpad, kao jedini materijal,

(2) mešavina kuhinjskog otpada i:

– stajnjaka,

– sadržaja digestivnog trakta odvojenog od digestivnog trakta,

– mleka, proizvoda od mleka, proizvoda na bazi mleka, kolostruma i proizvoda od kolostruma, jaja i proizvoda od jaja,

– materijala iz člana 8. tačke 6) ovog pravilnika, ako je taj materijal prerađen u skladu sa članom 3. tačka 11) Pravilnika o uslovima higijene hrane („Službeni glasnik RSˮ, broj 73/10),

– mešavina materijala iz ove tačke i materijala koji nisu sporedni proizvodi životinjskog porekla;

3) bez posebnih uslova u pogledu parametara prerade, ako se u proizvodnji biogasa i komposta koristi materijal koji ne sme biti izvor rizika za širenje zaraznih bolesti koje se prenose na lјude i životinje, i to materijali iz tačke 2) ovog stava, i to:

(1) podtačka (1), u kom slučaju se sa kompostom i ostacima fermentacije postupa u skladu sa propisima o zaštiti životne sredine;

(2) podtačka (2) i materijal iz člana 8. tačka 7) ovog pravilnika, osim sirove hrane za kućne lјubimce, u kom slučaju se kompost i ostaci fermentacije iz ovih objekata smatraju neprerađenim materijalom, odnosno sporednim proizvodima životinjskog porekla i sa njima se postupa u skladu sa uslovima iz ovog pravilnika u zavisnosti od kategorije kojoj pripadaju.

Kako bi se pratio rad objekta, o podacima i parametrima prerade koji se koriste u objektu za proizvodnju biogasa ili komposta i drugim kritičnim kontrolnim tačkama vodi se evidencija.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 24.

U objektima za proizvodnju biogasa, odnosno komposta reprezantativni uzorci ostataka fermentacije, odnosno komposta, uzeti za vreme, odnosno odmah posle završene prerade, u cilјu praćenje proizvodnog procesa, treba da budu u skladu sa mikrobiološkim standardima prerade biogasa i komposta datim u Prilogu 2 – Mikrobiološki standardi prerade biogasa i komposta, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo (u dalјem tekstu: Prilog 2).

Ostatke fermentacije ili kompost koji nisu u skladu sa mikrobiološkim standardima prerade iz stava 1. ovog člana treba ponovno preraditi u objektu za biogas ili kompost osim u slučaju iz člana 23. stav 3. tačka 3) ovog pravilnika, a u slučaju Salmonella potrebno je sa njima postupati ili ih ukloniti u skladu sa uputstvom nadležnog organa.

Kada se sporedni proizvodi životinjskog porekla pretvaraju u biogas ili se kompostiraju zajedno sa materijalima koji nisu životinjskog porekla, reprezentativni uzorci iz stava 1. ovog člana mogu biti uzeti posle pasterizacije u jedinici za pasterizaciju u objektu za biogas ili posle kompostiranja a pre mešanja sa materijalima koji nisu životinjskog porekla, radi praćenja efikasnosti prerade ili kompostiranja sporednih proizvoda životinjskog porekla.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

đ) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u registrovanim objektima i odobrenim objektima

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 25.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima koji se registruju u skladu sa propisom kojim se uređuje registracija i odobravanje objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla su:

1) prostori moraju imati odgovarajući program zaštite od štetočina, kao što su insekti, glodari i ptice;

2) uređaji i oprema se prema potrebi mora održavati u higijenskom stanju;

3) sporedni proizvodi i dobijeni proizvodi moraju se skladištiti u uslovima kojima se onemogućava kontaminacija;

4) odgovorna lica koja vrše prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda:

(1) vode internu dokumentaciju sa podacima o identifikaciji vozila, odnosno kontejnera, čime se omogućava kontrola upotrebe vozila, odnosno kontejnera za prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda,

(2) prema potrebi čiste i dezinfikuju vozila, odnosno kotejnere,

(3) preduzimaju sve potrebne mere za sprečavanje kontaminacije i širenja bolesti koje se mogu preneti na lјude ili životinje,

5) da se sa neiskorišćenim sporednim proizvodima životinjskog porekla ili dobijenim proizvodima, postupa u skladu sa uslovima iz ovog pravilnika.

Kako bi se pratio rad objekta iz stava 1. ovog člana, vodi se evidencija.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima koji se registruju iz stava 1. ovog pravilnika, primenjuju se i na objekte koji se odobravaju u skladu sa propisom kojim se uređuje registracija i odobravanje objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla i za koje ovim pravilnikom nisu propisani higijenski uslovi.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

e) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za skladištenje dobijenih proizvoda

Član 26.

U objektima za skladištenje dobijenih proizvoda, u zavisnosti od vrste proizvoda, obezbeđuje se odgovarajuće skladištenje do otpreme.

U objektima za skladištenje dobijenih proizvoda iz člana 93. stav 4. ovog pravilnika, obezbeđuju se posebni higijenski uslovi:

1) za mleko, proizvode na bazi mleka i proizvode od mleka, skladištenje se vrši na odgovarajućoj temperaturi, kako bi se izbegli svi rizici za javno zdravlјe i zdravlјe životinja;

2) uzorci proizvoda iz tačke 1) ovog stava uzeti tokom skladištenja ili prilikom isporuke iz skladišta treba da ispunjavaju mikrobiološke standarde iz Priloga 3 koji se mogu upotrebiti u proizvodnji hrane za životinje.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

ž) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za spalјivanje i kospalјivanje

Član 27.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektu za spalјivanje i kospalјivanje su:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla odgovarajuće se skladište do uništenja i uništavaju se u što kraćem roku posle dopreme;

2) kontejneri, posude i vozilo kojima su dopremlјeni sporedni proizvodi životinjskog porekla peru se i dezinfikuju na mestu određenom i opremlјenom za te namene;

3) zaštita od štetočina kao što su insekti, glodari, ptice i druge štetočine sistemski se sprovodi na osnovu prethodno utvrđenog programa kontrole štetočina i podaci o tome evidentiraju se;

4) za sve delove objekta uspostavlјa se postupak čišćenja;

5) odgovorno lice u objektu treba da preduzme sve potrebne preventivne mere pri prijemu sporednih proizvoda životinjskog porekla, kako bi se sprečio ili umanjio direktan rizik za zdravlјe lјudi ili životinja;

6) ostaci se recikliraju u okviru objekta ili na nekom drugom odobrenom mestu, odnosno deponiji u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje zaštita životne sredine, a njihova količina i štetnost treba da je minimalna;

7) prevoz i skladištenje suvih ostataka u obliku prašine obavlјa se tako da se spreči rasipanje po okolini;

8) kvalitet instalacija i funkcionisanje svih automatskih kontrolnih uređaja nadzire se i jednom godišnje vrši se kontrolno ispitivanje i baždarenje;

9) rezultati merenja temperature registruju se, u cilјu verifikacije i provere usklađenosti sa ovim pravilnikom;

10) u slučaju kvara ili vanrednih radnih okolnosti, odgovorno lice u objektu, u što kraćem roku, treba da obezbedi smanjivanje rada ili zaustavlјanje rada objekta do uspostavlјanja normalnih uslova rada;

11) u objektu za spalјivanje malog kapaciteta može da se spalјuje materijal Kategorije 1, i to leševi kućnih lјubimaca, leševi životinja iz kojih nije uklonjen SRM, kao i SRM, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3;

12) ako je objekat za spalјivanje malog kapaciteta smešten u okviru drugog objekta koriste se isklјučivo sporedni proizvodi životinjskog porekla iz tog drugog objekta.

z) Posebni higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u objektima za spalјivanje malog kapaciteta u kojima se mogu spalјivati SRM i leševi životinja iz kojih nije uklonjen SRM

Član 28.

Pored higijenskih uslova za obavlјanje delatnosti iz člana 27. ovog pravilnika, u objektu za spalјivanje malog kapaciteta u kome se spalјuju SRM i leševi životinja iz kojih nije uklonjen SRM, posebni higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti su:

1) obezbeđuje se da životinje nemaju pristup objektu za spalјivanje malog kapaciteta, sporednim proizvodima životinjskog porekla namenjenim za spalјivanje i pepelu koji je nastao u procesu spalјivanja;

2) oprema koja se koristi u objektu za spalјivanje malog kapaciteta ne može da se koristi u objektu za uzgoj životinja;

3) radnici iz objekta za spalјivanje malog kapaciteta, pre ulaska u objekat za uzgoj i držanje životinja i kontakta sa životinjama i hranom za životinje treba da promene radnu odeću i obuću;

4) odgovorno lice kontroliše i obezbeđuje da se sporedni proizvodi životinjskog porekla spale do pepela i evidentira podatke o količini, kategoriji i vrsti sporednih proizvoda životinjskog porekla, kao i o datumu njihovog spalјivanja;

5) sporedni proizvodi životinjskog porekla koji nisu kompletno spalјeni do pepela ne iznose se na deponiju i ponovo se spalјuju do pepela, a pepeo koji nastaje u procesu spalјivanja uklanja se na deponiji odobrenoj za te namene, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje zaštita životne sredine.

i) Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u centrima za sakuplјanje

Član 29.

Higijenski uslovi za obavlјanje delatnosti u centru za sakuplјanje su:

1) sirov materijal prerađuje se odmah po dopremi u objekat, a ako se odmah po dopremi ne prerađuje skladišti se u skladu sa ovim pravilnikom;

2) otpadne vode iz nečistog dela tretiraju se na način koji obezbeđuje da posle tretmana u otpadnoj vodi nema patogena;

3) kontejneri, posude i vozila za prevoz neprerađenog materijala čiste se, peru i dezinfikuju u za to određenom prostoru, koji treba da bude na takvom mestu i uređen tako da se spreči svaki rizik od naknadnog zagađenja tretiranog materijala;

4) obezbeđuje se i sistemski sprovodi zaštita od štetočina, kao što su insekti, glodari, ptice i druge štetočine, na osnovu prethodno utvrđenog programa kontrole štetočina i podaci o tome evidentiraju se;

5) sirov materijal koji se posle tretiranja stavlјa u promet kao tretiran materijal, osim od ribe, podvrgava se jednom od sledećih tretmana:

(1) dekarakterizacija bojom, koja je takve koncentracije da je obojenost materija jasno vidlјiva, a celokupna površina svih delova materijala prekrivena bojom, što se postiže potapanjem materijala, raspršivanjem boje, odnosno drugim načinom koji ima iste efekte;

(2) sterilizaciji, putem kuvanja ili primenom vodene pare pod pritiskom, tako da su svi delovi sirovog materijala u potpunosti skuvani;

6) tretiran materijal posle tretmana a pre isporuke treba da bude upakovan u pakovanja koja su jasno i čitko označena imenom i adresom centra za sakuplјanje, veterinarskim kontrolnim brojem i tekstom: „NIJE ZA ISHRANU LjUDI – ZA ISHRANU ……” koji je posle reči: „ISHRANU” dopunjen nazivom vrste životinja za čiju ishranu je pošilјka namenjena;

7) tretiran materijal skladišti se i sa njime postupa na način da se spreči naknadno zagađenje.

*Službeni glasnik RS, broj 97/2013

2. Higijenski uslovi za prerađeni protein životinjskog porekla i druge dobijene proizvode koji se mogu upotrebiti za ishranu životinja

a) Opšti higijenski uslovi

Član 30.

U proizvodnji prerađenog proteina životinjskog porekla i drugih proizvoda namenjenih za ishranu životinja može da se upotreblјava samo materijal Kategorije 3 iz člana 8. tač. 1) do 13) i tačka 15) ovog pravilnika, sa kojim se postupalo i koji je bio skladišten i prevožen u skladu sa ovim pravilnikom.

Pored materijala iz stava 1. ovog člana prerađen protein životinjskog porekla može da se proizvodi i od insekata iz uzgoja namenjenih proizvodnji hrane za životinje, i to samo od insekata sledećih vrsta:

1) crna vojnička muva (Hermetia illucens) i kućna muva (Musca domestica);

2) veliki brašnar (Tenebrio molitor) i mali brašnar (Alphitobius diaperinus);

3) kućni cvrčak (Acheta domesticus), tropski cvrčak (Gryllodes sigillatus) i livadski cvrčak (Gryllus assimilis);

4) svilena buba (Bombyx mori).

Izuzetno od stava 1. ovog člana, za proizvodnju proizvoda od krvi može se upotrebiti krv iz člana 8. tačka 1) i tačka 2) podtačka (1) ovog pravilnika.

Pre početka prerade sporedni proizvodi životinjskog porekla proveravaju se na prisustvo materijala koji nisu sporedni proizvodi životinjskog porekla.

Ako je proverom iz stava 3. ovog člana utvrđeno prisustvo materijala koji nisu sporedni proizvodi životinjskog porekla, ti materijali uklanjaju se iz materijala za preradu.

Uzorci dobijenih proizvoda uzeti tokom skladištenja ili neposredno pre isporuke iz objekta za preradu treba da odgovaraju mikrobiološkim standardima datim u Prilogu 3 – Mikrobiološki standardi prerade prerađenog proteina životinjskog porekla i drugih dobijenih proizvoda koji se mogu upotrebiti za proizvodnju hrane za životinje, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo (u dalјem tekstu: Prilog 3).

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 31.

Neiskorišćeni prerađeni proizvodi, odnosno višak prerađenih proizvoda trajno se obeležavaju i:

1) uništavaju kao otpad spalјivanjem ili kospalјivanjem u pećima za spalјivanje ili kospalјivanje, u skladu sa ovim pravilnikom;

2) uništavaju na deponiji odobrenoj za te namene, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje zaštita životne sredine;

3) dalјe prerađuju u objektu za proizvodnju komposta ili biogasa, u skladu sa ovim pravilnikom.

b) Posebni higijenski uslovi

Posebni higijenski uslovi za prerađeni protein životinjskog porekla

Član 32.

Prerađeni protein životinjskog porekla drži se u suvom stanju i skladišti upakovan u novu, odnosno sterilnu ambalažu ili u odgovarajuće izgrađenom silosu.

Prenos prerađenog proteina životinjskog porekla transportnom trakom, odnosno elevatorom i skladištenje u silosu vrši se uz preduzimanje odgovarajućih mera koje svode kondenzaciju na minimum i obezbeđuju zaštitu od kontaminacije.

Oprema koja se koristi za postupanje sa prerađenim proteinom životinjskog porekla održava se u čistom i suvom stanju.

Skladište treba redovno da se prazni i čisti, u skladu sa uslovima proizvodnog procesa, a u skladištu treba da bude obezbeđeno sprečavanje curenja i nastanak kondenzacije.

Posebni higijenski uslovi za proizvode od krvi

Član 33.

Proizvodi od krvi dobijaju se preradom krvi iz člana 8. tačka 1) i tačka 2) podtačka (1) ovog pravilnika, uz primenu neke od osnovnih metoda prerade koje su propisane ovim pravilnikom, osim Metode prerade 6 ili primenom druge metode kojom se obezbeđuje ispunjenost mikrobioloških standarda iz Priloga 3 ovog pravilnika.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Posebni higijenski uslovi za toplјene masti i riblјe ulјe

Član 34.

Za proizvodnju toplјenih masti može se upotreblјavati samo materijal Kategorije 3, osim materijala Kategorije 3 iz člana 8. tač. 14) i 16) ovog pravilnika.

Za proizvodnju riblјeg ulјa može se upotreblјavati samo materijal Kategorije 3 iz člana 8. tač. 9), 10) i 12) ovog pravilnika i materijal Kategorije 3 dobijen od vodenih životinja iz člana 8. tač. 5) i 6) ovog pravilnika.

Izuzetno, ako su riblјe ulјe ili toplјene masti proizvedeni u skladu sa uslovima prerade u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuju opšti i posebni uslovi za higijenu hrane životinjskog porekla, kao i uslovi higijene hrane životinjskog porekla, toplјene masti se proizvode upotrebom jedne od Metoda prerade 1 do 5 ili Metode prerade 7, a riblјe ulјe se proizvodi:

1) primenom Metoda prerade od 1 do 7 u skladu sa ovim pravilnikom; ili

2) u skladu sa drugom metodom kojom se osigurava usklađenost proizvoda sa mikrobiološkim standardima za dobijene proizvode iz Priloga 3 ovog pravilnika.

Toplјena mast dobijena od preživara treba da buda prečišćena tako da ukupna količina nerastvorlјive nečistoće ne prelazi 0,15% ukupne težine.

Derivati masti od toplјenih masti ili riblјeg ulјa Kategorije 3 proizvode se u skladu sa jednom od osnovnih metoda prerade iz Priloga 1 ovog pravilnika.

Ako se toplјene masti ili riblјe ulјe pakuju, koristi se nova ambalaža ili kontejneri koji su prema potrebi očišćeni i dezinfikovani kako bi se sprečila kontaminacija, i preduzimaju se sve zaštitne mere za sprečavanje ponovne kontaminacije.

Ako se toplјene masti ili riblјe ulјe prevoze u rasutom stanju, potrebno je pre upotrebe očistiti cevi, pumpe i cisterne za prevoz u rasutom stanju kao i sve ostale kontejnere za prevoz u rasutom stanju.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Posebni higijenski uslovi za mleko, proizvode od mleka i kolostrum

Član 35.

Prilikom proizvodnje proizvoda od mleka, mleko se tretira nekim od sledećih postupaka, i to:

1) postupkom sterilizacije pri postignutoj vrednosti Fc 3 (temperaturni tretman pri kome je najhladnija tačka proizvoda dovolјno zagrevana da se postigne efekat koji se postiže na temperaturi od 121°S (250°F) za tri minuta pri iznenadnom zagrevanju i hlađenju) ili višoj;

2) postupkom UHT (ultra visoki temperaturni tretman primenom temperature od 132°C u trajanju od najmanje jedne sekunde), uz primenu:

(1) fizičkog tretmana:

– sušenja uz dodatno zagrevanje na temperaturi od 72°C ili višoj, u slučaju mleka namenjenog za ishranu životinja ili

– snižavanja pH na vrednost ispod 6 u trajanju od jednog sata,

(2) čuvanja proizvoda od mleka najmanje 21 dan pre otpreme, pod uslovom da za vreme ovog perioda nije bilo izbijanja slinavke i šapa u zemlјi;

3) postupkom HTST (visoko temperaturna kratka pasterizacija na temperaturi od 72°S u trajanju od najmanje 15 sekundi, odnosno ekvivalentan efekat pasterizacije kojim je postignuta negativna reakcija na fosfataza test), koji se primenjuje dva puta;

4) postupkom HTST, uz primenu:

(1) fizičkog tretmana:

– sušenja uz dodatno zagrevanje na temperaturi od 72°S ili višoj, u slučaju mleka namenjenog za ishranu životinja ili

– snižavanja pH na vrednost ispod 6 u trajanju od jednog sata,

(2) čuvanja proizvoda od mleka najmanje 21 dan pre otpreme, pod uslovom da za vreme ovog period nije bilo izbijanja slinavke i šapa u zemlјi.

Proizvodi od mleka mogu da se proizvode i od proizvoda od mleka koji su dobijeni od mleka koje je tretirano nekim od postupaka iz stava 1. ovog člana.

Surutka koja je namenjena za ishranu životinja koje su prijemčive na slinavku i šap, a dobijena je od mleka koje je tretirano nekim od postupaka iz stava 1. ovog člana, treba da bude skuplјana 16 časova posle grušanja mleka i njena pH vrednost pre isporuke u objekat za uzgoj i držanje životinja treba da bude ispod 6,0 što se evidentira.

Materijal Kategorije 3, koji se sastoji od taloga iz centrifuge ili separatora, pre stavlјanja u promet za ishranu farmskih uzgojanih životinja, mora da bude toplotno obrađen na temperaturi od najmanje 70 ºS u trajanju od 60 minuta ili najmanje 80 ºS u trajanju od 30 minuta.

Prilikom proizvodnje proizvoda od kolostruma, kolostrum se tretira najmanje primenom postupka HTST.

*Službeni glasnik RS, broj 61/2017

Član 36.

Higijenski uslovi prilikom proizvodnje mleka i proizvoda od mleka su:

1) posle završenog proizvodnog procesa preduzimaju se preventivne mere radi sprečavanja naknadnog zagađenja proizvoda;

2) finalni proizvod označava se kao materijal Kategorije 3, i to na način na koji se materijal Kategorije 3 označava, i treba da bude:

(1) upakovan u novu ambalažu ili

(2) prevožen u rinfuzu, u kontejnerima, odnosno drugim prevoznim sredstvima, koji su pre upotrebe očišćeni, oprani i dezinfikovani dezinfekcionim sredstvom za te namene.

Sveže mleko i kolostrum proizvode se pod uslovima koji obezebeđuju zdravstvenu zaštitu životinja.

Posebni higijenski uslovi za želatin

Član 37.

Želatin se proizvodi na način kojim se obezbeđuje da se neprerađeni materijal Kategorije 3 obradi kiselinom ili bazom, posle čega se ispira jednom ili više puta, u cilјu korigovanja pH vrednosti, a ekstrahuje se sa jednim ili više uzastopnih zagrevanja, posle čega se pročišćava filtracijom i postupkom sterilizacije.

Posle procesa iz stava 1. ovog člana, želatin može da se podvrgne procesu sušenja i, po potrebi, procesu pulverizacije ili presovanju.

Za konzervisanje želatina mogu da se upotreblјavaju jedino sumpor dioksid i vodonik peroksid.

Član 38.

Pakovanje, skladištenje i prevoz želatina obavlјa se na sledeći način:

1) skladištenje materijala za pakovanje želatina vrši se u posebnoj prostoriji koja je namenjena za tu svrhu, a pakovanje želatina vrši se u posebnoj prostoriji koja je namenjena za pakovanje želatina;

2) tokom skladištenja i prevoza na originalnom pakovanju, odnosno zbirnom pakovanju želatina treba da bude istaknut tekst: „ŽELATIN ZA ISHRANU ŽIVOTINјA”.

Posebni higijenski uslovi za hidrolizovan protein

Član 39.

Hidrolizovan protein proizvodi se na način koji uklјučuje odgovarajuće mere za smanjenje zagađenja materijala Kategorije 3.

Hidrolizovan protein poreklom od preživara treba da ima molekularnu težinu manju od 10.000 Daltona.

Pored uslova iz st. 1. i 2. ovog člana, hidrolizovan protein koji se potpuno ili delimično proizvodi od materijala Kategorije 3 koji potiče od koža preživara, treba da ispunjava i sledeće uslove:

1) treba da bude proizveden u objektu za preradu koji je određen samo za proizvodnju hidrolizovanog proteina;

2) materijal Kategorije 3 treba da se pripremi za preradu stavlјanjem u salamuru i intenzivnim pranjem, posle čega se podvrgava:

(1) postupku koji obezbeđuje vrednost pH veću od 11 u trajanju dužem od tri sata, na temperaturi višoj od 80°S, a zatim toplotnoj preradi na temperaturi iznad 140°S u trajanju od 30 minuta, pri pritisku većem od 3,6 bara,

(2) postupku koji obezbeđuje vrednost pH od 1 do 2, zatim vrednost pH veću od 11, a zatim toplotnoj preradi na temperaturi od 140°S, u trajanju od 30 minuta, pri pritisku od 3 bara.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Posebni higijenski uslovi za dikalcijum fosfat

Član 40.

Prilikom proizvodnje dikalcijum fosfata, materijal Kategorije 3 tretira se postupkom finog sitnjenja celokupnog koštanog materijala i odmašćivanja vrelom vodom, kao i postupkom tretiranja hlorovodoničnom kiselinom (minimalne koncentracije od 4% i Ph vrednosti manje od 1,5) u periodu od najmanje dva dana.

Postupak iz stava 1. ovog člana nastavlјa se tretmanom dobijene fosforne tečnosti sa kalcijum oksidom (SO), što rezultuje precipitatom dikalcijum fosfata pri pH vrednosti od 4 do 7.

Dobijeni precipitat iz stava 2. ovog člana podvrgava se vazdušnom sušenju pri ulaznoj temperaturi od 65°S do 325°S i završnoj temperaturi između 30°S i 65°S.

Kada se dikalcijum fosfat proizvodi od obezmašćenih kostiju, te kosti treba da potiču od trupova životinja za koje je posle veterinarsko-sanitarne kontrole procenjeno da su bezbedni za ishranu lјudi.

Posebni higijenski uslovi za trikalcijum fosfat

Član 41.

Prilikom proizvodnje trikalcijum fosfata, materijal Kategorije 3 tretira se postupkom finog sitnjenja celokupnog koštanog materijala u pojedinačne delove veličine do 14 mm i odmašćivanja vrelom vodom u izmenjivaču toplote.

Postupak iz stava 1. ovog člana nastavlјa se kontinuiranim procesom zagrevanja vodenom parom na temperaturi od 145ºS i pritisku od 4 bara, u trajanju od 30 minuta.

Postupkom iz stava 2. ovog člana dobija se hidroksiapatit iz koga se centrifugovanjem izdvaja protein.

Granulacija trikalcijum fosfata postiže se njegovim sušenjem vazduhom, primenom „fluid bed” tehnologije na temperaturi od 200ºS.

Posebni higijenski uslovi za kolagen

Član 42.

Kolagen se proizvodi na način koji obezbeđuje da se neprerađeni materijal Kategorije 3 podvrgne tretmanu koji obuhvata pranje, korigavanje pH vrednosti kiselinom ili bazom, ispiranje jednom ili više puta, posle čega se primenjuje filtracija i ekstrudacija.

Posle tretmana iz stava 1. ovog člana kolagen može da se podvrgne procesu sušenja.

Za konzervisanje kolagena mogu da se upotreblјavaju jedino konzervansi koji su dozvolјeni za ove namene, u skladu sa posebnim propisom.

Član 43.

Pakovanje, skladištenje i prevoz kolagena obavlјa se na sledeći način:

1) skladištenje materijala za pakovanje kolagena vrši se u posebnoj prostoriji koja je namenjena za tu svrhu, a pakovanje kolagena vrši se u posebnoj prostoriji koja je namenjena za pakovanje želatina;

2) tokom skladištenja i prevoza na originalnom pakovanju, odnosno zbirnom pakovanju kolagena treba da bude istaknut tekst: „KOLAGEN ZA ISHRANU ŽIVOTINјA”.

Posebni higijenski uslovi za proizvode od jaja

Član 44.

Za proizvodnju proizvoda od jaja mogu se upotreblјavati samo sporedni proizvodi životinjskog porekla iz člana 8. tač. 5), 6) i 11) podtačka (2) ovog pravilnika.

Standardi prerade za proizvode od jaja su:

1) bilo koja Metoda prerade od 1 do 5 ili Metoda prerade 7, u skladu sa ovim pravilnikom;

2) druga metoda i parametri kojima se obezbeđuje ispunjenost uslova u pogledu mikrobioloških standarda za dobijene proizvode iz Priloga 3 ovog pravilnika;

3) parametri prerade za jaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuju opšti i posebni uslovi za higijenu hrane životinjskog porekla, kao i uslovi higijene hrane životinjskog porekla.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

3. Higijenski uslovi za hranu za kućne lјubimce, žvakalice i pobolјšivače ukusa

a) Opšti higijenski uslovi

Član 45.

Za proizvodnju hrane za kućne lјubimce, žvakalica i pobolјšivača ukusa, osim sirove hrane za kućne lјubimce, koriste se samo sporedni proizvodi životinjskog porekla iz člana 8. tač. 1) do 13) i tačka 15) ovog pravilnika.

Za proizvodnju sirove hrane za kućne lјubimce koriste se samo sporedni proizvodi životinjskog porekla iz člana 8. tačka 1) i tačka 2) podtač. (1) i (2) ovog pravilnika.

U objektima za proizvodnju hrane za kućne lјubimce, žvakalica, sirove hrane, osim hrane za kućne lјubimce u konzervi, i pobolјšivača ukusa koji su namenjeni za hranu za kućne lјubimce slučajni uzorci uzeti u toku proizvodnje, odnosno skladištenja pre isporuke, u cilјu praćenja proizvodnog procesa, treba da odgovaraju mikrobiološkim standardima datim u Prilogu 4 – Mikrobiološki standardi hrane za kućne lјubimce, žvakalice, sirovu hranu, osim hrane za kućne lјubimce u konzervi, i pobolјšivače ukusa koji su namenjeni za hranu za kućne lјubimce, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.

Hrana za kućne lјubimce u konzervi koja je proizvedena primenom toplotnog postupka prerade pri minimalnoj Fc vrednosti 3 ne mora laboratorijski da se ispituje na Salmonella i Enterobacteriacae.

b) Posebni higijenski uslovi

Posebni higijenski uslovi za proizvodnju hrane za kućne lјubimce u konzervi i prerađene hrane za kućne lјubimce

Član 46.

Hrana za kućne lјubimce u konzervi proizvodi se primenom toplotnog postupka prerade pri minimalnoj Fc vrednosti 3.

Prerađena hrana za kućne lјubimce, osim hrane za kućne lјubimce u konzervi, proizvodi se:

1) primenom toplotnog postupka prerade od najmanje 90ºS u celokupnoj masi gotovog proizvoda;

2) primenom toplotnog postupka prerade od najmanje 90ºS u svakom sastojku životinjskog porekla ili

3) od sastojaka životinjskog porekla, i to:

(1) mesa ili proizvoda od mesa koji su prethodno podvrgnuti toplotnom postupku prerade od najmanje 90ºS u celokupnoj masi;

(2) mleka i proizvoda od mleka, želatina, hidrolizovnog proteina, proizvoda od jaja, kolagena, proizvoda od krvi, prerađenog proteina životinjskog porekla, riblјeg brašna, toplјene masti, riblјeg ulјa, dikalcijum fosfata, trikalcijum fosfata, odnosno pobolјšivača ukusa, koji su prerađeni u skladu sa uslovima iz ovog pravilnika;

4) primenom postupka kao što je sušenje ili fermentacija, kojom se osigurava da hrana za kućne lјubimce ne predstavlјa neprihvatlјiv rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja, naročito u pogledu mikrobioloških standarda.

Posle primene postupka prerade iz stava 2. ovog člana preduzimaju se preventivne mere koje obezbeđuju da proizvod ne bude izložen zagađenju i da bude upakovan u novu ambalažu.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Posebni higijenski uslovi za proizvodnju žvakalica

Član 47.

Žvakalice se proizvode primenom toplotnog postupka prerade koji je dovolјan da uništi patogene mikroorganizme, uklјučujući Salmonella.

Posle primene toplotnog postupka prerade iz stava 1. ovog člana preduzimaju se preventivne mere koje obezbeđuju da proizvod ne bude izložen zagađenju i da bude upakovan u novu ambalažu.

Posebni higijenski uslovi za proizvodnju sirove hrane za kućne lјubimce

Član 48.

Sirova hrana za kućne lјubimce pakuje se u nova originalna pakovanja koja sprečavaju rasipanje i curenje.

Na originalnom pakovanju, odnosno pakovanju koje sadrži sirovu hranu za kućne lјubimce, treba da bude čitak i vidlјivo istaknut tekst: „HRANA SAMO ZA KUĆNE LjUBIMCE”.

U celom lancu proizvodnje, sve do mesta prodaje, preduzimaju se preventivne mere koje obezbeđuju da proizvod ne bude izložen zagađenju.

Posebni higijenski uslovi za pobolјšivače ukusa koji su namenjeni za hranu za kućne lјubimce

Član 49.

Posle prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla preduzimaju se preventivne mere koje obezbeđuju da dobijeni pobolјšivači ukusa ne budu izloženi naknadnom zagađenju, da budu upakovani u novu ili sterilisanu ambalažu i prevoženi u kontejneru ili drugom prevoznom sredstvu koji su pre upotrebe dezinfikovani primenlјivim dezinfekcionim sredstvom.

4. Higijenski uslovi za pojedine dobijene proizvode

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

a) Higijenski uslovi za krv i proizvode od krvi, osim krvi konja, koji su namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda

Član 50.

Krv od koje su proizvedeni proizvodi od krvi koji su namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda sakuplјa se iz odobrenih objekata za klanje, odnosno od živih životinja koje su pod nadzorom veterinarske inspekcije.

Proizvodi od krvi namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda koji potiču iz reda Artiodactyla, Perissodactyla i Proboscideae, uklјučujući i njihove meleze, proizvode se primenom jednog od sledećih tretmana kojim se obezbeđuje odsustvo patogenih mikroorganizama uzročnika bolesti kuge goveda, kuge malih preživara, bolesti doline Rifta i slinavke i šapa, i to:

1) toplotnog tretmana na temperaturi od najmanje 65°S u trajanju od najmanje tri sata, koji je praćen proverom efikasnosti;

2) tretmana zračenja gama zracima na 25 kGy, koji je praćen proverom efikasnosti;

3) toplotnog tretmana na temperaturi od najmanje 80°S u celokupnoj masi, koji je praćen proverom efikasnosti;

4) tretmana promene samo pH vrednosti na vrednost 5 u trajanju od dva sata, koji je praćen proverom efikasnosti, osim u slučaju životinja Suidae i Tayassuidae.

Ako proizvodi od krvi namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda koji potiču iz reda Artiodactyla, Perissodactyla i Proboscideae, uklјučujući i njihove meleze, nisu tretirani na način propisan u stavu 2. ovog člana, ti proizvodi treba da potiču:

1) iz područja u kojem nijedan slučaj kuge goveda, kuge malih preživara i bolesti doline Rifta nije dijagnostikovan poslednjih 12 meseci i u kojima se u poslednjih 12 meseci životinje ne vakcinišu protiv ovih bolesti;

2) iz područja u kojem nijedan slučaj slinavke i šapa nije dijagnostikovan poslednjih 12 meseci i u kojem se u poslednjih 12 meseci:

(1) životinje ne vakcinišu protiv te bolesti, ili

(2) program vakcinacije protiv slinavke i šapa zvanično sprovodi i kontroliše u populaciji domaćih preživara, u kom slučaju se proizvodi od krvi upućuju direktno u objekat za proizvodnju tehničkih proizvoda, pri čemu treba da budu preduzete preventivne mere radi sprečavanja rizika od širenja bolesti na lјude i životinje, uklјučujući bezbedno uklanjanje otpada, odnosno neiskorišćenog ili viška materijala.

Pored uslova iz stava 3. ovog člana, ako se radi o životinjama, osim Suidae i Tayassuidae, proizvodi od krvi treba i da potiču iz područja u kojem nijedan slučaj bolesti vezikularnog stomatitisa i plavog jezika (uklјučujući sero-pozitivne životinje) nije dijagnostikovan u poslednjih 12 meseci i u kojem se poslednjih 12 meseci prijemčive životinje ne vakcinišu protiv ovih bolesti, u kom slučaju se proizvodi od krvi upućuju direktno u objekat za proizvodnju tehničkih proizvoda, pri čemu se preduzimaju preventivne mere radi sprečavanja rizika od širenja bolesti na lјude i životinje, uklјučujući bezbedno uklanjanje otpada, odnosno neiskorišćenog ili viška materijala.

Pored uslova iz stava 3. ovog člana, ako se radi o Suidae i Tayassuidae proizvodi od krvi treba da potiču iz područja u kojem nije dijagnostikovan nijedan slučaj vezikularne bolesti svinja, vezikularnog stomatitisa (uklјučujući sero-pozitivne životinje), klasične kuge svinja i afričke kuge svinja u poslednjih 12 meseci i nije bila sprovođena vakcinacija protiv tih bolesti u poslednjih 12 meseci.

U slučaju da proizvodi od krvi namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda potiču od živine i drugih vrsta ptica, ti proizvodi se proizvode primenom jednog od sledećih tretmana koji obezbeđuju odsustvo patogenih mikroorganizama uzročnika Newcastle bolesti, odnosno visoko patogene avijarne influence, i to:

1) toplotnog tretmana na temperaturi od najmanje 65°S u trajanju od najmanje tri sata, koji je praćen proverom efikasnosti;

2) tretmana zračenjem gama zracima na 25 kGy, koji je praćen proverom efikasnosti;

3) toplotnog tretmana na temperaturi od najmanje 70°S u celokupnoj masi, koji je praćen proverom efikasnosti.

U slučaju da proizvodi od krvi namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda koji potiču od živine i drugih vrsta ptica nisu tretirani postupkom iz stava 6. ovog člana, ti proizvodi treba da potiču iz područja:

1) koje je slobodno od Newcastle bolesti, odnosno visoko patogene avijarne influence, u skladu sa OIE;

2) u kojem se u poslednjih 12 meseci ne sprovodi vakcinacija protiv avijarne influence;

3) u kojem živina i druge vrste ptica od kojih potiču proizvodi nije bila vakcinisana protiv Newcastle bolesti, vakcinom koja je pripremlјena od Newcastle soja, koji pokazuje veću patogenost nego lentogeni soj virusa.

b) Higijenski uslovi za krv i proizvode od krvi konja koji su namenjeni za proizvodnju tehničkih proizvoda

Član 51.

Krv konja sakuplјa se:

1) od konja:

(1) za koje je, u vreme sakuplјanja, kontrolom utvrđeno da ne pokazuju kliničke znake zarazne bolesti životinja koja se obavezno prijavlјuje, i to:

– polna zaraza konja,

– maleus,

– američki encefalitis konja, svi tipovi uklјučujući i tip VEE,

– infektivna anemija,

– besnilo,

– bedrenica,

– kuga konja,

– vezikularni stomatitis,

– influenca konja,

– piroplazmoza konja,

– rinopneumonitis konja,

– arteritis konja,

(2) koji su držani najmanje 30 dana pre sakuplјanja krvi i u vreme sakuplјanja krvi na gazdinstvu koje je pod veterinarskim nadzorom i na kome se ne primenjuju mere zbog pojave kuge konja, kao i mere koje se primenjuju zbog pojave polne zaraze konja, maleusa, američkog encefalitisa konja, infektivne anemije, vezikularnog stomatitisa, besnila i bedrenice,

(3) koji, u periodu koji je određen posebnim propisom kojim se uređuju mere za kontrolu zaraznih bolesti životinja, nisu imali kontakt sa konjima koji potiču sa gazdinstva na kojem se primenjuju mere zbog pojave bolesti iz podtačke (1) ove tačke;

2) pod kontrolom veterinara, i to u:

(1) odobrenim klanicama ili

(2) odobrenim objektima za sakuplјanje krvi konja koja je namenjena za proizvodnju tehničkih proizvoda, a koji su pod nadzorom nadležnog organa.

Član 52.

Proizvodi od krvi konja treba da:

1) se podvrgnu merama koje za vreme proizvodnje, rukovanja, odnosno pakovanja, onemogućavaju zagađenje patogenim mikroorganizmima;

2) su proizvedeni od krvi:

(1) koja ispunjava uslove iz člana 51. ovog pravilnika;

(2) koja je podvrgnuta jednom od sledećih tretmana koji su praćeni proverom efikasnosti u pogledu inaktivacije uzročnika bolesti kuge konja, američkog encefalitisa konja (svi tipovi), infektivne anemije, vezikularnog stomatitisa i maleusa, i to:

– toplotnom tretmanu na temperaturi od najmanje 65°S u trajanju od najmanje tri sata,

– tretmanu zračenja gama zracima na 25 kGy,

– toplotnom tertmanu na temperaturi od najmanje 80°S u celokupnoj masi,

– tretmanu kojim se vrši promena pH vrednosti na vrednost 5 u trajanju od dva sata,

3) se upakuju u zatvorena nepropustiva originalna pakovanja koja su jasno označena:

(1) tekstom: „KRV I PROIZVODI OD KRVI KONјA, NIJE ZA ISHRANU LjUDI I ŽIVOTINјA”,

(2) veterinarskim kontrolnim brojem objekta u kojem je krv sakuplјana.

v) Higijenski uslovi za kožu papkara i kopitara

Član 53.

Higijenski uslovi za skladištenje koža papkara i kopitara su:

1) prostori za skladištenje moraju biti čisti i održavani na način da ne predstavlјaju izvor kontaminacije sirovina;

2) u slučaju obrezaka i komada koža obrađenih krečom, ti obresci i komadi moraju biti podvrgnuti tretmanu kojim se uklanjaju svi rizici za javno zdravlјe i zdravlјe životinja, pre upotrebe u proizvodnji:

(1) želatina za ishranu životinja; ili

(2) organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 54.

Neobrađena koža može se stavlјati u promet ako:

1) je dobijena od životinja koje ispunjavaju uslove propisane posebnim propisima u pogledu zaštite zdravlјa životinja;

2) ne potiče od životinja sa gazdinstva, objekta, teritorije ili dela teritorije koje su pod merama ograničenja u vezi zdravlјa životinja;

3) potiče od životinja koje su zaklane u klanici u kojoj nisu bile prisutne zaražene životinje, životinje za koje postoji sumnja na zarazne bolesti iz tačke 2) ovog člana, ili tokom klanja ili drugog procesa nisu bili prisutni trupovi ili delovi takvih životinja, osim ako je sumnja isklјučena.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 55.

Obrađene kože se stavlјaju u promet ako:

1) nisu bile u dodiru sa drugim proizvodima životinjskog porekla ili živim životinjama koji predstavlјaju rizik od širenja prenosive bolesti;

2) potvrda o isporuci iz člana 79. ovog pravilnika sadrži izjavu u kojoj se navodi da su preduzete sve mere zaštite za sprečavanje kontaminacije patogenim organizmima.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

g) Higijenski uslovi za lovačke trofeje

Član 56.

Lovački trofeji ili drugi preparati poreklom od životinja, gde su za njihovu pripremu sporedni proizvodi životinjskog porekla podvrgnuti tretmanu ili prezentovani u stanju u kome ne predstavlјaju zdravstveni rizik, mogu se stavlјati u promet pod uslovom da potiču od:

1) različitih vrsta životinja koje nisu: papkari, kopitari, ptice i životinje bioloških razreda insekata (Insecta) ili pauka (Arachnida); i

2) životinja poreklom iz područja na kojima se ne primenjuju ograničenja u pogledu naročito opasnih zaraznih bolesti kojima su prijemčive životinje odnosnih vrsta.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 57.

1) da potiču od papkara, kopitara ili ptica koji su obrađeni postupkom taksidermije, čime se osigurava njihova održivost na sobnoj temperaturi;

2) da se radi o montiranim trofejima papkara, kopitara ili ptica, ili montiranim trofejima od delova tih životinja;

3) podvrgnuti su postupku anatomskog prepariranja kao što je plastinacija;

4) radi se o životinjama biološkoga razreda insekata (Insecta) ili pauka (Arachnida) koji su obrađeni postupkom kao što je sušenje kako bi se sprečilo širenje bolesti koje se mogu preneti na lјude ili životinje; ili

5) se radi o predmetima u prirodnjačkim kolekcijama ili za unapređenje nauke, koji su:

(1) konzervirani u medijima kao što su alkohol ili formaldehid, koji omogućavaju izlaganje tih predmeta, ili

(2) potpuno ugrađeni u mikroskopske preparate;

6) da su sastavlјeni od celih kostura ili njegovih delova, kostiju ili zuba i da se razmenjuju između muzeja i obrazovnih ustanova;

7) radi se o prerađenim uzorcima DNK namenjenim bazama za unapređenje istraživanja biološke raznolikosti, ekologije, medicinske i veterinarske nauke ili biologije.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 58.

Lovački trofeji i drugi preparati, osim onih iz čl. 56. i 57. ovog pravilnika, koji potiču od životinja poreklom iz područja na kojima se primenjuju ograničenja zbog naročito opasnih zaraznih bolesti na koje su prijemčive životinje odnosnih vrsta, mogu se stavlјati u promet pod sledećim uslovima:

1) lovački trofeji ili drugi preparati koje čine isklјučivo kosti, rogovi, kopita, papci, kandže ili zubi:

(1) dovolјno su dugo kuvani u klјučaloj vodi kako bi se odstranila sva tkiva osim kosti, rogova, kopita, papaka, kandži ili zubi,

(2) dezinfikovani su određenim dezinfekcionim sredstvom, a vodonik peroksidom u slučaju delova koji se sastoje od kostiju,

(3) zapakovani su u pojedinačna, providna i zatvorena pakovanja neposredno posle obrade kako bi se sprečila njihova naknadna kontaminacija, i to bez kontakta sa drugim proizvodima životinjskog porekla koji bi mogli da ih kontaminiraju;

2) u slučaju lovačkih trofeja ili drugih preparata koji se sastoje isklјučivo od kože:

(1) koji su:

– osušeni,

– suvo solјeni ili vlažno solјeni najmanje 14 dana pre otpreme, ili

– konzervirani postupkom različitim od štavlјenja;

(2) zapakovani su u pojedinačna, providna i zatvorena pakovanja neposredno posle obrade kako bi se sprečila njihova naknadna kontaminacija, i to bez kontakta sa drugim proizvodima životinjskog porekla koji bi mogli da ih kontaminiraju.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

d) Higijenski uslovi za vunu, dlaku, čekinje svinja, perje i delove perja

Član 59.

Neprerađena vuna, dlake, čekinje svinja, perje i delovi perja stavlјaju se u promet pod uslovom da:

1) su dobijeni od životinja iz člana 8. ovog pravilnika;

2) se prevoze u suvom stanju u zatvorenom čvrstom pakovanju.

Tretirano perje i delovi perja stavlјaju se u promet pod uslovom da se u objektu za tretiranje perja, perje tretira na temperaturi od najmanje 100°S u trajanju od najmanje 30 minuta.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, neprerađeno perje i delovi perja koji se prevoze iz objekta za klanje direktno u objekat za preradu stavlјaju se u promet ako:

1) su preduzete potrebne mere za sprečavanje širenja zaraznih bolesti životinja;

2) se prevoz obavlјa u nepropusnim kontejnerima, odnosno vozilima koji se se dezinfikuju posle svake upotrebe.

Član 60.

Odredbe člana 59. ovog pravilnika ne primenjuju se na ukrasno perje, odnosno perje koje putnici nose sa sobom ili se nalazi u pošilјkama za fizička lica, a koje je namenjeno isklјučivo za sopstvene potrebe.

Član 61.

Čekinje svinja ne mogu se stavlјati u promet ako potiču iz regiona u kojima je afrička kuga svinja endemska bolest, osim čekinja svinja koje su:

1) kuvane, obojene ili izbelјene ili

2) podvrgnute nekoj drugoj obradi koja sa sigurnošću uništava patogene uzročnike zaraznih bolesti, osim industrijskog pranja, uz obaveznu evidenciju koja sadrži podatke na osnovu kojih se potvrđuju efekti obrade.

đ) Higijenski uslovi za proizvode pčelarstva

Član 62.

Proizvodi pčelarstva namenjeni isklјučivo za upotrebu u pčelarstvu stavlјaju se u promet ako ne potiču iz područja u kojem su na snazi mere za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti životinja, i to:

1) Američke kuge pčelinjeg legla (Paenibacillus larvae larvae), osim ako se, na osnovu analize rizika, rizik oceni kao zanemarlјiv, u kom slučaju proizvod može da se koristi samo na tom području, uz preduzimanje potrebnih mera koje obezbeđuju da ne dođe do širenja bolesti;

2) Akaroze (Acarapis woodi);

3) Aethina tumida;

4) Tropileoze (Tropilaeleps spp.).

e) Higijenski uslovi za kosti i proizvode od kostiju, osim koštanog brašna, rogove i proizvode od rogova, osim brašna od rogova, papke i kopita i proizvode od papaka i kopita, osim brašna od papaka i kopita

Član 63.

Kosti i proizvodi od kostiju, osim koštanog brašna, rogovi i proizvodi od rogova, osim brašna od rogova, papci i kopita i proizvodi od papaka i kopita, osim brašna od papaka i kopita, koji nisu namenjeni za proizvodnju hrane za životinje, organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta, koriste se za proizvodnju tehničkih proizvoda ako su osušeni i nisu hlađeni, odnosno zamrznuti i ako je ispunjen neki od sledećih uslova, i to:

1) ako potiču od zdravih životinja zaklanih u objektu za klanje životinja;

2) ako su sušeni 42 dana na prosečnoj temperaturi od najmanje 20°S;

3) ako su pre sušenja sat vremena podvrgnuti zagrevanju na temperaturi od najmanje 80°S koja je postignuta u celokupnoj masi;

4) ako su pre sušenja sat vremena spalјivani do pepela na temperaturi od najmanje 800°S koja je postignuta u celokupnoj masi, ili

5) ako su pre sušenja najmanje sat vremena podvrgnuti procesu kiselјenja pri kojem se pH vrednost celokupne mase održava do 6.

Član 64.

Rogovi i proizvodi od rogova, osim brašna od rogova, papci, kopita i proizvodi od papaka i kopita, osim brašna od papaka i kopita, koriste se za proizvodnju organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta, pod uslovom da:

1) potiču od životinja:

(1) koje su zaklane u klanici, a za koje je na osnovu pregleda pre klanja dozvolјeno klanje za ishranu lјudi,

(2) koje ne pokazuju znake zaraznih bolesti koje se mogu preneti na lјude ili životinje;

2) su sat vremena podvrgnuti zagrevanju na temperaturi od najmanje 80°S koja je postignuta u celokupnoj masi;

3) prilikom uklanjanja rogova sa glave životinje nije otvorena kranijalna šuplјina;

4) su prilikom prerade, skladištenja ili prevoza preduzete mere za sprečavanje unakrsne kontaminacije;

5) su upakovani u nova pakovanja ili kontejnere, odnosno prevoženi u kamionima ili kontejnerima za rinfuz, koji su pre utovara oprani i dezinfikovani;

6) je na pakovanju, odnosno kontejneru navedeno sledeće:

(1) vrsta proizvoda (rogovi, proizvodi od rogova, papci i kopita, proizvodi od papaka i kopita),

(2) oznaka: „NIJE ZA ISHRANU LjUDI I ŽIVOTINјA”,

(3) naziv i adresa odobrenog objekata za tehničke proizvode, odnosno objekta za skladištenje u koji se otprema pošilјka.

ž) Higijenski uslovi za toplјenu mast od materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 koja je namenjena za preradu u objektu za preradu toplјene masti

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 65.

Toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2 namenjene za preradu u objektu za preradu toplјene mesti proizvode se primenom neke od Metoda prerade 1 do 5, koje su propisane ovim pravilnikom.

Toplјena mast dobijena od preživara treba da bude prečišćena tako da ukupna količina nerastvorlјive nečistoće ne prelazi 0,15% ukupne težine.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

z) Higijenski uslovi za derivate toplјene masti

Član 66.

Za proizvodnju derivata toplјenih masti dobijenih od materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 mogu se primenjivati sledeći postupci:

1) transesterifikacija ili hidroliza na temperaturi od najmanje 200°C pod odgovarajućim pritiskom u trajanju od 20 minuta (glicerol, masne kiseline i esteri);

2) saponifikacija sa NaOH 12M (glicerol i sapun):

(1) u šaržama pri temperaturi od 95 °C u trajanju od tri sata, ili

(2) u okviru neprekidnog sistem pri temperaturi od 140 °C i pritisku od 2 bara (2 000 hPa) u trajanju od osam minuta); ili

3) hidrogenizacija pri temperaturi od 160 °C i pritisku od 12 bara (12 000 hPa) u trajanju od 20 minuta.

Derivati toplјene masti proizvedeni u skladu sa članom 65. ovog pravilnika i ovim članom mogu se stavlјati u promet samo za:

1) upotrebu različitu od upotrebe u ishrani životinja, kozmetičkim proizvodima i lekovima;

2) upotrebu različitu od upotrebe u organskim đubrivima i pobolјšivačima zemlјišta, u slučaju derivata masti od materijala Kategorije 1.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

5. Higijenski uslovi za tehničke proizvode i druge proizvode koji se primenjuju preko zemlјišta

a) Higijenski uslovi za prerađeni stajnjak i proizvode od prerađenog stajnjaka, guano od slepih miševa i izmet od insekata

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 67.

Neprerađen stajnjak, izuzev stajnjaka poreklom od živine i konja , stavlјa se u promet ako potiče iz oblasti koje nisu pod merama za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti životinja zbog pojave naročito opasnih zaraznih bolesti.

Neprerađen stajnjak iz stava 1. ovog člana stavlјa se u promet pod uslovom da se:

1) primenjuje preko zemlјišta, uzimajući u obzir poreklo stajnjaka, mesto isporuke i zdravlјe i bezbednost životinja;

2) prerađuje u odobrenom objektu za proizvodnju tehničkih proizvoda, biogasa, odnosno komposta.

Neprerađeni stajnjak poreklom od živine stavlјa se u promet ako:

1) potiče iz oblasti koja nije pod merama za sprečavanje širenja, suzbijanja i iskorenjivanja zaraznih bolesti životinja zbog pojave bolesti Newcastle, odnosno avijarne influence;

2) potiče iz jata koje nije vakcinisano protiv bolesti Newcastle, a mesto isporuke neprerađenog stajnjaka je oblast koja ima status nevakcinisanja protiv bolesti Newcastle.

Neprerađeni stajnjak poreklom od kopitara stavlјa se u promet ako potiče sa gazdinstva koja nisu pod merama za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje sledećih zaraznih bolesti životinja: skagija, vezikularni stomatitis, antraks i besnilo.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

b) Higijenski uslovi za prerađeni stajnjak i proizvode od prerađenog stajnjaka

Član 68.

Prerađen stajnjak i dobijeni proizvodi od prerađenog stajnjaka, guano od slepih miševa i izmet od insekata, stavlјaju se u promet ako:

1) potiču iz objekta za proizvodnju dobijenih proizvoda namenjenih za upotrebu izvan lanca ishrane životinja, objekta za proizvodnju biogasa ili komposta, objekta za proizvodnju organskih đubriva ili objekta za proizvodnju oplemenjivača zemlјišta;

2) moraju biti podvrgnuti toplotnoj obradi pri temperaturi od najmanje 70°S u trajanju od najmanje 60 minuta, kao i postupku redukcije bakterija koje stvaraju spore i formiraju toksine, ako se za njih utvrdi da predstavlјaju značajnu opasnost;

Izuzetno od stava 1. tačka 2) ovog člana, na zahtev podnosioca zahteva, a po odobrenju nadležnog organa, na prerađeni stajnjak i proizvode od prerađenog stajnjaka mogu se primenjivati drugi standardizovani parametri prerade ako podnosilac zahteva dostavi dokaze da se tim parametrima biološki rizici svode na najmanju moguću meru, uklјučujući i validaciju koja se sprovodi na sledeći način:

1) utvrđivanjem i analizom mogućih opasnosti, uklјučujući uticaj ulaznog materijala, na osnovu potpunog opisa uslova prerade, ocene rizika, kojom se utvrđuje kako se u praksi postižu određeni uslovi prerade u uobičajenim i vanrednim okolnostima,

2) proverom predviđenog postupka koja se sprovodi:

(1) merenjem smanjenja preživlјavanja (viabilnosti)/infektivnosti endogenih indikator organizama tokom postupka, pri čemu je taj indikator:

– u velikom broju stalno prisutan u sirovini,

– nije manje otporan na primenjeni postupak toplotne obrade, ali nije ni znatno otporniji od patogenih organizama za čije se praćenje koristi,

– relativno je lako odrediti njegov broj, identifikovati ga i potvrditi, ili

(2) merenjem smanjenja preživlјavanja (viabilnosti)/infektivnosti dobro poznatog testnog organizma ili virusa tokom izloženosti, koji se u ulazni materijal unosi putem odgovarajućeg testnog tela;

3) izradom potpunog programa kontrole, uklјučujući i procedure za praćenje postupka;

4) merama kojima se osigurava neprekidno praćenje i nadzor nad parametrima postupka, koji su utvrđeni u programu kontrole, pri radu objekta.

Proverom iz stava 2. tačka 2) ovog člana dokazuje se da se primenjenim postupkom postiže sledeće opšte smanjenje rizika:

(1) kod toplotnih i hemijskih postupaka smanjenje Enterococcus faecalis za najmanje 5 log10 i smanjenje titra infektivnosti virusa otpornih na toplotu, kao što je Parvovirus, za najmanje 3 log10 kada su utvrđeni kao značajna opasnost,

(2) kod hemijskih postupaka takođe smanjenje otpornih parazita, kao što su jajašca Ascaris sp., za najmanje 99,9% (3 log10) u održivim životnim fazama;

Podatke o parametrima postupaka koji se koriste u objektu potrebno je beležiti i čuvati, kao i podatke o drugim kritičnim kontrolnim tačkama kako bi se pratio rad objekta.

Reprezentativni uzorci prerađenog stajnjaka, proizvoda od prerađenog stajnjaka i izmeta od insekata, uzeti tokom ili neposredno nakon prerade u objektu sa cilјem praćenja postupka, moraju ispunjavati mikrobiološke standarde date u Prilogu 5 – Mikrobiološki standardi prerađenog stajnjaka.

Prerađeni stajnjak, proizvodi od prerađenog stajnjaka ili izmeta od insekata koji ne ispunjava standarde iz stava 5. ovog člana smatra se neprerađenim stajnjakom.

Proizvode iz st. 1. i 2. ovog člana potrebno je skladištiti tako da je posle prerade manja verovatnoća kontaminacije ili sekundarne infekcije i vlage, kao i u:

1) dobro zatvorenom i izolovanom silosu ili primereno izrađenim skladišnim halama;

2) odgovarajuće zatvorenoj ambalaži, kao što su plastične vreće ili velike vreće.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

v) Higijenski uslovi za određena organska đubriva i oplemenjivače zemlјišta

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 69.

Organska đubriva i oplemenjivači zemlјišta, osim stajnjaka, sadržaja digestivnog trakta, komposta, mleka, proizvoda na bazi mleka, proizvoda od mleka, kolostruma, proizvoda od kolostruma i ostataka fermentacije iz proizvodnje biogasa, stavlјaju se u promet i koriste ako su proizvedeni:

1) primenom Metode prerade 1, ako se kao ulazni materijal koristi materijal Kategorije 2;

2) upotrebom prerađenih proteina životinjskog porekla, prerađenih primenom Metoda prerade od 1 do 5 i 7, a u slučaju riblјeg brašna bilo kojom osnovnom metodom prerade u skladu sa ovim pravilnikom ili drugi dobijeni proizvodi od materijala Kategorije 3, kada se takvi materijali mogu koristiti za proizvodnju organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta u skladu sa ovim pravilnikom; ili

3) primenom bilo koje Metode prerade od 1 do 7, u skladu sa ovim pravilnikom, ako se kao ulazni materijal koristi materijal Kategorije 3 koji se ne koristi za proizvodnju prerađenih proteina životinjskog porekla.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 70.

Organska đubriva i oplemenjivači zemlјišta, koja se sastoje ili koja su proizvedena od mesno-koštanog brašna Kategorije 2 ili prerađenog proteina životinjskog porekla, radi sprečavanja naknadne upotrebe u ishrani životinja, mešaju se sa komponentama tako da životinje nerado jedu dobijenu mešavinu.

Komponente iz stava 1. ovog člana su:

1) kalcijum oksid (CaO);

2) stajnjak;

3) urin;

4) kompost;

5) mineralna đubriva;

6) ostaci fermentacije iz proizvodnje biogasa upotrebom sporednih proizvoda životinjskog porekla.

Pored komponenata iz stava 2. ovog člana, odgovorno lice može upotrebiti i druge komponenete ili druge materije koje se ne koriste u ishrani životinja i koje isklјučuju korišćenje te mešavine za ishranu životinja, na osnovu odobrenja nadležnog organa uz dostavlјen dokaz da je mešavina, za koju se podnosi zahtev, upisana u registar sredstava za ishranu bilјa i oplemenjivača zemlјišta, u skladu sa posebnim propisom.

Izuzetno, upotreba komponenti iz stava 2. ovog člana, nije potrebna za organska đubriva i oplemenjivače zemlјišta, koja se stavlјaju u promet:

1) u originalnim pakovanjima mase do 50 kg, koja su namenjena krajnjem korisniku;

2) u velikim vrećama mase do 1000 kg, na čijoj je ambalaži navedeno da organska đubriva i oplemenjivači zemlјišta nisu namenjena za upotrebu na zemlјištu kome farmski uzgajane životinje imaju pristup.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 71.

Pre stavlјanja u promet, proizvođači organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta iz člana 69. ovog pravilnika obezbeđuju dekontaminaciju patogenih mikroorganizama, u skladu sa:

1) Prilogom 3; ili

2) Prilogom 2 u slučaju komposta i ostataka fermentacije iz proizvodnje biogasa upotrebom sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda.

Posle prerade ili transformacije organska đubriva i oplemenjivači zemlјišta se pakuju, skladište i prevoze na odgovarajući način, i to:

1) u rasutom stanju, u odgovarajućim uslovima kojima se sprečava kontaminacija;

2) u pakovanjima ili velikim pakovanjima ako su organska đubriva i oplemenjivači zemlјišta namenjeni za prodaju krajnjem korisniku; ili

3) ako se skladište na gazdinstvu, u odgovarajućem skladišnom prostoru, kome farmske životinje nemaju pristup.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 72.

Uslovi u pogledu zdravlјa životinja ne primenjuju se na stavlјanje u promet:

1) guana divlјih morskih ptica;

2) medija rasta u pakovanjima za maloprodaju, osim u slučaju uvoza, koja sadrže manje od:

(1) 5% masenog udela dobijenih proizvoda od materijala Kategorije 3 ili materijala Kategorije 2, osim prerađenog stajnjaka;

(2) 50% masenog udela prerađenog stajnjaka.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 73.

Hranjenje farmski uzgajanih životinja direktnom pašom ili košenim bilјakama sa zemlјišta, na kojima su korišćena organska đubriva ili oplemenjivači zemlјišta, vrši se pod sledećim uslovima:

1) po isteku karence u trajanju od 21 dan;

2) ako organska đubriva ili oplemenjivači zemlјišta ispunjavaju uslove iz ovog pravilnika.

Izuzetno, uslovi iz stava 1. ovog člana, ne primenjuju se ako su na zemlјištu upotreblјeni:

1) stajnjak i guano;

2) sadržaj digestivnog trakta, mleko, proizvodi na bazi mleka, proizvodi od mleka, kolostrum i proizvodi od kolostruma, pod uslovom da ne predstavlјaju rizik za širenje zaraznih bolesti lјudi i životinja.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

IV. Način utovara, pretovara i istovara

Član 74.

Utovar, pretovar, istovar i prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda, osim prevoza kuhinjskog otpada materijala Kategorije 3 i neprerađenog stajnjaka koji se obavlјa između dva mesta na istom gazdinstvu ili između gazdinstva i korisnika, obavlјa se na način kojim se obezbeđuje da materijal Kategorije 1, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3, kao i dobijeni proizvodi, budu na odgovarajući način obeleženi i držani odvojeno i prepoznatlјivo.

Prilikom utovara, pretovara, istovara i prevoza, sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim kuhinjskog otpada materijala Kategorije 3, kao i dobijeni proizvodi, vozila, kontejneri i druga ambalaža treba da budu obeleženi na način koji je dat je Prilogu 6 – Način obeležavanja, koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo (u dalјem tekstu Prilog 6).

Član 75.

U objektima u kojima nastaju sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim kuhinjskog otpada materijala Kategorije 3, treba da bude obezeđen, u zavisnosti od kapaciteta objekta, odgovarajući broj kontejnera za sakuplјanje i skladištenje, koji se mogu po potrebi zaklјučavati i koji su obeleženi na način koji je dat u Prilogu 6.

Ako se u istom kontejneru sakuplјa, skladišti i prevozi materijal Kategorije 1 pomešan sa materijalom Kategorije 2 ili materijalom Kategorije 3 ili sa obe kategorije, kontejner se obeležava na način koji je propisan za obeležavanje materijala Kategorije 1, a ako se u istom kontejneru sakuplјa, skladišti i prevozi materijal Kategorije 2 pomešan sa materijalom Kategorije 3, kontejner se obeležava na način koji je propisan za obeležavanje materijala Kategorije 2.

Sakuplјanje i skladištenje sporednih proizvoda životinjskog porekla može se obavlјati isklјučivo u međuobjektima, u zavisnosti od kategorije materijala, i to:

1) za materijal Kategorije 1, u međuobjektima za materijal Kategorije 1;

2) za materijal Kategorije 2, osim stajnjaka, u međuobjektima za materijal Kategorije 2;

3) za materijal Kategorije 3, u međuobjektima za materijal Kategorije 3.

Skladištenje dobijenih proizvoda vrši se isklјučivo u objektima za skladištenje.

Član 76.

Kuhinjski otpad materijala Kategorije 3 sakuplјa se i prevozi na način da ne ugrožava zdravlјe lјudi i životnu sredinu, naročito vodu, vazduh, bilјke, životinje i mesta od posebnog javnog interesa i ne uzrokuje buku, odnosno neprijatne mirise.

Član 77.

Sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim kuhinjskog otpada materijala Kategorije 3 i neprerađenog stajnjaka koji se prevozi između dva mesta na istom gazdinstvu ili između gazdinstva i korisnika, i dobijeni proizvodi sakuplјaju se i prevoze u zapečaćenom novom pakovanju ili u nepropusnim kontejnerima sa poklopcem, odnosno vozilima sa istim karakteristikama.

Vozila i kontejnere za višekratnu upotrebu, kao i opremu i pribor koji dolaze u dodir sa sporednim proizvodima životinjskog porekla i dobijenim proizvodima potrebno je:

1) očistiti i osušiti pre upotrebe;

2) održavati ih čistim;

3) očistiti, oprati i dezinfikovati posle svake upotrebe.

Radi sprečavanja unakrsnog zagađenja, u kontejnerima za višekratnu upotrebu sakuplјa se, prevozi i skladišti ista kategorija sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda.

Izuzetno od stava 3. ovog člana kontejneri za višekratnu upotrebu mogu se koristiti:

1) za prevoz različitih sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda ako su očišćeni i dezinfikovani između različitih upotreba na način kojim se sprečava unakrsna kontaminacija;

2) za prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda iz člana 8. tačka 6. ovog pravilnika, posle upotrebe za prevoz proizvoda namenjenih za ishranu lјudi u uslovima kojima se sprečava unakrsna kontaminacija.

Materijal za pakovanje sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda za jednokratnu upotrebu spalјuje se ili na drugi način uništava, u skladu sa propisima kojima se uređuje zaštita životne sredine.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 78.

Kako bi se izbegli svi rizici za javno zdravlјe ili zdravlјe životinja, sporedni proizvodi životinjskog porekla namenjeni za proizvodnju hraniva ili sirove hrane za kućne lјubimce moraju se prevoziti na odgovarajućoj temperaturi, a u slučaju sporednih proizvoda životinjskog porekla od mesa i proizvoda od mesa koji nisu namenjeni ishrani lјudi, do najviše 7 °S.

Neprerađen materijal Kategorije 3 namenjen za proizvodnju hraniva ili hrane za kućne lјubimce mora da se skladišti i prevozi ohlađen, zamrznut ili siliran, osim:

1) ako se prerađuje u roku od 24 sata od sakuplјanja ili na kraju skladištenja u ohlađenom ili zamrznutom stanju ako se naknadno prevozi u prevoznim sredstvima u kojima se održava temperatura skladištenja;

2) mleko, proizvodi na bazi mleka ili proizvodi od mleka koji nisu tretirani nijednim postupkom iz člana 35. ovog pravilnika, prevoze se ohlađeni i u izolovanim kontejnerima, osim ako se rizik može smanjiti primenom drugih mera zbog karakteristika materijala.

Vozila koja se koriste za prevoz materijala u ohlađenom stanju moraju biti izrađena na način da se osigura održanje odgovarajuće temperature tokom trajanja prevoza i omogući njeno praćenje.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 79.

Posle završetka utovara sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda izdaje se potvrda o isporuci u četiri primerka, pri čemu original prati pošilјku i zadržava je primalac, jednu kopiju zadražava isporučilac, drugu prevoznik a treću kopiju primalac posle potpisivanja dostavlјa isporučiocu.

Potvrda o isporuci se sastoji od dela A, B, V i G.

Deo A sadrži:

1) serijski broj potvrde;

2) datum isporuke materijala iz objekta;

3) opis materijala uklјučujući:

(1) kategoriju u skladu sa čl. 6–8. ovog pravilnika,

(2) vrstu životinje i pozivanje na odgovarajuću tačku iz člana 8. ovog pravilnika ako je u pitanju materijal Kategorije 3 i dobijeni proizvodi od tog materijala koji su namenjeni za ishranu životinja,

(3) ako je primenjivo broj ušne markice;

4) količinu materijala izraženu kao zapremina, težina ili broj pakovanja;

5) broj šarže, ako je primenjivo;

6) mesto porekla materijala, iz koga je materijal isporučen;

7) naziv i sedište prevoznika i njegov veterinarski kontrolni broj;

8) naziv i sedište primaoca, i ako je primenjivo njegov veterinarski kontrolni broj, koji je dodelјen u skladu sa posebnim propisima u pogledu sporednih proizvoda životinjskog porekla, hrane ili hrane za životinje, namena pošilјke (za ishranu životinja, za tehničke namene, kao i za druge namene koje je potrebno navesti) i podatke o temperaturi sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda;

9) ako je primenjivo, veterinarski kontrolni broj odobrenja ili registacije isporučioca koji je dodelјen u skladu sa posebnim propisima u pogledu sporednih proizvoda životinjskog porekla, hrane ili hrane za životinje,

10) prirodu i metodu prerade/obrade.

Deo B sadrži izjavu isporučioca da su sve mere preduzete da se spreči kontaminacija sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda patogenima i kroskontaminacija između različitih kategorija kao i da su podaci navedeni u delu A istiniti i tačni i potpis koji je u boji koja je različita od boje slova teksta potvrde.

Deo V sadrži izjavu prevoznika da će sporedni proizvodi životinjskog porekla ili dobijeni proizvodi biti prevezeni do primaoca koji je naveden u delu A potvrde o isporuci i potpis koji je u boji koja je različita od boje slova teksta potvrde.

Deo G koji sadrži izjavu primaoca da je primio sporedne proizvode životinjskog porekla ili dobijene proizvode navedene u delu A potvrde o isporuci i prijemu i potpis koji je u boji koja je različita od boje slova teksta potvrde.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 80.

Brisan je (vidi član 30. Pravilnika – 118/2023-338)

V. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnјu objekata za sakupljanјe, preradu i uništavanјe sporednih proizvoda životinјskog porekla

1. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju međuobjekta za materijal Kategorije 1 i materijal Kategorije 2 i međuobjekata za materijal Kategorije 3

Član 81.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju međuobjekta za materijal Kategorije 1 i materijal Kategorije 2 i međuobjekta za materijal Kategorije 3 su:

1) da je dovolјno udalјen i odvojen od javnih puteva i drugih objekata, kao što su objekti za klanje životinja;

2) da je izgrađen na način da se obezbedi potpuna odvojenost materijala Kategorija 1 i materijala Kategorije 2 od materijala Kategorije 3, od njihovog prijema do otpreme;

3) da ima natkriven prostor za prijem sporednih proizvoda životinjskog porekla;

4) da je izgrađen na način da se lako čisti, pere i dezinfikuje, a podovi i slivnici da su postavlјeni tako da se omogući i lako oticanje tečnosti;

5) da ima izgrađene i opremlјene prostorije za smeštaj i presvlačenje radnika, toalete i kupatila;

6) da ima obezbeđenu zaštitu od štetočina, kao što su insekti, glodari i ptice;

7) da ima sistem za prečišćavanje otpadnih voda koji obezbeđuje higijenske uslove;

8) da ima skladišne prostorije za skladištenje sporednih proizvoda životinjskog porekla na temperaturi koja obezbeđuje da sporedni proizvodi životinjskog porekla budu ohlađeni na najmanje +4°S, opremu za održavanje i regulaciju temperature i za praćenje i beleženje postignute temperature;

9) da ima obezbeđeno opremlјeno mesto za čišćenje, pranje i dezinfekciju kontejnera ili posuda u kojima se dopremaju sporedni proizvodi životinjskog porekla, kao i vozila kojima se prevoze, izuzev brodova;

10) da na odgovarajućem mestu ima obezbeđenu dezinfekciju točkova vozila kojom se obezbeđuje da posle obavlјene dezinfekcije točkova nije moguće iznošenje patogena iz kruga objekta.

2. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2

Član 82.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 su:

1) da je izgrađen na način da se obezbedi potpuna odvojenost materijala Kategorije 1 od materijala Kategorije 2, od prijema sirovog materijala do otpreme dobijenih prerađenih proizvoda;

2) da nije na istom mestu na kome se nalazi objekat za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, a, izuzetno, ako se nalazi na istom mestu na kome se nalazi objekat za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, da je obezbeđeno da je rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja od objekta za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla umanjen tako što:

(1) je objekat za preradu fizički odvojen od objekta za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, po mogućnosti da je u posebnoj zgradi,

(2) je instaliran konvejerski sistem koji povezuje objekat za preradu i objekat za klanje životinja, odnosno proizvodnju hrane životinjskog porekla, ako na drugi način nije rešena isporuka sporednih proizvoda životinjskog porekla iz tih objekata,

(3) objekat za preradu ima odvojen ulaz, prijemni deo, opremu i izlaz,

(4) je obezbeđeno da zaposleni koji obavlјaju poslove u objektu za preradu ne obavlјaju poslove u objektu za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, osim ako su preduzete mere u skladu sa prethodno utvrđenim postupkom za sprečavanje širenja rizika koji nastaje kao posledica obavlјanja poslova u ovim objektima;

3) da ima odgovarajuće odvojen čist od nečistog dela. Nečist deo treba da je izgrađen na način da se lako čisti, pere i dezinfikuje i da ima natkriven prostor za prijem sporednih proizvoda životinjskog porekla, i ako je potrebno da ima opremu za usitnjavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla i prenos usitnjenih sporednih proizvoda životinjskog porekla u jedinicu za preradu;

4) da su podovi i slivnici postavlјeni tako da se olakša oticanje tečnosti;

5) da ima izgrađene i opremlјene prostorije za smeštaj i presvlačenje zaposlenih, toalete i kupatila;

6) da ima dovolјan proizvodni kapacitet za proizvodnju tople vode i vodene pare za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla;

7) oprema u kojoj se primenjuje toplotni tretman treba da ima:

(1) uređaje za merenje i praćenje temperature, vremena i kada je to potrebno, pritiska vodene pare na kritičnim tačkama,

(2) uređaje za stalno beleženje rezultata merenja iz podtačke (1) ove tačke,

(3) odgovarajući sigurnosni sistem za sprečavanje nedovolјnog zagrevanja;

8) između dela objekta gde se obavlјa istovar dopremlјenog materijala i dela objekta za preradu i skladištenje gotovog proizvoda treba da postoji jasna odvojenost, u cilјu sprečavanja naknadnog zagađenja gotovog proizvoda dopremlјenim sporednim proizvodima životinjskog porekla;

9) da ima odgovarajući prostor i opremu za čišćenje, pranje i dezinfekciju kontejnera ili posuda u kojima se dopremaju sporedni proizvodi životinjskog porekla, kao i vozila, osim brodova, kojima se oni prevoze, koji su na takvom mestu i tako uređeni da se izbegne svaki rizik naknadnog zagađenja prerađenih proizvoda;

10) na mestu napuštanja nečistog dela objekta za preradu treba da je obezbeđen potreban prostor i oprema za dezinfekciju točkova vozila;

11) da ima sopstvenu laboratoriju ili obezbeđeno korišćenje usluga eksterne laboratorije;

12) da ima sistem za prečišćavanje otpadnih voda sa predtretmanom koji podrazumeva postojanje instalirane opreme u vidu sita sa otvorima promera od najmanje 6 mm, odnosno procesa ili sistema koji obezbeđuje da čvrsti delovi u otpadnoj vodi koji prođu kroz ovaj proces ili sistem nisu veći od 6 mm, pri čemu celokupna količina otpadne vode iz objekata mora da prođe kroz predtretman, bez veštačkog usitnjavanja materijala;

13) da je obezbeđeno da neovlašćena lica i životinje nemaju pristup objektu za preradu.

3. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu materijala Kategorije 3

Član 83.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu materijala Kategorije 3 su:

1) da se ne nalazi na istom mestu na kome se nalazi objekat za preradu materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2, osim ako se materijal Kategorije 3 prerađuje u odvojenoj zgradi ili u fizički odvojenom delu objekta;

2) da ima opremu za otkrivanje stranih materijala u dopremlјenim sporednim proizvodima životinjskog porekla, kao što su ambalažni materijal, metal i slično;

3) da ima posebne prostorije za veterinarskog inspektora, opremlјene odgovarajućom opremom, ako kapacitet prerade zahteva stalno ili povremeno prisustvo veterinarske inspekcije;

4) da nije na istom mestu na kome se nalazi objekat za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, a izuzetno, ako se objekat za preradu nalazi na istom mestu na kome se nalazi objekat za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, da je obezbeđeno da je rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja od objekta za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla umanjen tako što:

(1) je objekat za preradu fizički odvojen od objekta za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, po mogućnosti da je u posebnoj zgradi,

(3) objekat za preradu ima odvojen ulaz, prijemni deo, opremu i izlaz,

5) da ima odvojen čist od nečistog dela. Nečist deo treba da je izgrađen na način da se lako čisti, pere i dezinfikuje i da ima natkriven prostor za prijem sporednih proizvoda životinjskog porekla, i ako je potrebno da postoji oprema za usitnjavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla i prenos usitnjenih sporednih proizvoda životinjskog porekla u jedinicu za preradu;

6) da su podovi i slivnici postavlјeni tako da se olakša oticanje tečnosti;

7) da ima izgrađene i opremlјene prostorije za smeštaj i presvlačenje zaposlenih, toalete i kupatila;

8) da ima dovolјan proizvodni kapacitet za proizvodnju tople vode i vodene pare za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla;

9) oprema u kojoj se primenjuje toplotni tretman treba da ima:

(1) uređaje za merenje i praćenje temperature, vremena i kada je to potrebno, pritiska vodene pare na kritičnim tačkama,

(2) uređaje za stalno beleženje rezultata merenja iz podtačke (1) ove tačke,

(3) odgovarajući sigurnosni sistem za sprečavanje nedovolјnog zagrevanja;

10) između dela objekta gde se obavlјa istovar dopremlјenog materijala i dela objekta za preradu i skladištenje gotovog proizvoda treba da postoji jasna odvojenost, u cilјu sprečavanja naknadnog zagađenja gotovog proizvoda dopremlјenim sporednim proizvodima životinjskog porekla;

11) da ima obezbeđeno odgovarajuće opremlјeno mesto za čišćenje, pranje i dezinfekciju kontejnera ili posuda u kojima se dopremaju sporedni proizvodi životinjskog porekla, kao i vozila, osim brodova, kojima se oni prevoze;

12) na mestu napuštanja nečistog dela objekta za preradu treba da je obezbeđen potreban prostor i oprema za dezinfekciju točkova vozila;

13) da ima sistem za prečišćavanje otpadnih voda;

14) da je obezbeđeno da neovlašćena lica i životinje nemaju pristup objektu za preradu;

15) da ima sopstvenu laboratoriju ili obezbeđeno korišćenje usluga eksterne laboratorije.

4. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla koji primenjuju alternativne metode prerade

Član 84.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla koji primenjuju alternativne metode prerade, u zavisnosti od alternativne metode prerade koja se u objektu primenjuje su:

1) da ima odgovarajući prostor, prostorije i opremu koja u potpunosti obezbeđuje da se sporedni proizvodi životinjskog porekla i dobijeni proizvodi bezbedno tretiraju počev od njihovog prijema;

2) da ima odgovarajuće prostore, prostorije i opremu za uništavanje neiskorišćenih sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda;

3) da ima odgovarajuće prostore, prostorije i opremu za skladištenje ostataka iz proizvodnog procesa do njihovog uklanjanja, koje se vrši na način koji je dat u Prilogu 1.

Izuzetno od stava 1. tačka 2) ovog člana, ako objekat nema odgovarajuće prostore, prostorije i opremu za uništavanje neiskorišćenih sporednih proizvoda životinjskog porekla, odnosno dobijenih proizvoda, treba da je obezbeđeno da se ovi neiskorišćeni sporedni proizvodi životinjskog porekla, odnosno dobijeni proizvodi, unište u objektu za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla, odnosno objektu za spalјivanje ili kospalјivanje.

U slučaju „Bruks” gasifikacije, pored uslova iz st. 1. i 2. ovog člana, treba da je obezbeđeno i da svaka procesna jedinica ima dva rezervna gorionika i sekundarna fena, a sekundarna komora treba da je izgrađena tako da obezbeđuje zadržavanje gasova od najmanje dve sekunde na temperaturi od najmanje 950°S, pri čemu prirodan gas treba da je izvor toplote sekundarne komore.

5. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2 i materijala Kategorije 3

Član 85.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za preradu toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 2 i materijala Kategorije 3 su da ima odgovarajući prostor, prostorije i opremu koja u potpunosti obezbeđuje da se toplјena mast bezbedno tretira počev od njenog prijema.

6. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za proizvodnju biogasa i komposta

Član 86.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za proizvodnju biogasa su:

1) da ima prijemni deo u koji se doprema materijal za dalјe tretiranje, koji je natkriven ili zatvoren prostor sa instaliranom potrebnom opremom u zavisnosti od toga da li se dopremlјen materijal direktno unosi u jedinicu za pasterizaciju ili se skladišti do tretiranja;

2) da ima čisti deo u kome se ostaci fermentacije skladište i čuvaju, koji je fizički odvojen od prijemnog dela i prostora za čišćenje, pranje i dezinfekciju vozila i kontejnera, tako da se onemogući naknadno zagađenje ostataka fermentacije;

3) da je obezbeđen prostor na mestu napuštanja objekta za biogas, koji je snabdeven opremom i sredstvima za čišćenje, pranje i dezinfekciju vozila i kontejnera;

4) da ima jedinicu za pasterizaciju/higijenizaciju, koju nije moguće zaobići za sporedne proizvode životinjskog porekla ili dobijene proizvode, čiji delovi ne smeju biti veći od 12 mm pre unošenja u tu jedinicu, sa:

(1) opremom za praćenje temperature, koja mora dostići vrednost od najmanje 70 °C u trajanju od 60 minuta;

(2) opremom za beleženje, koja neprekidno beleži rezultate merenja iz podtačke (1) ove tačke,

(3) odgovarajućim sigurnosnim sistemom za sprečavanje nedovolјnog zagrevanja.

Izuzetno od stava 1. tačka 4) ovog člana, jedinica za pasterizaciju/higijenizaciju, nije obavezna u objektu za proizvodnju biogasa, koji prerađuje samo:

1) materijal Kategorije 2 koji je prerađen primenom Metode prerade 1;

2) materijal Kategorije 3 koji je prerađen primenom bilo koje Metode prerade od 1–5 ili Metodom prerade 7 ili, u slučaju materijala od vodenih životinja, bilo kojom Metodom prerade od 1 do 7;

3) materijal Kategorije 3 koji je u drugom odobrenom objektu bio pasterizovan/higijenizovan;

4) materijal Kategorije 2 iz člana 13. tačka 5) podtačka (2) ovog pravilnika;

5) dobijene proizvode u postupku alkalne hidrolize, u skladu sa ovim pravilnikom;

6) sporedne proizvode životinjskog porekla, i to:

(1) iz člana 8. tačke 6) ovog pravilnika, koji su bili proizvedeni u skladu sa članom 3. tačka 11) Pravilnika o uslovima higijene hrane;

(2) iz člana 8. tačke 7) ovog pravilnika, osim sirove hrane za kućne lјubimce;

(3) materijal Kategorije 3, osim sporednih proizvoda životinjskog porekla iz podtač. (1) i (2) ove tačke, pod uslovom da se ostaci fermentacije iz objekta za proizvodnju biogasa naknadno:

– kompostiraju u objektu za proizvodnju komposta;

– prerađuju u skladu sa tačkom 2) ili tačkom 3) ovog stava;

– uništavaju u skladu sa ovim pravilnikom.

Ako se objekat za proizvodnju biogasa nalazi na istom mestu ili pored mesta na kome su farmski uzgajane životinje i ne koristi samo stajnjak, mleko ili kolostrum koji potiču od tih životinja, taj objekat za proizvodnju biogasa je :

1) na određenoj udalјenosti od mesta na kome se drže farmski uzgajane životinje, pri čemu je udalјenost objekta za proizvodnju biogasa potrebno odrediti tako da spreči sve neprihvatlјive rizike od širenja bolesti iz objekta za proizvodnju biogasa, koje se mogu preneti na lјude ili životinje;

2) potpuno fizički odvojen odnosno ograđen od životinja, njihove hrane i prostirke.

Svaki objekat za proizvodnju biogasa mora imati sopstvenu laboratoriju ili koristiti usluge eksterne laboratorije, koje su opremlјene za vršenje potrebnih analiza, odobrene od strane nadležnog organa, i akreditovane od strane nadležnog akreditacionog tela Repubike Srbije ili redovno kontrolisane od strane nadležnog organa.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 87.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za proizvodnju komposta su:

1) da ima zatvoreni reaktor za kompostiranje ili zatvoren prostor za kompostiranje, koje nije moguće zaobići, za sporedne proizvode životinjskog porekla ili dobijene proizvode, i mora imati, sledeće:

(1) uređaje i opremu za praćenje temperature u odnosu na vreme;

(2) uređaje za beleženje koji, prema potrebi neprekidno, beleže rezultate merenja iz podtačke (1) ove tačke;

(3) odgovarajući sigurnosni sistem za sprečavanje nedovolјnog zagrevanja.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, kompostiranje se može vršiti i u sistemu druge vrste, pod uslovom:

1) da se njime upravlјa tako da sav materijal u sistemu postigne odgovarajuće parametre u odnosu na vreme i temperaturu, uklјučujući prema potrebi neprekidno praćenje tih parametara; ili

2) da se u njemu preređuje samo materijal iz člana 86. stav 2. ovog pravilnika; i

3) da su ispunjeni svi ostali odgovarajući uslovi iz ovog pravilnika.

Ako se objekat za proizvodnju komposta nalazi na istom mestu ili pored mesta na kome su farmski uzgajane životinje i ne koristi samo stajnjak, mleko ili kolostrum koji potiču od tih životinja, taj objekat za proizvodnju komposta treba:

1) biti na određenoj udalјenosti od mesta na kome se drže te životinje, pri čemu je udalјenost objekta za proizvodnju komposta potrebno odrediti tako da spreči sve neprihvatlјive rizike od širenja bolesti iz objekta za proizvodnju komposta, koje se mogu preneti na lјude ili životinje;

2) biti potpuno fizički odvojen odnosno ograđen od životinja, njihove hrane i prostirke.

Svaki objekat za proizvodnju komposta mora imati sopstvenu laboratoriju ili koristiti usluge eksterne laboratorije, koje su opremlјene za vršenje potrebnih analiza, odobrene od strane nadležnog organa, akreditovane od strane nadležnog akreditacionog tela Repubike Srbije ili redovno kontrolisane od strane nadležnog organa.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

7. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju pojedinih objekata koji se registruju i pojedinih objekata koji se odobravaju

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 88.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta koji se registruje u skladu sa propisom kojim se uređuje registracija i odobravanje objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla su:

1) da ima odgovarajuće prostore, prostorije i opremu koja obezbeđuje skladištenje i obradu dopremlјenog materijala, kao i skladištenje gotovih proizvoda na način da se izbegne unakrsna kontaminacija i naknadno zagađenje proizvoda;

2) prostori moraju biti izrađeni na način kojim se prema potrebi omogućava njihovo efikasno čišćenje i dezinfekcija;

3) prostori moraju imati odgovarajuću zaštitu od štetočina, kao što su insekti, glodari i ptice.

Veterinarsko-sanitarni uslovi iz stava 1. ovog pravilnika za izgradnju objekta koji se registruje, primenjuju se i na objekte koji se odobravaju u skladu sa propisom kojim se uređuje registracija i odobravanje objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla i za koje ovim pravilnikom nisu propisani veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za objekte u kojima se rukuje kožama, uklјučujući i kože obrađene krečom i isporučuju obreske i komade tih koža za proizvodnju želatina za ishranu životinja, organskih đubriva ili oplemenjivača zemlјišta, su:

1) da ima odgovarajuće skladišne prostore sa čvrstim i glatkim podovima i zidovima, koji omogućavaju lako čišćenje i dezinfekciju, i prema potrebi sadrže opremu za hlađenje;

2) ako se u tim objektima skladište i/ili prerađuju sirovine koje ne ispunjavaju uslove za kožu za proizvodnju želatina za ishranu životinja, organskih đubriva ili oplemenjivača zemlјišta, odvojene su od sirovina koje ispunjavaju uslove za kožu za proizvodnju želatina za ishranu životinja, organskih đubriva ili oplemenjivača zemlјišta tokom prijema, skladištenja, prerade i otpreme.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

8. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za skladištenje dobijenih proizvoda

Član 89.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za skladištenje dobijenih proizvoda su:

1) da se prostori i objekti u kojima se vrši skladištenje dobijenih proizvoda od materijala Kategorije 3 ne nalaze na istom mestu kao prostori za skladištenje dobijenih proizvoda od materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2, osim ako je unakrsna kontaminacija sprečena rasporedom i načinom upravlјanja prostorima, kao što je skladištenje u potpuno odvojenim zgradama;

2) da ima natkriven prostor za prijem i otpremu dobijenih proizvoda, osim ako se dobijeni proizvodi:

(1) istovaruju pomoću uređaja kojima se sprečava širenje rizika za javno zdravlјe i zdravlјe životinja, kao što su zatvorene cevi za tečne proizvode; ili

(2) se primaju u pakovanjima, kao što su velike vreće ili u zatvorenim nepropusnim kontejnerima odnosno prevoznim sredstvima;

3) da je izgrađen na način da se lako čisti, pere i dezinfikuje, a podovi moraju biti izrađeni tako da je moguće lako oticanje tečnosti;

4) da ima odgovarajuće prostorije za osoblјe, uklјučujući toalete, garderobe i umivaonike;

5) da ima odgovarajuća sredstva zaštite od štetočina, kao što su insekti, glodari i ptice;

6) da ima odgovarajuće prostore i opremu za čišćenje i dezinfekciju kontejnera ili posude u kojima su dobijeni proizvodi primlјeni, kao i vozila, osim brodova, u kojima se prevoze.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

9. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za spalјivanje i kospalјivanje

Član 90.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju objekta za spalјivanje i kospalјivanje sporednih proizvoda životinjskog porekla su:

1) da je izgrađen, odnosno izrađen, opremlјen i uređen tako da omogući da se spalјivanje obavlјa na temperaturi od najmanje 850°S koja je merena tokom dve sekunde na mestu koje je najbliže unutrašnjem zidu ili na nekom drugom reprezentativnom mernom mestu komore za sagorevanje, a da se gasovi koji nastaju u toku procesa spalјivanja oslobađaju uvek na kontrolisan i homogen način, uklјučujući i najnepovolјnije uslove;

2) da ima opremu za merenje i registrovanje temperature, u cilјu praćenja parametara i propisanih uslova za spalјivanje ili kospalјivanje;

3) da ima opremu koja omogućava da se sporedni proizvodi životinjskog porekla direktno stave u komoru za spalјivanje, bez direktnog rukovanja, kada je to moguće;

4) svaka linija spalјivanja objekta za spalјivanje velikog kapaciteta treba da je opremlјena sa najmanje još jednim pomoćnim gorionikom koji se koristi prilikom početka i završetka rada peći, a koji se automatski uklјučuje kada temperatura gasova sagorevanja posle poslednjeg dotoka vazduha sagoravanja padne ispod 850°S, čime se obezbeđuje održavanje temperature od 850°S sve vreme procesa i sve dok se nesagoreni materijal nalazi u komori za spalјivanje;

5) objekat velikog kapaciteta za spalјivanje i kospalјivanje treba da je opremlјen odgovarajućom opremom koja obezbeđuje da se sporedni proizvodi životinjskog porekla na početku rada ne unose u komoru za spalјivanje sve dok se ne postigne temperatura od najmanje 850°S, kao ni u svakom drugom slučaju kada nije moguće održati temperaturu od 850°S;

6) mesto na kome se nalazi objekat za spalјivanje i kospalјivanje velikog kapaciteta, uklјučujući i skladištenje sporednih proizvoda životinjskog porekla, treba da je uređeno tako da se spreči nedozvolјeno ili slučajno ispuštanje materija zagađivača u zemlјište, površinske ili podzemne vode u skladu sa propisima kojima se uređuje vodoprivreda i zaštita životne sredine, i treba da ima skladišni bazen za sakuplјanje zagađene kišnice, zagađene vode nastale prosipanjem ili u toku gašenja požara;

7) za čišćenje, pranje i dezinfekciju treba da je obezbeđeno mesto sa odgovarajućom opremom i sredstvima.

Skladišni bazen iz stava 1. tačka 6) ovog člana treba da je kapaciteta koji obezbeđuje da voda bude ispitana i, ako je potrebno, odgovarajuće tretirana, pre ispuštanja u kanalizaciju ili prirodni recipijent.

Pored uslova iz stava 1. tač. 1), 2), 3) i 7) ovog člana, objekat za spalјivanje malog kapaciteta u kome se spalјuju leševi životinja iz kojih nije uklonjen SRM, kao i SRM, treba da ispunjava i sledeće uslove, i to:

1) treba da je izgrađen, odnosno smešten na čvrstom i suvom terenu;

2) treba da je opremlјen sa jednim završnim gorionikom;

3) skladište sporednih proizvoda životinjskog porekla za spalјivanje i pepela koji je nastao u procesu spalјivanja treba da su pokriveni, obeleženi i obezbeđeni da tečnost ne curi;

4) treba da je izgrađen, odnosno izrađen na način da životinje nemaju pristup objektu za spalјivanje, sporednim proizvodima životinjskog porekla koji su dopremlјeni na spalјivanje i pepelu koji nastaje u procesu spalјivanja, a ako se objekat za spalјivanje malog kapaciteta nalazi na istom mestu na kome je i objekat za držanje i uzgoj životinja, objekat za spalјivanje malog kapaciteta treba da je u delu koji je ogradom potpuno odvojen od dela objekta u kome su smeštene životinje i hrana za životinje.

10. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju centra za sakuplјanje

Član 91.

Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnju centra za sakuplјanje su:

1) da ima odgovarajuće odvojen čist od nečistog dela, a nečist deo da ima natkriven prostor za prijem sirovog materijala;

2) da je izgrađen na način da se lako čisti, pere i dezinfikuje, a podovi i slivnici treba da su postavlјeni tako da je omogućeno lako oticanje tečnosti;

3) da ima izgrađene i opremlјene prostorije za smeštaj i presvalačenje radnika, toalete i kupatila;

4) da ima obezbeđen dovolјan proizvodni kapacitet tople vode i vodene pare, ako je to potrebno za preradu sirovog materijala;

5) nečisti deo, ako je potrebno, da ima opremu za usitnjavanje sirovog materijala i za prenos usitnjenog sirovog materijala u jedinicu za preradu;

6) između dela objekta gde se obavlјa istovar dopremlјenog materijala i dela objekta za preradu i skladištenje gotovog proizvoda da postoji jasna odvojenost, u cilјu sprečavanja naknadnog zagađenja gotovog proizvoda dopremlјenim sirovim materijalom;

7) da ima obezbeđeno i odgovarajuće opremlјeno mesto za čišćenje, pranje i dezinfekciju kontejnera ili posuda u kojima se doprema sirovi materijal, kao i vozila, osim brodova, kojima se oni prevoze;

8) da ima obezbeđen potreban prostor i opremu za dezinfekciju točkova vozila na mestu napuštanja nečistog dela objekta;

9) da ima odgovarajuće prostore, prostorije i opremu za uništavanje neprerađenog sirovog materijala, odnosno obezbeđeno njegovo uklanjanje u skladu sa ovim pravilnikom.

Pored uslova iz stava 1. ovog člana, ako se centar za sakuplјanje nalazi u okviru objekta za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, treba da je obezbeđeno da je rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja od objekta za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla umanjen tako što:

1) je centar za sakuplјanje fizički odvojen od objekta za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla;

2) je instaliran konvejerski sistem koji povezuje centar za sakuplјanje i objekat za klanje životinja, odnosno proizvodnju hrane životinjskog porekla, ako na drugi način nije rešena isporuka sirovog materijala;

3) centar za sakuplјanje ima odvojen ulaz, prijemni deo, opremu i izlaz;

4) je obezbeđeno da zaposleni koji obavlјaju poslove u centru za sakuplјanje ne obavlјaju poslove u objektu za klanje životinja i proizvodnju hrane životinjskog porekla, osim ako su preduzete mere u skladu sa prethodno utvrđenim postupkom za sprečavanje širenja rizika koji nastaje kao posledica obavlјanja poslova u ovim objektima;

5) je obezbeđeno da neovlašćena lica i životinje nemaju pristup centru za sakuplјanje.

VI. Oblik i sadržina evidencije koja se vodi u objektima za sakupljanјe, preradu i uništavanјe sporednih proizvoda životinјskog porekla

Član 92.

U vezi sa sakuplјanjem, preradom i uništavanjem sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda vodi se sledeća evidencija:

1) evidencija o isporuci;

2) evidencija o prevozu;

3) evidencija o prijemu.

Vođenje evidenicije iz stava 1. ovog člana ne odnosi se na stajnjak koji se prevozi između dva mesta na istom gazdinstvu ili između gazdinstva i korisnika.

Oblik i sadržina evidencije o isporuci sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda dati su na Obrascu 1 – Evidencija o isporuci sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda, oblik i sadržina evidencije o prevozu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda dati su na Obrascu 2 – Evidencija o prevozu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda, a oblik i sadržina evidencije o prijemu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda dati su na Obrascu 3 – Evidencija o prijemu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda, koji su odštampani uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.

U objektima za spalјivanje i kospalјivanje dobijenih proizvoda vodi se evidencija koja sadrži potake o kategoriji, količini i datumu dopreme dobijenih proizvoda radi spalјivanja.

U centrima za sakuplјanje vodi se evidencija o prijemu i otpremi sirovog materijala i tretiranog materijala, koja se naročito odnosi na:

1) količinu sirovog materijala koji je tretiran;

2) ime i adresu svakog krajnjeg korisnika tretiranog materijala;

3) objekte iz kojih je dopremlјen sirov materijal;

4) otpremlјenu količinu tretiranog materijala;

5) datum otpreme tretiranog materijala.

Vlasnik odnosno držalac zemlјišta na kome se koriste organska đubriva i oplemenjivači zemlјišta, osim materijala iz člana 73. stav 2. ovog pravilnika, i do kojeg imaju pristup farmski uzgajane životinje ili na kome se kosi trava za ishranu farmski uzgajanih životinja, vodi evidenciju o:

1) količinama upotreblјenih organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta;

2) datumu nanošenja organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta i mestima na kojima je to izvršeno;

3) datumima u kojima je posle upotrebe organskih đubriva i oplemenjivača zemlјišta, dozvolјena ispaša farmski uzgajanih životinja na tom zemlјištu ili u kojima je košena trava za ishranu životinja.

*Službeni glasnik RS, broj 97/2013

**Službeni glasnik RS, broj 118/2023

VII. Postupak sa sporednim proizvodima životinјskog porekla u izuzetnim slučajevima

Član 93.

Uz primenu mera kojima se obezbeđuje kontrola rizika po javno zdravlјe i zdravlјe životinja, sporedni proizvodi životinjskog porekla mogu da se koriste u sledeće svrhe, i to za:

1) izložbe, umetničke aktivnosti ili u dijagnostičke, obrazovne ili istrživačke svrhe;

2) ishranu životinja, i to:

(1) u zoološkom vrtu,

(2) u cirkusu,

(3) reptila i ptica grablјivica koje se ne drže u zoološkom vrtu i cirkusu,

(4) krznašica,

(5) divlјih životinja,

(6) pasa u objektima za držanje,

(7) pasa i mačaka u prihvatilištima,

(8) crva, larvi i lutki koji služe kao mamac u ribolovu;

3) proizvodnju biodinamičnih preparata.

Prilikom korišćenja sporednih proizvoda životinjskog porekla za namene iz stava 1. tačka 1) ovog člana, mere kojima se obezbeđuje kontrola rizika po javno zdravlјe i zdravlјe životinja uklјučuju naročito:

1) nekorišćenje sporednih proizvoda životinjskog porekla ili proizvoda koji su dobijeni od njih u druge svrhe;

2) uklanjanje ili otpremu sporednih proizvoda životinjskog porekla ili proizvoda koji su dobijeni od njih na bezbedan način ili, ako je to moguće, njihovu otpremu do mesta porekla.

Materijal Kategorije 3 iz člana 8. tačka 1) i tačka 2) podtačka (1) ovog pravilnika, iz objekata za klanje, rasecanje i preradu mesa, može se koristiti za ishranu kućnih lјubimca pod uslovom da se taj materijal drži odvojeno, prepoznatlјivo i obeleženo na odgovarajućoj temperaturi (ohlađeno ili zamrznuto) i da ispunjava mikrobiološke standarde u pogledu Salmonella iz Priloga 4 ovog pravilnika.

Mleko, proizvodi na bazi mleka i proizvodi od mleka koji su materijal Kategorije 3 iz člana 8. tačka 5) ovog pravilnika, osim ostataka iz centrifuge ili separatora pri preradi mleka, kao i mleko, proizvodi na bazi mleka i proizvodi od mleka koji su materijal Kategorije 3 iz člana 8. tač. 6) i 8) ovog pravilnika, koji nisu tretirani nekim od postupaka iz člana 35. ovog pravilnika, mogu da se isporučuju iz objekata za preradu mleka i koriste kao hranivo životinjskog porekla ako je obezbeđena sledlјivost i pod sledećim uslovima:

1) bez ograničenja, na gazdinstvima sa životinjama u Republici Srbiji, ako su mleko, proizvodi na bazi mleka i proizvodi od mleka tretirani postupkom:

(1) UHT u skladu sa članom 35. stav 1. tačka 2) ovog pravilnika,

(2) sterilizacije pri postignutoj vrednosti Fc 3 ili većoj, ili na temperaturi od najmanje 115 ºS u trajanju od 15 minuta ili nekom drugom kombinacijom temperature i vremena, kojom se postiže isti efekat,

(3) pasterizacije ili sterilizacije, koja se razlikuje od postupka iz podtačke (2) ove tačke, posle kojeg sledi primena:

– sušenja, u slučaju mleka u prahu i proizvoda od mleka u praha,

– postupka snižavanja pH na vrednost ispod 6, koji se održava najmanje jedan sat, u slučaju fermentisanih proizvoda od mleka,

2) na ograničenom broju gazdinstava sa životinjama u Republici Srbiji, do maksimalno deset gazdinstva, kojima je to odobreno od nadležnog organa, u slučaju proizvoda, uklјučujući i belu vodu, koji potiču od mleka koje je pasterizovano primenom postupka visoke temperature za kratko vreme – najmanje 72 ºS tokom 15 sekundi ili niske temperature duže vreme – najmanje 63 ºS 30 minuta ili svake druge kombinacije uslova vremena temperature kojim se postiže ekvivalentan efekat, a u slučaju surutke, koja je proizvedena od proizvoda, koji nisu tretirani toplotom, ako je sakuplјena najmanje 16 sati posle grušanja mleka i čija je izmerena pH vrednost ispod 6;

3) na ograničenom broju odobrenih gazdinstava sa životinjama u Republici Srbiji, do maksimalno pet gazdinstva, kojima je to odobreno od nadležnog organa, u slučaju proizvoda koji potiču od sirovog mleka, uklјučujući i belu vodu, za koje nije moguće osigurati obradu iz tač. 1) i 2) ovog stava, uz uslov da se životinje isklјučivo šalјu direktno u objekat za klanje ili na gazdinstvo sa životinjama sa koga se, životinje prijemčive na slinavku i šap, isklјučivo šalјu direktno u objekat za klanje ili, ako su životinje dopremlјene na gazdinstvo sa životinjama na kojem se životinje ne hrane proizvodima iz ove tačke posle isteka karantina u trajanju od 21 dana.

Brisan je raniji stav 5. (vidi član 35. Pravilnika – 118/2023-338).

Materijal Kategorije 3 iz člana 8. tačka 6) ovog pravilnika može se u Republici Srbiji upotreblјavati za ishranu životinja iz uzgoja (osim krznašica) bez prethodne primene bilo kakvog tretmana, pod uslovom da:

1) ne potiče iz restorana, kuhinja, keteringa;

2) je taj materijal prerađen u skladu sa članom 3. tačka 11) Pravilnika o uslovima higijene hrane („Službeni glasnik RS”, broj 73/10) ili u skladu sa ovim pravilnikom;

3) se taj materijal sastoji ili sadrži jedan ili više sledećih materijala, i to:

(1) mleko,

(2) proizvodi na bazi mleka (kompozitni proizvodi),

(3) proizvodi od mleka,

(4) jaja,

(5) proizvodi od jaja,

(6) med,

(7) prerađene masnoće,

(8) kolagen,

(9) želatin;

4) nije bio u kontaktu sa bilo kojim drugim materijalima Kategorije 3;

5) da su preduzete sve neophodne mere za sprečavanje kontaminacije materijala.

Materijal Kategorije 3 iz člana 8. tačka 6) ovog pravilnika koji sadrži kolagen iz stava 6. tačka 3) podtačka (8) ovog člana i želatin iz stava 6. tačka 3) podtačka (9) ovog člana, u ishrani životinja se koristi u skladu sa uslovima za ishranu životinja, propisanim posebnim propisom u pogledu mera za TSE.

*Službeni glasnik RS, broj 61/2017

Član 94.

Za ishranu životinja iz člana 93. stav 1. tačka 2) podtač. (1), (2), (3) i (5) ovog pravilnika koristi se sirov materijal, kao i tretiran materijal, a za ishranu životinja iz stava 1. tačka 2) podtač. (4), (6), (7) i (8) ovog člana može da se koristi samo tretiran materijal.

Pored materijala iz stava 1. ovog člana, za ishranu životinja u zoološkom vrtu i na hranilištu za ugrožene ili zaštićene vrste nekrofagnih ptica i drugih vrsta životinja u svom prirodnom okruženju, koristi se i materijal Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtačka (6) ovog pravilnika, u cilјu unapređenja biodiverziteta, a za ishranu životinja u zoološkom vrtu koristi se i materijal poreklom od životinja u zoološkom vrtu.

U slučaju iz stava 2. ovog člana:

1) hranilište treba da bude ograđeno, a materijal Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtačka (6) ovog pravilnika koristi se pod uslovom da:

(1) ne potiče od leševa goveda, ovaca i koza kod kojih je postojala sumnja na TSE ili potvrda TSE i koje su ubijene u okviru mera za suzbijanje i iskorenjivanje TSE,

(2) na osnovu laboratorijske dijagnostike kod životinja nije utvrđeno prisustvo TSE, ako se radi o govedima koja su starija od 24 meseca i ovcama i kozama koje su starije od 18 meseci;

2) odgovorno lice u zoološkom vrtu, odnosno na hranilištu obezbeđuje čuvanje dokumentacije koja prati pošilјku i evidentira podatke koji se naročito odnose na:

(1) lokaciju hranilišta,

(2) datum, kategoriju i težinu za dopremlјene sporedne proizvode životinjskog porekla i materijale poreklom od životinja iz zoološkog vrta,

(3) poreklo dopremlјenih sporednih proizvoda životinjskog porekla,

(4) rezultate laboratorijske dijagnostike na prisustvo TSE,

(5) datum hranjenja i količinu upotreblјenog materijala Kategorije 1 i materijala poreklom od životinja iz zoološkog vrta.

Korisnik sirovog materijala i tretiranog materijala obezbeđuje da se prostorije, pokretna i nepokretna oprema koji se koriste za sirov materijal i tretiran materijal redovno čiste, peru i dezinfikuju i evidentira podatke o datumu upotrebe i upotreblјenoj količini sirovog materijala i tretiranog materijala u ishrani životinja.

Ostaci sirovog materijala i tretiranog materijala, kao i materijala Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtačka (6) ovog pravilnika koji nisu iskorišćeni za ishranu životinja sakuplјaju se, skladište u za to obezbeđenom odgovarajućem prostoru i uklanjaju u skladu sa ovim pravilnikom.

Član 95.

Za namene iz člana 93. stav 1. tačka 3) ovog pravilnika može da se koristi materijal Kategorije 2 koji ne potiče od životinja koje su uginule ili ubijene usled sumnje ili dijagnostikovane zarazne bolesti koja se može preneti na lјude ili životinje, kao i materijal Kategorije 3.

Član 96.

Sporedni proizvodi životinjskog porekla koji mogu da se zakopavaju i spalјuju na stočnom groblјu ili jami grobnici, kao i na licu mesta, uz primenu mera koje obezbeđuju kontrolu rizika po javno zdravlјe i zdravlјe životinja, su:

1) leševi kućnih lјubimaca i konja;

2) leševi izgublјenih i napuštenih kućnih lјubimaca;

3) materijal Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtač. (5) i (6) ovog pravilnika, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3, u opravdano udalјenim područjima;

4) materijal Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtačka (6) ovog pravilnika, materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3 u područjima kojima je, imajući u vidu geografske i klimatske razloge ili prirodne nepogode, pristup praktično nemoguć ili bi predstavlјao rizik za zdravlјe i bezbednost lica koja obavlјaju sakuplјanje ili bi iziskivao nesrazmernu upotrebu sredstava prikuplјanja;

5) sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim materijala Kategorije 1 iz člana 6. tačka 1) podtačka (1) ovog pravilnika, u slučaju izbijanja bolesti koje se obavezno prijavlјuju, a kod kojih je posledica veliki broj uginuća ili veliki broj životinja koje su, usled naređene mere ubijene, ako:

(1) zbog prevoza do najbližeg objekta koji je odobren za preradu ili uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla postoji opasnost od širenja rizika za zdravlјe, ili

(2) je, u slučaju velikog broja žarišta naročito opasnih zaraznih bolesti, premašen kapacitet najbližeg objekta koji je odobren za preradu ili uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla;

6) pčele i proizvodi pčelarstva;

7) materijal Kategorije 2 i materijal Kategorije 3, koji su nastali na gazdinstvu tokom hirurških intervencija ili porođaja životinja.

Ako objekti za preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla ne rade, ili je premašen njihov kapacitet, izuzetno od stava 1. ovog člana, leševi životinja mogu da se zakopavaju i spalјuju na stočnom groblјu ili jami grobnici, kao i na licu mesta, uz primenu mera koje obezbeđuju kontrolu rizika po javno zdravlјe i zdravlјe životinja.

*Službeni glasnik RS, broj 15/2015

VIII. Način sprovođenјa službene kontrole i samokontrole u objektima za sakupljanјe, preradu i uništavanјe sporednih proizvoda životinјskog porekla

1. Način sprovođenja službene kontrole

Član 97.

Službena kontrola redovno se sprovodi u skladu sa višegodišnjim planom službene kontrole, a po potrebi i na zahtev.

Višegodišnji plan službene kontrole iz stava 1. ovog člana sadrži podatke o vrsti objekata u kojima će se obaviti službena kontrola, kao i opšte podatke o strukturi i organizaciji sistema kontrole, a naročito o:

1) strateškim cilјevima plana kontrole i uticaju dodelјivanja prioriteta pojedinim kontrolama i rasporedu sredstava na strateške cilјeve;

2) kategorizaciji rizika aktivnosti na koje se odnosi;

3) opštoj organizaciji i upravlјanju službenim kontrolama na svim nivoima, uklјučujući i službene kontrole u pojedinačnim objektima;

4) korišćenju metoda kako bi se obezbedilo da:

(1) službena kontrola bude obavlјena u svim fazama proizvodnje, prerade i distribucije, kao i upotrebe,

(2) kod zaposlenih koji vrše službene kontrole ne postoji sukob interesa;

5) pružanju obuke zaposlenima koji vrše službene kontrole;

6) primeni propisanih procedura;

7) organizaciji i sprovođenju planova u hitnim slučajevima kada se radi o riziku za zdravlјe lјudi i životinja;

8) organizovanju saradnje i međusobne podrške.

Vremenski intervali kontrole i vrsta objekata u kojima će se sprovoditi službena kontrola određuju se u zavisnosti od veličine objekata, vrste proizvoda, procene rizika, kao i garancija u skladu sa principima sistema analize rizika i kritičnih kontrolnih tačaka (HACCP).

U objektima za preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla službena kontrola sprovodi se tako što se naročito:

1) proverava:

(1) opšte higijensko stanje objekata, opreme, pribora i osoblјa,

(2) uspešnost samokontrole, naročito putem kontrole rezultata laboratorijske analize i uzimanjem uzoraka za laboratorijsku analizu,

(3) mikrobiološki standardi proizvoda posle prerade,

(4) uslovi skladištenja;

2) uzimaju uzorci za laboratorijsku analizu radi utvrđivanja ispunjenosti uslova propisanih ovim pravilnikom;

3) vrše ostale potrebne provere radi utvrđivanja ispunjenosti uslova propisanih ovim pravilnikom.

Član 98.

U postupku odobravanja objekta za preradu, proverava se validacija objekta, koju je sprovelo odgovorno lice.

Validacija objekata iz stava 1. ovog člana vrši se na osnovu postupaka i pokazatelјa koji se odnose na:

1) opis tehnološkog procesa (dijagram toka procesa);

2) utvrđivanje kritičnih kontrolnih tačaka, uklјučujući brzinu prerađivanja materijala kod kontinuiranog sistema;

3) usklađenost sa uslovima prerade koji su propisani ovim pravilnikom;

4) postizanje sledećih zahteva:

(1) veličina delova sporednih proizvoda životinjskog porekla prilikom šaržnog i kontinuiranog sistema, koja se određuje prema veličini otvora u opremi za usitnjavanje ili prema razmacima noževa,

(2) temperature, pritiska i vremena prerade, a za kontinuirani sistem i brzine prerade;

5) ako se radi o šaržnom sistemu:

(1) temperatura se prati pomoću stalnog termokapla i prikazuje se u odnosu na stvarno vreme,

(2) faza prerade pod pritiskom se prati pomoću stalnog merača pritiska, a pritisak se prikazuje u odnosu na stvarno vreme,

(3) vreme prerade se prikazuje dijagramom vreme/temperatura i vreme/pritisak;

6) ako se radi o kontinuiranom sistemu:

(1) temperatura i pritisak se prate pomoću termokapla ili infracrvenim meračem i meračem pritiska koji je instaliran na način da temperatura i pritisak odgovaraju uslovima u celom sistemu ili delu sistema, pri čemu se temperatura i pritisak prikazuju u odnosu na stvarno vreme,

(2) merenje minimalnog protoka materijala se vrši pomoću nerastvorivih markera (mangan dioksid i sl.) ili druge metode koja daje iste garancije, pri čemu se kontrola protoka materijala za vreme validacije vrši u odnosu na kritične kontrolne tačke praćenjem:

– obrtaja prilikom punjenja i pražnjenja prese (broj obrta-ja/min),

– električne snage (ampera pri određenom naponu),

– brzine evaporacije/kondenzacije,

– broja ispumpavanja u jedinici vremena.

Baždarenje termokapla i merača pritiska u šaržnom sistemu, a u kontinuiranom sistemu celokupne opreme za merenje i praćenje procesa, vrši se najmanje jednom godišnje.

Validacija se, po potrebi, može ponoviti, a ako se u tehnološki proces unesu bitne promene validacija je obavezna.

*Službeni glasnik RS, broj 118/2023

Član 99.

Brisan je (vidi član 6. Pravilnika – 97/2013-69)

2. Način sprovođenja samokontrole

Član 100.

Lica koja obavlјaju poslove prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla, proizvodnje biogasa i komposta, rukovanja i skladištenja sa više od jedne kategorije sporednih proizvoda životinjskog porekla ili dobijenih proizvoda, kao i proizvodnje hrane za kućne lјubimce uspostavlјaju, sprovode i održavaju neprekidan postupak, odnosno postupke koji su zasnovani na principima HACCP, a koji podrazumevaju:

1) utvrđivanje svih rizika koji treba da se spreče, uklone ili smanje na prihvatlјiv nivo;

2) utvrđivanje kritičnih kontrolnih tačaka na mestu, odnosno mestima na kojima je važna kontrola za sprečavanje ili uklanjanje rizika ili za njegovo smanjenje na prihvatlјiv nivo;

3) uspostavlјanje kritičnih granica u kritičnim kontrolnim tačkama koje razdvajaju prihvatlјivo od neprihvatlјivog, u svrhu sprečavanja, uklanjanja ili smanjenja utvrđenih opasnosti;

4) uspostavlјanje i sprovođenje efektivnih postupaka monitoringa u kritičnim kontrolnim tačkama;

5) uspostavlјanje korektivnih mera u slučaju kada monitoring ukaže da kritična kontrolna tačka nije pod kontrolom;

6) uspostavlјanje postupaka koji se sprovode redovno i kojima se potvrđuje da postupci iz tač. 1) do 5) ovog stava deluju efektivno;

7) uspostavlјanje dokumentacije i vođenje evidencije koja odgovara vrsti i veličini objekta, a kojom se dokazuje efektivna primena postupaka iz tač. 1) do 6) ovog stava.

U slučaju nastupanja promena u vezi sa proizvodima, procesom, odnosno bilo kojom fazom proizvodnje, prerade i prometa, postupak, odnosno postupci iz stava 1. ovog člana se preispituju i u njih se unose potrebne izmene.

Odgovorno lice u svojim objektima uvodi, sprovodi i održava sopstvene provere radi praćenja ispunjenosti uslova iz ovog pravilnika i obezbeđuje da sporedni proizvodi životinjskog porekla ili dobijeni proizvodi za koje se sumnja ili za koje je potvrđeno da nisu u skladu sa ovim pravilnikom, se ne otpreme iz objekta, osim ako nisu namenjeni uništenju.

*Službeni glasnik RS, broj 61/2017

IX. Uslovi za stočna groblja i jame grobnice i način zakopavanјa i spaljivanјa sporednih proizvoda životinјskog porekla

1. Uslovi za stočna groblјa i jame grobnice

Član 101.

Uslovi za stočna groblјa i jame grobnice su:

1) da su izgrađeni na mestu koje:

(1) ne uzrokuje buku, odnosno neprijatne mirise,

(2) ne ugrožava životnu sredinu, i to: vodu, vazduh, zemlјište, bilјke i životinje, okolinu, odnosno mesta od posebnog javnog interesa,

(3) je udalјeno od površina na kojima su zasađene bilјke koje se koriste u ishrani lјudi i životinja,

(4) nije vodoplavno i podvodno, nije pored vodotokova i izvora i gde je nizak nivo podzemnih voda;

2) da su ograđeni i obeleženi sa kontrolisanim ulazom, na način da se spreči ulazak neovlašćenih lica ili životinja;

3) da imaju natkriven prostor sa pripadajućom nepokretnom i pokretnom opremom potrebnom za utvrđivanje uzroka uginuća životinja i da je obezbeđen dovod higijenski ispravne vode za piće i odvod otpadnih voda, u skladu sa propisima kojima se uređuje vodoprivreda, odnosno životna sredina, u slučaju da se na stočnom groblјu, odnosno jami grobnici vrši obdukcija životinja u cilјu utvrđivanja uzroka uginuća.

Pored uslova iz stava 1. ovog člana, jama grobnica treba da ima bočne zidove koji su zidani tako da propuštaju tečnost, kao i gornju površinu koja ima ploču od čvrstog materijala i poklopac koji se zaklјučava.

2. Način zakopavanja i spalјivanja sporednih proizvoda životinjskog porekla

Član 102.

Leševi kućnih lјubimaca iz člana 96. stav 1. tačka 1) ovog pravilnika zakopavaju se na mestu koje je detalјnim urbanističkim planom predviđeno za te namene, a leševi konja i, izuzetno, i leševi kućnih lјubimaca mogu da se zakopaju na mestu uginuća ili na zemlјištu vlasnika ili držaoca životinje, izuzev na mestu koje je od posebnog javnog interesa, uz preduzimanje svih mera za zaštitu zdravlјa životinja, javnog zdravlјa i životne sredine.

Leševi životinja, odnosno sporedni proizvodi životinjskog porekla iz člana 96. stav 1. tač. 2) i 3) ovog pravilnika zakopavaju se, odnosno spalјuju na stočnom groblјu, odnosno jami grobnici.

Sporedni proizvodi životinjskog porekla iz člana 96. stav 1. tač. 4), 5), 6) i 7) ovog pravilnika zakopavaju se, odnosno spalјuju na licu mesta.

Pre zakopavanja na stočnom groblјu, odnosno ubacivanja u jamu grobnicu, sporedni proizvodi životinjskog porekla prelivaju se krečom, hlornim preparatima, odnosno drugim preparatima sa jakim mirisom.

Bilјke koje se nalaze na stočnom groblјu, odnosno jami grobnici ili u blizini stočnog groblјa, odnosno jame grobnice ne koriste se u ishrani životinja.

*Službeni glasnik RS, broj 15/2015

Član 103.

Spalјivanje sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši se pod nadzorom veterinarskog inspektora koji preduzima sve potrebne mere, u skladu sa zakonom, kojima se obezbeđuje da se sporedni proizvodi životinjskog porekla spale:

1) do pepela, na odgovarajuće izrađenoj lomači;

2) bez ugrožavanja zdravlјa lјudi;

3) na način kojim se ne ugrožava životna sredina (voda, vazduh, zemlјište, bilјke i životinje) i okolina, odnosno mesta od posebnog javnog interesa i kojim se ne uzrokuje buka odnosno neprijatni mirisi.

Zakopavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši se pod nadzorom veterinarskog inspektora koji preduzima sve potrebne mere, u skladu sa zakonom, kojima se obezbeđuje da se sporedni proizvodi životinjskog porekla zakopaju:

1) na način da životinje nemaju pristup mestu ukopa;

2) bez ugrožavanja zdravlјa lјudi;

3) na način kojim se ne ugrožava životna sredina (voda, vazduh, zemlјište, bilјke i životinje) i okolina, odnosno mesta od posebnog javnog interesa i kojim se ne uzrokuje buka, odnosno neprijatni mirisi.

Član 104.

Ako se sporedni proizvodi životinjskog porekla prevoze radi spalјivanja ili zakopavanja, treba da je obezbeđeno da se:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla prevoze u kontejnerima, odnosno bezbednim prevoznim sredstvima iz kojih ne curi sadržaj;

2) točkovi prevoznog sredstva dezinfikuju odgovarajućim dezinficijensom, pri napuštanju mesta utovara i istovara, naročito u slučaju prevoza sporednih proizvoda životinjskog porekla koji predstavlјaju rizik za javno zdravlјe i zdravlјe životinja;

3) kontejneri, odnosno prevozna sredstva kojima su preveženi sporedni proizvodi životinjskog porekla, posle istovara očiste, operu i dezinfikuju odgovarajućim dezinficijensom.

Član 105.

Odgovorno lice evidentira podatke o zakopavanju, odnosno spalјivanju sporednih proizvoda životinjskog porekla, i to naročito podatke o:

1) količini, kategoriji i vrsti životinja koje su zakopane, odnosno spalјene;

2) datumu i mestu zakopavanja, odnosno spalјivanja.

X. Završne odredbe

Član 106.

Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o načinu neškodlјivog uklanjanja životinjskih leševa i otpadaka životinjskog porekla i o uslovima koje moraju da ispunjavaju objekti i oprema za sabiranje, neškodlјivo uklanjanje i utvrđivanje uzroka uginuća i prevozna sredstva za transport životinjskih leševa i otpadaka životinjskog porekla („Službeni list SFRJ”, broj 53/89) i Pravilnik o načinu utovara, pretovara i istovara pošilјaka životinja, proizvoda, sirovina i otpadaka životinjskog porekla, uslovima koje mora ispunjavati prevozno sredstvo, higijensko-tehničkim uslovima koje mora ispunjavati pošilјka i obrascu uverenja o zdravstvenom stanju pošilјke („Službeni list SFRJ”, broj 69/90 i „Službeni glasnik RS”, broj 73/10 – dr. pravilnik) u delu koji se odnosi na sirovine i otpatke životinjskog porekla, kao i Naredba o preduzimanju mera za sprečavanje pojave, otkrivanje, sprečavanja širenja, suzbijanje i iskorenjivanje transmisivnih spongioformnih encefalopatija („Službeni glasnik RS”, br. 17/06, 110/06, 52/07, 41/10 i 96/10 – dr. propis).

Član 107.

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavlјivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

Broj 110-00-00026/2011-09

U Beogradu, 20. aprila 2011. godine

Ministar,

Dušan Petrović, s.r.

Prilozi

NAPOMENA IZDAVAČA: Pravilnikom o izmenama i dopunama Pravilnika o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, veterinarsko-sanitarnim uslovima za izgradnju objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla, načinu sprovođenja službene kontrole i samokontrole, kao i uslovima za stočna groblјa i jame grobnice („Službeni glasniik RS, broj 97/2013) zamenjeni su Obrasci br. 1, 2. i 3 novim obrascima (vidi član 7. Pravilnika – 97/2013-69).

Obrazac 1 – Evidencija o isporuci sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda

Datum isporuke	Naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni broj	Opis materijala i količina i vrsta životinja			Naziv i sedište prevoznika	Broj potvrde/međunarodne potvrde o isporuci, odnosno preuzimanju
Datum isporuke	Naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni broj	Kategorija 1	Kategorija 2	Kategorija 3	Naziv i sedište prevoznika

EVIDENCIJA O ISPORUCI DOBIJENIH PROIZVODA

Datum isporuke	Naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni broj	Kategorija 1	Kategorija 2	Kategorija 3	Naziv i sedište prevoznika	Broj potvrde/međunarodne potvrde o isporuci, odnosno preuzimanju

Obrazac 2 – Evidencija o prevozu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda

Datum preuzimanja	Naziv i sedište isporučioca i veterinarski kontrolni broj	Opis materijala i količina i vrsta životinja			Naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni broj	Broj potvrde/međunarodne potvrde o isporuci, odnosno preuzimanju
Datum preuzimanja	Naziv i sedište isporučioca i veterinarski kontrolni broj	Kategorija 1	Kategorija 2	Kategorija 3	Naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni broj

EVIDENCIJA O PREVOZU DOBIJENIH PROIZVODA

Datum preuzimanja

Naziv i sedište isporučioca

i veterinarski kontrolni broj

Kategorija 1

Kategorija 2

Kategorija 3

Naziv i sedište primaoca i veterinarski kontrolni
broj

Broj potvrde/međunarodne potvrde o isporuci,
odnosno preuzimanju

Obrazac 3 – Evidencija o prijemu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda

Datum prijema	Naziv i sedište isporučioca i veterinarski kontrolni broj	Opis materijala i količina i vrsta životinja			Naziv i sedište prevoznika i veterinarski kontrolni broj	Broj potvrde/međunarodne potvrde o isporuci, odnosno preuzimanju
Datum prijema	Naziv i sedište isporučioca i veterinarski kontrolni broj	Kategorija 1	Kategorija 2	Kategorija 3	Naziv i sedište prevoznika i veterinarski kontrolni broj

EVIDENCIJA O PRIJEMU DOBIJENIH PROIZVODA

Datum prijema	Naziv i sedište isporučioca i veterinarski kontrolni broj	Kategorija 1	Kategorija 2	Kategorija 3	Naziv i sedište prevoznika i veterinarski kontrolni broj	Broj potvrde/međunarodne potvrde o isporuci, odnosno preuzimanju

NAPOMENA IZDAVAČA:

Pravilnikom o izmenama i dopunama Pravilnika o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, veterinarsko-sanitarnim uslovima za izgradnju objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla, načinu sprovođenja službene kontrole i samokontrole, kao i uslovima za stočna groblјa i jame grobnice („Službeni glasniik RS, broj 97/2013) zamenjen je Prilog 1 zamenjen je novim Prilogom 1 (vidi član 8. Pravilnika – 97/2013-69)

Pravilnikom o izmenama i dopunama Pravilnika o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, veterinarsko-sanitarnim uslovima za izgradnju objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla, načinu sprovođenja službene kontrole i samokontrole, kao i uslovima za stočna groblјa i jame grobnice („Službeni glasniik RS, broj 61/2017) izmenjen je Prilog 1 (vidi član 7. Pravilnika – 61/2017-93).

Pravilnikom o izmenama i dopunama Pravilnika o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla, veterinarsko-sanitarnim uslovima za izgradnju objekata za sakuplјanje, preradu i uništavanje sporednih proizvoda životinjskog porekla, načinu sprovođenja službene kontrole i samokontrole, kao i uslovima za stočna groblјa i jame grobnice („Službeni glasniik RS, broj 118/2023) prilozi 4 i 6 zamenjeni su novim prilozima 4 i 6 (vidi član 37. Pravilnika – 118/2023-338).

Prilog 1 – Metode prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla i njihova primena

1. Osnovne metode prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla

1) Metoda prerade 1 (sterilizacija pod pritiskom)

Smanjenje veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla

Ako je veličina delova sporednih proizvoda životinjskog porekla za preradu veća od 50 mm, potrebno je smanjiti njihovu veličinu odgovarajućom opremom kako veličina tih delova nakon smanjenja ne bi bila veća od 50 mm. Efikasnost opreme potrebno je proveravati svakodnevno i o tome voditi evidenciju. Ako se proverama otkriju delovi koji su veći od 50 mm, potrebno je zaustaviti postupak i izvršiti popravke opreme pre ponovnog pokretanja postupka.

Vreme, temperatura i pritisak

Sporedni proizvodi životinjskog porekla čija veličina delova nije veća od 50 mm moraju da se zagreju do temperature u središtu koja je veća od 133°C u trajanju od najmanje 20 minuta bez prekida pri apsolutnom pritisku od najmanje 3 bara. Pritisak se postiže tako da se sav vazduh ukloni iz sterilizacijske komore i zameni parom („zasićena para”); termička obrada se može primeniti kao jedini postupak ili kao faza sterilizacije pre ili posle same prerade.

Postupak se može vršiti u šaržnom ili u kontinuiranom sistemu.

2) Metoda prerade 2

Smanjenje veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla

Ako je veličina delova sporednih proizvoda životinjskog porekla za preradu veća od 150 mm, potrebno je smanjiti njihovu veličinu odgovarajućom opremom kako veličina delova posle smanjenja ne bi bila veća od 150 mm. Efikasnost opreme potrebno je proveravati svakodnevno i o tome voditi evidenciju. Ako se proverama otkriju delovi koji su veći od 150 mm, potrebno je zaustaviti postupak i izvršiti popravke opreme pre ponovnog pokretanja postupka.

Vreme, temperatura i pritisak

Posle smanjenja veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla, ti sporedni proizvodi se zagrevaju tako da se postigne temperatura u središtu veća od 100°C u trajanju od najmanje 125 minuta, temperatura u središtu veća od 110°C u trajanju od najmanje 120 minuta i temperatura u središtu veća od 120°C u trajanju od najmanje 50 minuta.

Temperature u središtu se mogu postići uzastopno ili istovremenim kombinovanjem navedenih vremenskih razdoblјa.

Postupak se vrši u šaržnom sistemu.

3) Metoda prerade 3

Smanjenje veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla

Ako je veličina delova sporednih proizvoda životinjskog porekla za preradu veća od 30 mm, potrebno je smanjiti njihovu veličinu odgovarajućom opremom kako veličina tih delova posle smanjenja ne bi bila veća od 30 mm. Efikasnost opreme potrebno je proveravati svakodnevno i o tome voditi evidenciju. Ako se proverama otkriju delovi koji su veći od 30 mm, potrebno je zaustaviti postupak i izvršiti popravke opreme pre ponovnog pokretanja postupka.

Vreme, temperatura i pritisak

Posle smanjenja veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla, ti sporedni proizvodi se zagrevaju tako da se postigne temperatura u središtu veća od 100°C u trajanju od najmanje 95 minuta, temperatura u središtu veća od 110°C u trajanju od najmanje 55 minuta i temperatura u središtu veća od 120°C u trajanju od najmanje 13 minuta.

Temperature u središtu se mogu postići uzastopno ili istovremenim kombinovanjem navedenih vremenskih razdoblјa.

Postupak se može vršiti u šaržnom ili u kontinuiranom sistemu.

4) Metoda prerade 4

Smanjenje veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla

Vreme, temperatura i pritisak

Posle smanjenja veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla, ti sporedni proizvodi se stavlјaju u posudu sa dodanom masti i zagrevaju tako da se postigne temperatura u središtu veća od 100°C u trajanju od najmanje 16 minuta, temperatura u središtu veća od 110°C u trajanju od najmanje 13 minuta, temperatura u središtu veća od 120°C u trajanju od najmanje osam minuta i temperatura u središtu veća od 130°C u trajanju od najmanje 3 minuta.

Temperature u središtu se mogu postići uzastopno ili istovremenim kombinovanjem navedenih vremenskih razdoblјa.

Postupak se može vršiti u šaržnom ili u kontinuiranom sistemu.

5) Metoda prerade 5

Smanjenje veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla

Ako je veličina delova sporednih proizvoda životinjskog porekla za preradu veća od 20 mm, potrebno je smanjiti njihovu veličinu odgovarajućom opremom kako veličina tih delova posle smanjenja ne bi bila veća od 20 mm. Efikasnost opreme potrebno je proveravati svakodnevno i o tome voditi evidenciju. Ako se proverama otkriju delovi koji su veći od 20 mm, potrebno je zaustaviti postupak i izvršiti popravke opreme pre ponovnoga pokretanja postupka.

Vreme, temperatura i pritisak

Posle smanjenja veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla, ti sporedni proizvodi se zagrevaju dok ne koagulišu, a zatim se presuju kako bi se iz belančevinastoga materijala odstranili mast i voda. Zatim se belančevinasti materijal zagreva tako da se postigne temperatura u središtu veća od 80°C u trajanju od najmanje 120 minuta i temperatura u središtu veća od 100°C u trajanju od najmanje 60 minuta.

Temperature u središtu se mogu postići uzastopno ili istovremenim kombinovanjem navedenih vremenskih razdoblјa.

Postupak se može vršiti u šaržnom ili u kontinuiranom sistemu.

6) Metoda prerade 6

(za sporedne proizvode životinjskog porekla kategorije 3 koji potiču samo od vodenih životinja ili vodenih beskičmenjaka)

Smanjenje veličine delova sporednih proizvoda životinjskog porekla

Delove sporednih proizvoda životinjskog porekla potrebno je smanjiti najmanje do:

(1) 50 mm u slučaju termičke obrade primenom temperature u središtu od najmanje 90°C u trajanju od najmanje 60 minuta ili

(2) 30 mm u slučaju termičke obrade primenom temperaturu u središtu od barem 70°C u trajanju od barem 60 minuta.

Sporedne proizvode životinjskog porekla potrebno je pomešati sa mravlјom kiselinom kako bi se pH smanjio i održavao na 4,0 ili manje. Mešavinu treba čuvati barem 24 sata do dalјnje obrade.

Vreme, temperatura i pritisak

Posle smanjenja veličine delove sporednih proizvoda životinjskog porekla mešavina se zagreva na:

(1) temperaturu u središtu od najmanje 90°C u trajanju od najmanje 60 minuta ili

(2) temperaturu u središtu od najmanje 70°C u trajanju od najmanje 60 minuta.

U sistemu sa kontinuiranim tokom, kretanje proizvoda kroz izmenjivač toplote potrebno je kontrolisati putem mehaničkih uređaja za ograničavanje njegovog pomicanja tako da na kraju postupka termičke obrade proizvod prođe ciklus koji ispunjava uslove u pogledu vremena i temperature.

Postupak se može vršiti u šaržnom ili u kontinuiranom sistemu.

7) Metoda prerade 7

Metoda prerade 7 je bilo koji drugi postupak prerade koji uklјučuje kombinaciju veličine usitnjenih delova sporednih proizvoda životinjskog porekla, temperature, pritiska i vremena primene temperature i pritiska, i koji je odobren od strane nadležnog organa na osnovu sledećih dokaza:

(1) identifikacija odnosnih opasnosti povezanih sa ulaznim materijalom s obzirom na njegovo poreklo i mogućih rizika s obzirom na zdravstveni status životinja;

(2) mogućnosti da se metodom prerade smanje te opasnosti na nivo koji ne predstavlјa značajnije rizike za javno zdravlјe i zdravlјe životinja;

(3) svakodnevno uzorkovanje gotovoga proizvoda tokom 30 proizvodnih dana kojim je dokazano da su ispunjeni sledeći mikrobiološki standardi:

– za uzorak uzet direktno posle termičke obrade: Clostridium perfrigens: odsustvo u 1 gr proizvoda,

– za uzorak uzet tokom skladištenja ili neposredno pre isporuke iz objekta za preradu: Salmonella: odsustvo u 25 gr: n=5, c=0, m=0, M=0

Enterobacteriaceae: n=5, c=2, m=10, M=300 u 1 gr,

pri čemu je: n = broj uzoraka za laboratorijsku analizu; m = granična vrednost za broj bakterija (smatra se da je rezultat zadovolјavajući ukoliko u svim uzorcima broj bakterija nije veći od m); M = maksimalna vrednost za broj bakterija (smatra se da rezultat nije zadovolјavajući ukoliko je u jednom ili više uzoraka broj bakterija jednak ili veći od M); c = broj uzoraka u kojima broj bakterija može biti između m i M, pri čemu se uzorak još uvek smatra prihvatlјivim ukoliko je broj bakterija u drugim uzorcima jednak ili manji od m.

Podaci o kritičnim kontrolnim tačkama na osnovu kojih su u objektu ispunjeni mikrobiološki standarde, beleže se i čuvaju u cilјu praćenja rada u objektu za preradu. Podaci koji se beleže i prate treba da obuhvataju veličinu delova, i, po potrebi kritičnu temperaturu, apsolutno vreme, pritisak, brzinu protoka sirovog materijala i brzinu recikliranja masnoća.

2. Alternativne metode prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla

1) Alkalna hidroliza

Alkalna hidroliza je postupak prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla koji se vrši u šaržnom sistemu, uz neprekidno mešanje materijala u sudu, tako što se:

1) natrujum hidroksid (NaOH) ili kalijum hidroksid (KOH) (u dalјem tekstu: alkalije) koriste u količini koja obezbeđuje istovetnu molarnu ekvivalencu težine, tipa i mešavine sporednih proizvoda životinjskog porekla koji su predmet prerade, a ako sporedni proizvodi životinjskog porekla sadrže veliku količinu masti koja neutrališe alkalije, alkalije se dodaju u količini koja je potrebna da bi se prilagodila količini masti u sporednim proizvodima životinjskog porekla;

2) mešavina sporednih proizvoda životinjskog porekla i alkalija zagreva do postizanja temperature od najmanje 150°C u sredini te mešavine i apsolutnog pritiska od najmanje 4 bara, u periodu od najmanje:

(1) tri sata bez prekida,

(2) šest sati bez prekida, ako se prerađuju leševi životinja i svi pripadajući delovi, uklјučujući kožu životinja, kod kojih postoji sumnja ili potvrda prisustva zarazne bolesti TSE, uginulih ili ubijenih životinja u toku sprovođenja mera za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorenjivanje TSE, osim leševa i trupova životinja koje su u vreme ubijanja bile mlađe od 24 meseca ili za koje je laboratorijska analiza na TSE bila negativna, u kom slučaju period zagrevanja i primena apsolutnog pritiska ne može biti kraći od tri sata bez prekida, ili

(3) jedan sat bez prekida, u slučaju da je materijal za preradu isklјučivo poreklom od živine, odnosno ribe;

3) termička obrada sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši na način da se propisani uslovi u pogledu temperature, vremena i pritiska postignu istovremeno.

U postupku alkalne hidrolize:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla smeštaju se u kontejnere od plemenitog čelika, a izmerena količina alkalija dodaje u čvrstom stanju ili u rastvoru;

2) posuda u koju je dodata alkalija zatvara se i sadržaj posude zagreva se, a fizička energija koja nastaje konstantnim pumpanjem neprekidno vrši cirkulaciju tečnog materijala u posudi sve dok se tkiva ne razlože, a kosti i zubi ne postanu meki.

2) Hidroliza pod visokim pritiskom i visokom temperaturom

Hidroliza pod visokim pritiskom i visokom temperaturom je postupak prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla koji se vrši u šaržnom sistemu, uz neprekidno mešanje materijala u sudu, tako što se:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla zagrevaju do postizanja temperature od najmanje 180°C u sredini mase, u trajanju od najmanje 40 minuta bez prekida i pri apsolutnom pritisku od najmanje 12 bara primenom indirektne vodene pare na biolitički reaktor;

2) termička obrada sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši na način da se propisani uslovi u pogledu temperature, vremena i pritiska postignu istovremeno.

U postupku hidrolize pod visokim pritiskom i visokom temperaturom:

1) primenjuje se tehnologija hidrolize pod visokim pritiskom i visokom temperaturom u biolitičkom reaktoru na vodenu paru, visok pritisak i visoku temperaturu;

2) sporedni proizvodi životinjskog porekla, uklјučujući cele leševe životinja, smeštaju se u biolitički reaktor;

3) primenom propisane temperature i pritiska nastaje proces hidrolize koja duge lance molekula organskog materijala rastavlјa na manje delove;

4) kondenzovana vodena para koja nastaje u ciklusu dehidracije upotreblјava se u druge svrhe ili ispušta iz objekta;

5) svaki ciklus hidrolize pod visokim pritiskom i visokom temperaturom u jednom reaktoru traje približno četiri sata.

3) Biogas hidroliza pod visokim pritiskom

Biogas hidroliza pod visokim pritiskom je postupak prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla koji se vrši u šaržnom ili kontinuiranom sistemu, uz neprekidno mešanje materijala u sudu, tako što se:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla prvo prerade u odobrenom objektu za preradu primenom Metode prerade 1 i tako dobijeni prerađeni proizvodi, kojima je odstranjena masnoća, tretiraju na temperaturi od najmanje 220°C u trajanju od najmanje 20 minuta, pri apsolutnom pritisku od najmanje 25 bara, a zagrevanje se obavlјa u dve faze, tako što se vodena para u prvoj fazi direktno ubacuje, a u drugoj fazi indirektno se ubacuje u koaksialnom izmenjivaču;

2) termička obrada sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši na način da se propisani uslovi u pogledu temperature, vremena i pritiska postignu istovremeno;

3) dobijeni materijal meša sa vodom i podvrgava anaerobnoj fermentaciji u biogas reaktoru.

U postupku biogas hidrolize pod visokim pritiskom prerađeni proizvodi koji su dobijeni u odobrenim objektima za preradu primenom Metode prerade 1 i kojima je odstranjena masnoća tretiraju se na napred opisani način, a u slučaju prerade materijala Kategorije 1 ceo postupak biogas hidrolize pod visokim pritiskom treba da se odvija na istom mestu i u zatvorenom sistemu, pri čemu dobijeni biogas treba brzo sagoreti u istom objektu pri temperaturi od najmanje 900°S, što je praćeno brzim hlađenjem („prigušenje”).

4) Proizvodnja biodizela

Proizvodnja biodizela je postupak prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla koji se vrši tako što se:

1) mast životinjskog porekla za proizvodnju biodizela proizvodi od materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 primenom Metode prerade 1, kao i od materijala Kategorije 3 primenom Metode prerade 1, Metode prerade 2, Metode prerade 3, Metode prerade 4, Metode prerade 5 ili Metode prerade 7, a za sporedne proizvode životinjskog porekla poreklom od riba primenom Metode prerade 6;

2) iz tako dobijene toplјene masti izdvoji proteinski deo i nerastvorive nečistoće tako da u toj masti zaostale nečistoća ne prelaze 0,15% od ukupne težine, i takva toplјena mast podvrgava se esterifikaciji i transesterifikaciji, a u slučaju toplјene masti dobijene od materijala Kategorije 3 proizvodnja biodizela se vrši bez primene esterifikacije.

Esterifikacija se vrši tako što se vrednost Ph dovodi na vrednost manju od 1 dodavanjem sumporne kiseline (H2SO4) ili ekvivalentne kiseline i tako dobijena mešavina zagreva se na temperaturi od 72°C u trajanju od dva sata, uz neprekidno intenzivno mešanje.

Transesterifikacija se vrši tako što se vrednost Ph dovodi na vrednost od približno 14 primenom kalijum hidroksida ili ekvivalentne alkalije i tako dobijena mešavina zagreva se na temperaturi od 35°C do 50°C u trajanju od najmanje 15 do 30 minuta.

Postupak transesterifikacije ponavlјa se dodavanjem novog rastvora alkalije, posle čega se primenjuje rafinacija proizvoda, uklјučujući vakuum destilaciju na temperaturi od 150°C.

U postupku proizvodnje biodizela dobijeni biodizel sastoji se od metil estra i masnih kiselina.

5) Sagorevanje masti životinjskog porekla u kotlarnicama

Sagorevanje masti životinjskog porekla u kotlarnicama se vrši tako što se:

1) u slučaju masti životinjskog porekla koja je namenjena za sagorevanje u drugom objektu, mast životinjskog porekla proizvodi primenom Metode prerade 1 za preradu materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2, a u slučaju materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 koji su namenjeni za sagorevanje u istom objektu, kao i u slučaju materijala Kategorije 3, mast životinjskog porekla proizvodi primenom Metode prerade 1, Metode prerade 2, Metode prerade 3, Metode prerade 4, Metode prerade 5 ili Metode prerade 7, a za sporedne proizvode životinjskog porekla poreklom od riba primenom Metode prerade 6;

2) iz tako dobijene masti izdvaja se proteinski deo i nerastvorive nečistoće, tako da u toj masti zaostale nečistoća ne prelaze 0,15% od ukupne težine;

3) tako dobijena toplјena mast podvrgava se postupku sagorevanja na temperaturi od najmanje 1100°C u trajanju od najmanje 0,2 sekunde u kotlarnici za proizvodnju vodene pare.

U postupku sagorevanja masti životinjskog porekla u kotlarnicama, a radi dobijanja energije koja je potrebna za postupak prerade, mast životinjskog porekla sagoreva se isklјučivo u istom objektu u kome je proizvedena ili u drugom objektu koji, u slučaju da je mast dobijena od materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2, ima odobrenje za prevoz i sagorevanje masti.

6) Termo-mehanička proizvodnja biogoriva

Postupak termo-mehaničke proizvodnje biogoriva je postupak prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla koji se vrši u šaržnom sistemu, tako što se:

1) sporedni proizvodi životinjskog porekla unose u konvertor i zagrevaju do postizanja temperature od najmanje 80°C u trajanju od osam sati, za koje vreme se materijal bez prekida usitnjava odgovarajućom opremom za usitnjavanje. Tako dobijeni materijal zagreva se na temperaturi od 100°C u trajanju od najmanje dva sata i materijal koji se tako dobije ne sme biti veći od 20 mm;

3) termička obrada sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši na način da se propisani uslovi u pogledu temperature i vremena postignu istovremeno.

U postupku termo-mehaničke proizvodnje biogoriva:

1) za vreme procesa zagrevanja vodena para neprekidno se odvodi i propušta kroz kondenzator od nerđajućeg čelika;

2) kondenzovana vodena para pre ispuštanja u sistem za otpadne vode najmanje jedan sat se drži na temperaturi od najmanje 70°C;

3) posle procesa zagrevanja, dobijeno biogorivo ispušta se iz konvertora i automatski prenosi u potpuno zatvorenom i povezanom sistemu do objekta za spalјivanje ili ko-spalјivanje koji se nalazi na istom mestu na kome je objekat za termo-mehaničku proizvodnju biogoriva.

7) „Bruks” gasifikacija

Postupak „Bruks” gasifikacije je postupak prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla koji se vrši u šaržnom sistemu sa produženim vremenom zadržavanja sporednih proizvoda životinjskog porekla u vremenu od oko 24 sata, tako što se sporedni proizvodi životinjskog porekla:

1) unose u primarnu komoru gasifikatora koja nema gorionik i zagreva se, umesto prenosom toplote, provođenjem toplote iz komore za dogorevanje koja je ispod primarne komore. Jedini vazduh u primarnoj komori je vazduh koji ulazi kroz cevaste otvore koji su montirani na glavna vrata sa cilјem da povećaju uspešnost procesa;

2) razlažu u kompleks uglјovodonika i gasa koji nastaje u primarnoj komori i prolazi kroz otvor na vrhu zadnjeg zida u zonu mešanja i krekovanja, gde se razbija u sastavne elemente. Dobijeni gas prolazi u komoru za dogorevanje gde sagoreva u plamenu, prirodnim gasom upalјenog gorionika u prisustvu viška vazduha.

U postupku „Bruks” gasifikacije:

1) zaostali gasovi, posle navedenog procesa, napuštaju sekundarnu komoru i prolaze kroz „barometarski damper” na dnu dimnjaka, koji ih hladi i razređuje sa vazduhom iz okruženja, održavajući stalni pritisak u primarnoj i sekundarnoj komori;

2) proces se odvija u ciklusu koji traje 24 sata, uklјučujući unos, preradu, hlađenje i uklanjanje pepela;

3) na kraju ciklusa pepeo se uklanja iz primarne komore sistemom sa vakuum u zatvorene vreće koje se, posle punjenja i pre transporta za uklanjanje, nepropusno zatvore.

3. Primena osnovnih metoda prerade*

U zavisnosti od kategorije materijala, prerada sporednih proizvoda životinjskog porekla vrši se u skladu sa sledećim standardima prerade:*

1) Metoda prerade 1 primenjuje se za preradu:*

(1) materijala Kategorije 2, osim stajnjaka, sadržaja digestivnog trakta odvojenog od organa digestivnog trakta, mleka i kolostruma, koji je namenjen za proizvodnju biogasa ili komposta ili za upotrebu kao organsko đubrivo ili oplemenjivač zemlјišta,*

(2) materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 koji je namenjen za uklanjanje na deponiji koja je odobrena za te namene,*

(3) materijala Kategorije 3 poreklom od sisara, koji je namenjen za proizvodnju prerađenog proteina životinjskog porekla, osim krvi svinja i osim ako je proizvod namenjen za:*

– korišćenje kao gorivo za sagorevanje,*

– isklјučivo za upotrebu u hrani za kućne lјubimce,*

2) osnovne metode prerade od 1 do 5 i osnovna Metoda prerade 7, primenjuju se u preradi materijala Kategorije 3 poreklom od sisara, ako je prerađen protein životinjskog porekla namenjen:*

(1) za korišćenje kao gorivo za sagorevanje,*

(2) isklјučivo za upotrebu u hrani za kućne lјubimce, u kom slučaju se prevozi u za to predviđenim kontejnerima, koji se ne koriste za prevoz sporednih proizvoda životinjskog porekla ili hrane za životinje iz uzgoja i ako se taj protein otprema direktno iz objekta za preradu materijala Kategorije 3 u objekat za proizvodnju hrane za kućne lјubimce ili odobreno skladište, iz kog se direktno otprema u objekat za proizvodnju hrane za kućne lјubimce;*

3) neka od osnovnih metoda prerade koje su propisane ovim pravilnikom, osim Metode prerade 6, primenjuju se za preradu:*

(1) materijala Kategorije 2, ako je dobijen proizvod namenjen za spalјivanje ili ko-spalјivanje,*

(2) materijala Kategorije 2, ako je dobijena toplјena mast namenjena za dalјu preradu u objektima za preradu toplјene masti Kategorije 2,*

(3) materijala Kategorije 1 ili materijala Kategorije 2, ako je dobijen proizvod namenjen za spalјivanje ili ko-spalјivanje,*

(4) sporednih proizvoda životinjskog porekla, osim poreklom od sisara i riba, prilikom proizvodnje prerađenog proteina životinjskog porekla,*

(5) krvi svinja ili frakcije krvi svinja prilikom proizvodnje prerađenog proteina životinjskog porekla, s tim što ako se prilikom prerade primenjuje Metoda prerade 7 u celokupnoj količini treba da bude postignuta temperatura od najmanje 80°C;*

4) neka od osnovnih metoda prerade koje su propisane ovim pravilnikom primenjuje se za proizvodnju riblјeg brašna.*

*Službeni glasnik RS, broj 61/2017

4. Primena alternativnih metoda prerade

Materijal Kategorije 1 može se preraditi primenom sledećih alternativnih metoda prerade:

– alkalna hidroliza,

– biogas hidroliza pod visokim pritiskom,

– proizvodnja biodizela,

– sagorevanje masti životinjskog porekla u kotlarnicama.

Materijal Kategorije 2 može se preraditi primenom sledećih alternativnih metoda prerade:

– alkalna hidroliza,

– hidroliza pod visokim pritiskom i visokom temperaturom,

– biogas hidroliza pod visokim pritiskom,

– proizvodnja biodizela,

– sagorevanje masti životinjskog porekla u kotlarnicama,

– „Bruks” gasifikacija.

Materijal Kategorije 3 i stajnjak i sadržaj digestivnog trakta može se preraditi primenom sledećih alternativnih metoda prerade:

– alkalna hidroliza,

– hidroliza pod visokim pritiskom i visokom temperaturom,

– biogas hidroliza pod visokim pritiskom,

– proizvodnja biodizela,

– sagorevanje masti životinjskog porekla u kotlarnicama,

– termo-mehanička proizvodnja biogoriva,

– „Bruks” gasifikacija.

Proizvodi koji su nastali u procesu prerade materijala Kategorije 1 i materijala Kategorije 2 primenom neke od navedenih alternativnih metoda moraju se trajno identifikovati na propisan način, osim biodizela.

Proizvodi koji su nastali u procesu prerade materijala Kategorije 1 primenom neke od alternativnih metoda uklanjaju se na jedan od sledećih načina:

1) spalјivanjem ili ko-spalјivanjem u objektu za spalјivanje ili ko-spalјivanje;

2) kao otpad, zakopavanjem na deponiji odobrenoj za te namene;

3) dalјim transformisanjem u objektu za biogas, a ostatak iz biogas tretmana uništava se spalјivanjem ili ko-spalјivanjem u objektu za spalјivanje ili ko-spalјivanje ili kao otpad, zakopavanjem na deponiji odobrenoj za te namene;

4) spalјivanjem kao gorivo, u slučaju biodizela.

Proizvodi koji su nastali u procesu prerade materijala Kategorije 2 i materijala Kategorije 3 primenom neke od alternativnih metoda:

1) uništavaju se spalјivanjem ili ko-spalјivanjem u objektu za spalјivanje ili ko-spalјivanje ili kao otpad, zakopavanjem na deponiji odobrenoj za te namene;

2) dalјe se prerađuju u derivate masti koji se mogu koristiti ili uništi spalјivanjem ili ko-spalјivanjem u objektu za spalјivanje ili ko-spalјivanje u skladu sa ovim pravilnikom, bez obaveze prethodne primene neke od osnovnih metoda prede koje su propisane ovim pravilnikom;

3) koriste se kao organsko đubrivo ili pobolјšivač zemlјišta, prerađuju se u objektu za proizvodnju biogasa ili komposta u skladu sa ovim pravilnikom ili se uništavaju zakopavanjem na deponiji, bez obaveze prethodne primene Metode prerade 1, ako se radi o prerađenom proteinu životinjskog porekla;

4) koriste se u proizvodnji tehničkih proizvoda, u slučaju ostataka iz proizvodnje biodizela, osim biodizela;

5) koriste se kao gorivo koje se spalјuje, u slučaju biodizela.

Ostaci koji predstavlјaju otpad u proizvodnji, kao što je mulј, sadržaj filtera, pepeo i ostatak razlaganja materijala uklanjaju se spalјivanjem ili ko-spalјivanjem u objektu za spalјivanje ili ko-spalјivanje ili kao otpad, zakopavanjem na deponiji odobrenoj za te namene.

Prilog 2 – Mikrobiološki standardi prerade biogasa i komposta

Uzorci prerađenih proizvoda koji su namenjeni za proizvodnju biogasa, komposta ili za uklanjanje na deponijama i koji su uzeti odmah posle toplotne prerade ne smeju sadržati spore patogenih bakterija otpornih na toplotu (Clostridium perfrigens: otsustvo u 1 gr proizvoda).

– Escherichia coli: n=5, c=1, m=1000, M=5000 u 1 gr

ili

– Enterococacae: n=5, c=1, m=1000, M=5000 u 1 gr,

a reprezantativni uzorci ostataka fermentacije, odnosno komposta, uzeti za vreme, odnosno pri otpremanju iz skladišta objekata za proizvodnju komposta, odnosno biogasa, moraju biti u skladu sa sledećim mikrobiološkim standardom:

– Salmonella: odsutna u 25 gr: n=5, c=0, m=0, M=0,

gde su:

n = broj uzoraka za laboratorijsko ispitivanje;

m = granična vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra zadovolјavajućim ako broj bakterija u svim uzorcima nije veći od m);

M = maksimalna vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra nezadovolјavajućim ako je broj bakterija u jednom ili više uzoraka jednak ili veći od M);

c = broj uzoraka u kojima broj bakterija može biti između m i M (uzorak se još uvek smatra prihvatlјivim ako je broj bakterija u drugim uzorcima jednak ili manji od m).

Prilog 3 – Mikrobiološki standardi prerade prerađenog proteina životinjskog porekla i drugih dobijenih proizvoda koji se mogu upotrebiti za proizvodnju hrane za životinje

Uzorci prerađenih proizvoda uzeti tokom skladištenja ili neposredno pre isporuke iz objekta za preradu treba da odgovaraju sledećim mikrobiološkim standardima:

Salmonella: odsutna u 25 gr: n = 5, c = 0, m = 0, M = 0

Enterobacteriacae: n = 5, c = 2, m = 10, M = 300 u 1 gr,

gde su

n = broj uzoraka za laboratorijsko ispitivanje;

m = granična vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra zadovolјavajućim ako broj bakterija u svim uzorcima nije veći od m);

M = maksimalna vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra nezadovolјavajućim ako je broj bakterija u jednom ili više uzoraka jednak ili veći od M);

c = broj uzoraka u kojima broj bakterija može biti između m i M (uzorak se još uvek smatra prihvatlјivim ako je broj bakterija u drugim uzorcima jednak ili manji od m).

Prilog 4 – Mikrobiološki standardi hrane za kućne lјubimce, osim hrane za kućne lјubimce u konzervi, i pobolјšivače ukusa koji su namenjeni za hranu za kućne lјubimce

Tokom proizvodnje i/ili skladištenja (pre otpreme) uzimaju se nasumični uzorci žvakalica za pse i prerađene hrane za kućne lјubimce i pobolјšivače ukusa, osim hrane za kućne lјubimce u konzervi, radi provere ispunjenosti sledećih mikrobioloških standarda:

Salmonella: odsutna u 25 gr: n=5, c=0, m=0, M=0

Enterobacteriacae: n=5, c=2, m=10 u 1 gr, M=300 u 1 gr,

gde su:

n = broj uzoraka za laboratorijsko ispitivanje;

m = granična vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra zadovolјavajućim ako broj bakterija u svim uzorcima nije veći od m);

M = maksimalna vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra nezadovolјavajućim ako je broj bakterija u jednom ili više uzoraka jednak ili veći od M);

c = broj uzoraka u kojima broj bakterija može biti između m i M (uzorak se još uvek smatra prihvatlјivim ako je broj bakterija u drugim uzorcima jednak ili manji od m).

Tokom proizvodnje i/ili skladištenja (pre otpreme) uzimaju se nasumični uzorci sirove hrane za kućne lјubimce radi provere ispunjenosti sledećih mikrobioloških standarda:

Salmonella: odsutna u 25 gr: n=5, c=0, m=0, M=0

Enterobacteriacae: n=5, c=2, m=500 u 1 gr, M=5 000 u 1 gr,

gde su:

n = broj uzoraka za laboratorijsko ispitivanje;

m = granična vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra zadovolјavajućim ako broj bakterija u svim uzorcima nije veći od m);

M = maksimalna vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra nezadovolјavajućim ako je broj bakterija u jednom ili više uzoraka jednak ili veći od M);

c = broj uzoraka u kojima broj bakterija može biti između m i M (uzorak se još uvek smatra prihvatlјivim ako je broj bakterija u drugim uzorcima jednak ili manji od m).

Prilog 5 – Mikrobiološki standardi prerađenog stajnjaka

Reprezantativni uzorci prerađenog stajnjaka i proizvoda od prerađenog stajnjaka uzeti u toku proizvodnje ili odmah posle proizvodnog procesa u objektu, u cilјu praćenja proizvodnog procesa, treba da odgovaraju sledećim mikrobiološkim standardima:
Escherichia coli: n = 5, c = 5, m = 0, M = 1000 u 1 gr;
ili
Enterococacae: n = 5, c = 5, m = 0, M = 1000 u 1 gr,
a reprezantativni uzorci prerađenog stajnjaka, uzeti za vreme, odnosno pri otpremanju iz skladišta objekata za proizvodnju tehničkih proizvoda, komposta, odnosno biogasa, treba da odgovaraju sledećim standardima:
Salmonella: odsutna u 25 gr: n = 5, c = 0, m = 0, M = 0,
gde su:
n = broj uzoraka za laboratorijsko ispitivanje;
m = granična vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja smatra se zadovolјavajućim ako broj bakterija u svim uzorcima nije veći od m);
M = maksimalna vrednost za broj bakterija (rezultat laboratorijskog ispitivanja se smatra nezadovolјavajućim ako je broj bakterija u jednom ili više uzoraka jednak ili veći od M);
c = broj uzoraka u kojima broj bakterija može biti između m i M (uzorak se još uvek smatra prihvatlјivim ako je broj bakterija u drugim uzorcima jednak ili manji od m).

Prilog 6 – Način obeležavanja

Tokom prevoza i skladištenja, sporedni proizvodi životinjskog porekla, osim kuhinjskog otpada materijala Kategorije 3, kao i dobijeni proizvodi obeležavaju se etiketom koja je pričvršćena na ambalažu, kontejner ili vozila, na način da se jasno i vidlјivo:

1) istakne kategorija sporednih proizvoda životinjskog porekla, odnosno za prerađene proizvode kategorija sporednih proizvoda životinjskog porekla od kojih je proizvod dobijen;

2) navede tekst, u zavisnosti od kategorije materijala, i to:

(1) za materijal Kategorije 3, tekst: „NIJE ZA ISHRANU LjUDIˮ,

(2) za materijal Kategorije 2, osim stajnjaka i sadržaja digestivnog trakta, i dobijene proizvode od materijala Kategorije 2, tekst: „NIJE ZA ISHRANU ŽIVOTINјAˮ,

(3) za materijal Kategorije 2 koji je namenjen za ishranu životinja u skladu sa ovim pravilnikom, tekst: „ZA ISHRANU…….ˮ, s tim što posle reči: „ISHRANUˮ treba navesti naziv vrste životinja za čiju ishranu je pošilјka namenjena,

(4) za materijal Kategorije 1 i dobijene proizvode od materijala Kategorije 1 namenjene:

– za uništenje, tekst: „SAMO ZA UNIŠTENјEˮ,

– za proizvodnju dobijenih proizvoda, tekst: „SAMO ZA PROIZVODNјU DOBIJENIH PROIZVODA. NIJE ZA ISHRANU LjUDI ILI ŽIVOTINјA, NITI ZA UPOTREBU NA ZEMLjI”,

(5) za mleko, proizvode na bazi mleka, proizvode od mleka, kolostruma i proizvode od kolostruma, tekst: „NIJE ZA ISHRANU LjUDI”,

(6) za želatin proizveden od materijala Kategorije 3, tekst: „ŽELATIN ZA ISHRANU ŽIVOTINјA”,

(7) za kolagen od materijala Kategorije 3, tekst: „KOLAGEN ZA ISHRANU ŽIVOTINјAˮ,

(8) u slučaju sirove hrane za kućne lјubimce, tekst: „UPOTREBLjAVATI SAMO KAO HRANU ZA KUĆNE LjUBIMCE. ČUVATI ODVOJENO OD HRANE. OPRATI RUKE I OČISTITI ALATE, PRIBOR I POVRŠINE NAKON RUKOVANјA TIM PROIZVODOMˮ,

(9) u slučaju ribe i proizvoda od ribe namenjenih kao hrana za ribe, koji su prerađeni i pakovani pre isporuke, jasno i čitlјivo mora biti navden NAZIV I ADRESA PROIZVODNOG OBJEKTA POREKLA; i

– u slučaju riblјeg brašna od ribe iz ulova, tekst: „SADRŽI SAMO RIBLjE BRAŠNO OD RIBA IZ ULOVA-MOŽE SE KORISTITI ZA ISHRANU SVIH VRSTA FARMSKI UZGAJANIH RIBA”,

– u slučaju riblјeg brašna od farmski uzgajane ribe, tekst: „SADRŽI SAMO RIBLjE BRAŠNO OD FARMSKI UZGAJANIH RIBA VRSTE […] – MOŽE SE KORISTITI ZA ISHRANU SAMO FARMSKI UZGAJANIH RIBA DRUGIH VRSTA”;

– u slučaju riblјeg brašna od ribe iz ulova i od farmski uzgajane ribe, tekst: „SADRŽI RIBLjE BRAŠNO OD RIBA IZ ULOVA I OD FARMSKI UZGAJANIH RIBA VRSTE […] – MOŽE SE KORISTITI ZA ISHRANU SAMO FARMSKI UZGAJANIH RIBA DRUGIH VRSTA”,

(10) za proizvode od krvi kopitara koji nisu namenjeni ishrani životinja, tekst: „KRV I PROIZVODI OD KRVI KOPITARA. NIJE ZA ISHRANU LjUDI ILI ŽIVOTINјA”

(11) za rogove, kopita i papke, i druge materijale iz člana 64. ovog pravilnika za proizvodnju organskih đubriva i pobolјšivača zemlјišta, tekst: „NIJE ZA ISHRANU LjUDI I ŽIVOTINјA”,

(12) u slučaju organskih đubriva i pobolјšivača zemlјišta, tekst: „ORGANSKO ĐUBRIVO ILI OPLEMENјIVAČ ZEMLjIŠTA/ZABRANјENA ISPAŠA ILI UPOTREBA BILjAKA ZA ISHRANU FARMSKI UZGAJANIH ŽIVOTINјA NAJMANјE 21 DAN POSLE UPOTREBE NA ZEMLjIŠTU”,

(13) u slučaju materijala koji se koristi za ishranu životinja u izuzetnim slučajevima, NAZIV, ADRESU I VETERINARSKI KONTROLNI BROJ CENTRA ZA SAKUPLjANјE i tekst: „NIJE ZA ISHRANU LjUDI”

(14) za stajnjak i sadržaj digestivnog trakta, tekst: „STAJNјAK”,

(15) u slučaju međuproizvoda, na spolјnoj strani pakovanja, tekst: „SAMO ZA LEKOVE/VETERINARSKE LEKOVE/MEDICINSKA SREDSTVA/AKTIVNA IMPLATIBILNA MEDICINSKA SREDSTVA/MEDICINSKA SREDSTVA ZA „IN VITRO” DIJAGNOZU /LABORATORIJSKE REAGENSE”,

(16) u slučaju uzoraka za istraživanja i dijagnostiku, tekst: „ZA ISTRAŽIVAČKE I DIJAGNOSTIČKE SVRHE” umesto kategorije iz tačke 1) ovog stava,

(17) u slučaju trgovačkih uzoraka, tekst: „TRGOVAČKI UZORAK KOJI NIJE ZA ISHRANU LjUDI” umesto kategorije iz tačke 1) ovog stava,

(18) u slučaju izložbenih predmeta, navod: „IZLOŽBENI PREDMET KOJI NIJE ZA ISHRANU LjUDI”, umesto kategorije iz tačke 1) ovog stava,

(19) u slučaju riblјeg ulјa za proizvodnju lekova, tekst: „RIBLjE ULjE ZA PROIZVODNјU LEKOVA”, umesto kategorije iz tačke 1) ovog stava,

(20) u slučaju prerađenog stajnjaka u skladu sa članom 68. ovog pravilnika, tekst: „PRERAĐEN STAJNјAK”.

Tekst, kojim se obeležavaju sporedni proizvodi životinjskog porekla i dobijeni proizvodi, ambalaža, kontejneri ili vozila, treba da bude u boji koja zavisi od kategorije materijala, i to:

1) za materijal Kategorije 1, crna boja;

2) za materijal Kategorije 2, žuta boja;

3) za materijal Kategorije 3, zelena boja koja u sebi sadrži veliku količinu plave boje, čime se obezbeđuje jasna razlika od drugih zelenih boja.

Za sakuplјanje i skladištenje sporednih proizvoda životinjskog porekla, osim kuhinjskog otpada materijala Kategorije 3, u objektima u kojima oni nastaju treba da bude obezbeđen odgovarajući broj kontejnera, u zavisnosti od kapaciteta objekta, koji su obeleženi na sledeći način:

1) kontejner za sakuplјanje materijala Kategorije 1 treba da bude vidlјivo i trajno obeležen tekstom: „Kategorija 1ˮ, slovima crne boje;

2) kontejner za sakuplјanje materijala Kategorije 2 treba da bude vidlјivo i trajno obeležen tekstom: „Kategorija 2ˮ, slovima žute boje;

3) kontejner za sakuplјanje materijala Kategorije 3 treba da bude vidlјivo i trajno obeležen tekstom: „Kategorija 3ˮ, slovima zelene boje koja u sebi sadrži veliku količinu plave boje, čime se obezbeđuje jasna razlika od drugih zelenih boja.

Tehnologija hrane

Pravilnik o načinu razvrstavanja i postupanja sa sporednim proizvodima životinjskog porekla

I. Uvodne odredbe

II. Način razvrstavanјa i postupanјa sa sporednim proizvodima životinјskog porekla, kao i metode nјihove prerade

III. Higijenski uslovi

IV. Način utovara, pretovara i istovara

V. Veterinarsko-sanitarni uslovi za izgradnјu objekata za sakupljanјe, preradu i uništavanјe sporednih proizvoda životinјskog porekla

VI. Oblik i sadržina evidencije koja se vodi u objektima za sakupljanјe, preradu i uništavanјe sporednih proizvoda životinјskog porekla

VII. Postupak sa sporednim proizvodima životinјskog porekla u izuzetnim slučajevima

VIII. Način sprovođenјa službene kontrole i samokontrole u objektima za sakupljanјe, preradu i uništavanјe sporednih proizvoda životinјskog porekla

IX. Uslovi za stočna groblja i jame grobnice i način zakopavanјa i spaljivanјa sporednih proizvoda životinјskog porekla

X. Završne odredbe

Obrazac 1 – Evidencija o isporuci sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda

Obrazac 2 – Evidencija o prevozu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda

Obrazac 3 – Evidencija o prijemu sporednih proizvoda životinjskog porekla i dobijenih proizvoda

Prilog 1 – Metode prerade sporednih proizvoda životinjskog porekla i njihova primena

Prilog 2 – Mikrobiološki standardi prerade biogasa i komposta

Prilog 3 – Mikrobiološki standardi prerade prerađenog proteina životinjskog porekla i drugih dobijenih proizvoda koji se mogu upotrebiti za proizvodnju hrane za životinje

Prilog 4 – Mikrobiološki standardi hrane za kućne lјubimce, osim hrane za kućne lјubimce u konzervi, i pobolјšivače ukusa koji su namenjeni za hranu za kućne lјubimce

Prilog 5 – Mikrobiološki standardi prerađenog stajnjaka

Prilog 6 – Način obeležavanja

Napišite komentar

Registrujte se